حل معضل ولنگاری فرهنگی در گرو نقشه مهندسی فرهنگی/عدم برنامه ریزی درست در حوزه فرهنگ مهمترین عامل آسیب های اجتماعی استان

به گزارش خبرگزاری برنا ، با توجه به اهمیت فرهنگ و نقش آن در کاهش آسیب‎های اجتماعی می‎توان گفت در واقع مسئله فرهنگ، امور گوناگون جامعه‌ را شکل می‎دهد.

بنابراین اگر سبک زندگی را بخشی از فرهنگ جامعه بدانیم با مفهومی ژرف مواجه هستیم، بررسی و ریشه‎یابی انحرافات اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است، انحرافات و مسائل اجتماعی، امنیت اجتماعی را سلب و مانعی برای رشد و توسعه جامعه محسوب می‎شود.

به طور کلی هر نوع رفتار شخصی در اجتماع، متأثر از مجموعه‎ای از عوامل است که به طور طبیعی در طول زندگی سر راه او قرار دارد و وی را به انجام عملی خاص وادار می‎کند.

عوامل به وجود آورنده انحرافات و کجروی در جوامع مختلف یکسان نیست و مناطق از نظر نوع جرم، شدت و ضعف، تعداد و نیز از نظر عوامل متفاوت هستند، این تفاوت‎ها را می‎توان در شهرها، روستاها و حتی در مناطق مختلف و محله‎های یک شهر مشاهده کرد.

استان سیستان و بلوچستان با حدود 187٬502 کیلومتر مربع وسعت که حدوداً 11 درصد وسعت کشور را شامل می‌شود و 1100 کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و 300 کیلومتر مرز آبی با دریای عمان و دو و نیم میلیون جمعیت با تنوع خاص قومی و مذهبی، سلسله عواملی همچون شرایط جغرافیایی، اقلیمی و بعضاً قهر طبیعت و پراکندگی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مرز و تأثیر همسایگان مرزی، بیکاری، عدم وجود زیرساخت‌های اقتصادی، مسایل تربیتی، شغلی و طرز فکر و نگرش‎ها، عدم طراحی مناسب فرهنگی و توجه به ذائقه بومی و بافت درونی مردم، تعصبات بیجا و احساسات آنی و زودگذر و بسیاری عوامل دیگر در بروز ناهنجاری‎ها موثر بوده است.

در استان متنوع سیستان و بلوچستان با رویکردهای مختلف فرهنگی و خرده فرهنگ‎‌های موجود آن، هر چقدر هم که سهم عوامل مذکور بالا را در آسیب‎های اجتماعی و فرهنگی پررنگ در نظر بگیریم و بررسی عوامل مذکور را به مجالی دیگر بسپاریم نباید از غفلت نخبگان، طراحان و مهندسان فرهنگی استان در گذشته آن هم نه در یک دوره بلکه غفلتی طولانی غافل شویم.

از مهم‎ترین عوامل و دلایلی که برای آسیب‌های اجتماعی استان می‌توان بر شمرد، عدم وجود برنامه‌ریزی درست در حوزه‌ فعالیت‌های فرهنگی بوده است.

به نظر می‎رسد نهادها، دست‌اندرکاران و مدیران فرهنگی، که در این زمینه مشغول فعالیت بوده‎اند در عین علاقه و شاید تلاش‎های پراکنده برای ارتقای شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی در راستای توسعه و کاهش آسیب‌های جدی امنیتی، از یک برنامه‌ی مدون و نقشه‌ راه برای نیل به اهداف پیش رو برخوردار نبوده‎اند.

متأسفانه این عدم برنامه‌ریزی در بلندمدت ریشه‌ حرکت‌های اصیل فرهنگی و اجتماعی را خشکانده است و اجازه‌ بارور شدن و رشد حرکت‎های فرهنگی خلاقانه را نیز کند کرده است.

باید توجه کرد کم‌رنگ شدن روح فرهنگ در جامعه می‎تواند زمینه‌ساز رشد و بروز آسیب‎های گوناگون اجتماعی باشد، داشتن برنامه‎های هدفمند و عملی در مباحث فرهنگی (که بارها و موکداً رهبر معظم انقلاب و مسئولان ارشد کشور آن را از جامعه مطالبه کرده‌اند) چشم‌انداز روشنی در جامعه ترسیم خواهد کرد.

در صورت وجود یک برنامه‌ مشخص در پیشروی تمامی نهادها و دستگاه‌های استان در حرکت هماهنگ با سیاست‌های کلان فرهنگی و اجتماعی دولت به منظور رسیدن به یک نقطه‌ از پیش تعیین شده در تمام زمینه‌ها به ویژه مباحث فرهنگی، روحیه‌ حرکت و تکاپو در جامعه تزریق می‌شود و این حرکت هماهنگ می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی و در نهایت رشد شاخص‌های توسعه یافتگی و امنیتی تأثیر داشته باشد.

برخلاف کمبود فضاهای فرهنگی از جمله سینما و فرهنگسرا و موزه در سطح استان پهناورمان اما در صورت استفاده‌ صحیح و با حداکثر ظرفیت از همین فضاهای فرهنگی موجود در سطح استان، می‌توان از ایجاد بسیاری از آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کرد.

شأن فرهنگ اقتضای آن را دارد که با جدیت و به‌عنوان یک بخش اولویت‌دار به ویژه در مناطق مرزی بدان نگریسته شود و از سویی اهمیت فرهنگ و تأثیر قابل توجه آن بر سایر بخش‌ها حکم می‌کند که شأن آن را در حد یک کار تشریفاتی، موسمی و مناسبتی نبینیم و دقت داشته باشیم به روابط ریاضی مستقیم بین فرهنگ و اجتماع از یک سو و امنیت و سیاست از سوی دیگر.

با اعتقاد به اصل پیشگیری بهتر از درمان باید اذعان کرد، پیشگیری فرایندی است که باید برنامه و ابزار قابل اعتماد و استواری داشته باشد، یکی از این ابزارها رسانه‌ها هستند، رسانه‌های تصویری و نوشتاری و فضای مجازی در سطح استان می‌توانند نقش قابل توجهی در پیشگیری از آن داشته باشند، انتقال آموزه‌های فرهنگی، کالبد شکافی حوادث در کنار بیان اخبار آنها و نشان دادن راهکارهای تربیتی و استفاده از ظرفیت نخبگان و معتمدین برای ایجاد بسترهای مقابله با این آسیب‌ها یکی از نقش‌های اساسی رسانه‌ها است.

به نظر می‌رسد با تقویت برنامه‌های مبتنی بر نشاط اجتماعی و امید، تقویت هماهنگی بخش‌های مختلف دولت در راستای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در استان، فضازدایی در حوزه آسیب اجتماعی از طریق توسعه رویکرد مداخلات روانی- اجتماعی قبل از مداخلات قضایی، انتظامی، توجه کافی به هویت فرهنگی افراد، توسعه رویکرد اجتماعی به آسیب اجتماعی به‌جای رویکرد سیاسی و امنیتی، تقویت و توسعه مشارکت سازمان‌های مردم‌ نهاد در کنترل آسیب‌های اجتماعی می‌تواند در تعدیل آسیب‌های اجتماعی و به سمت کاهش آن حرکت کرد.

گزارش از مجتبی شجاعی( نویسنده کتاب فرهنگ و مهندسی فرهنگی)