دستگاه واجی گویش کردی ایلام متشکل از 35 واج همخوان و 8 واج نیز واکه هستند
زبان کردی و گویش‌های آن:
زبان کردی یکی از زبانهای هند و ایرانی است که زبان شناسان آن را در زمره زبانهای ایرانی شمال غربی قرار داده اند.آن چه که امروزه کردی نامیده می‌شود در واقع گویش‌های مختلفی است که گاه اختلاف آنها چنان زیاد است که گویشوران سخن همدیگر را در نمی‌یابند،اما اگر دقیق مورد مطالعه قرار گیرند مشخص می‌شود که همگی دارای اشتراکات فراوان هستند.شاید بتوان گفت که دلیل اختلاف زیاد گویش‌های کردی،زیستن در مناطق مختلف جغرافیایی و همسایگی با اقوام مختلف باشد که در شکل گیری این گویش‌های متنوع بی تاثیر نبوده است.
وجود گویش‌های مختلف زبان کردی از یک سو و پراکندگی گویوشران آن در کشورهای مختلف از سوی دیگر باعث شده است تا تقسیم بندی‌های مختلفی درباره آنها ارائه شود.
ظاهر سارایی گویش‌های کردی را بر حسب موقعیت جغرافیایی به شرح زیر تقسیم کرده است:
1-کردی شمال غربی:که شامل گویش کرمانجی و فروع آن است.این گویش در مناطق کرد نشین ترکیه،سوریه،بخشهای از کردستان عراق،آذربایجان ایران و شمال خراسان،مناطقی از جمهوری‌های شمالی مانند ارمنستان،آذربایجان،گرجستان و ترکمنستان رایج است.
2- کردی شمالی:که شامل گویش سورانی و شعبات آن است و در کردستان عراق و ایران و بخش هایی از استان کرمانشاه و آذربایجان غربی بدان تکلم می‌شود.
3-کردی مرکزی:که شامل گویش هورامی است و گویشورانش در اورامانات ایران و عراق پراکنده اند.
4-کردی جنوبی:که شامل کلهری،ایلامی و لکی است.
گونه‌های کردی جنوبی
کردی جنوبی به گونه‌های زیر تقسیم می‌شود:
1-کردی کلهری:که در کرمانشاه و مناطق از استان ایلام،از جمله شهرستانهای ایوان و شیروان چرداول و بخش چوار رایج است و با گویش کردی ایلامی اندکی تفاوت دارد.
2-کردی ایلامی:گویش عمده مردم استان ایلام از جمله طوایف عمده و قدیمی آن است که با اندک اختلافاتی در شهرهای ایلام،مهران،سرابله،بدره،بخشهای عمده ای از نواحی جنوبی استان مانند دهلران،دره شهر،آبدانان و مناطقی از کشور عراق نظیر مندلی و خانقین بدان تکلم می‌شود.
3-لکی:این گویش در سطح نسبتاً گسترده ای در استان‌های لرستان،کرمانشاه،همدان و بخشهای از ایلام گویوشران بسیاری دارد.این گویش اغلب به اشتباه لری یا شعبه ای از آن قلمداد شده است.
نظام آوایی،واژگان و نحو و نیز سنتهای فرهنگی و بسیاری از ویژگی‌های دیگر نشان می‌دهد که لکی گویشی اصیل و برجسته از کردی است.
جستاری در باب کردی ایلامی
کردی ایلامی که گاه آن را «فیلی» نیز نامیده اند،در بیشتر مناطق استان ایلام رایج است.واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد.این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به فیلی بر ایلام،رواج داده اند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است(سارایی)
گویش فیلی دارای لهجه‌های گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از :
1-ملکشاهی:در شهرستانهای ایلام و مهران
2-خزلی:در بخشهای از شهرستان شیروان چرداول
3-آبدانانی:در شهرستانهای آبدانان،دهلران و دره شهر
4-ایلامی:در شهرستانهای ایلام،مهران،شیروان چرداول
5-بدره ای:در بخش بدره از شهرستان دره شهر