خبرگزاری‌های جهان و رسانه‌های نو

به گزارش خبرگزاری برنا، ابوت جوزف لیبلینگ (A.J. Liebling) از مجله نیویورکر در یکی از مقاله‌هایش در سال 1961 جمله‌ای معروف نوشت که بسیار بحث‌انگیز شد. لیبلینگ نوشت 'آزادی رسانه به کسی تعلق دارد که رسانه‌ای داشته باشد.'

شاید او نمی‌توانست روزی را تصور کند که هر شهروند با داشتن یک گوشی هوشمند و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، بتواند به معنای واقعی کلمه، مالک یک رسانه باشد. با این حال، در همان دوران نیز مفهوم رسانه در حال دگرگونی بود.

دهه 60، دهه‌ای است که تلویزیون در بسیاری از کشورهای پیشرفته فراگیر شد و به سلطه روزنامه بر رسانه‌های جهان پایان داد. همین تحول در دهه 60 سبب شد که با وجود افزایش چشمگیر جمعیت و فناوری چاپ، تعداد روزنامه‌های چاپی در آمریکا از 'دو هزار و 200' عنوان در سال 1910 به کمتر از 'هزار و 500' عنوان در سال 2002 کاهش یابد.

'مارشال مک ‌لوهان' نویسنده کانادایی، در همان سال‌های دهه 60 با اشاره به گسترش شبکه‌های تلویزیونی، عبارت 'دهکده جهانی' را برای نخستین بار استفاده کرد. شبکه‌های تلویزیونی، بخشی از مخاطبان و صدالبته درآمد ناشی از آگهی در رسانه‌های چاپی را تصاحب کردند.

روزنامه‌ها به ویژه در دهه 80 میلادی با ادغام در شرکت‌های بزرگ رسانه‌ای به این چالش نوظهور پاسخ گفتند. در سال 2000 میلادی، کمتر روزنامه‌ای را می‌شد در آمریکا یافت که به صورت مستقل از شرکت‌های رسانه‌ای چاپ شود.

ظهور سیستم عامل ویندوز و سپس فراگیر شدن اینترنت از اواخر دهه 90، چالشی نو برای روزنامه‌های جهان بود. در اواسط نخستین دهه از قرن 21، کمتر روزنامه‌ای بود که نسخه‌ای اینترنتی نداشته باشد.

حضور نیافتن در فضاهای نو، به معنای محرومیت از ابزارهای جدید و منابع درآمد بود. امروزه، گردش مالی حاصل از تبلیغات در اینترنت، نه تنها از رسانه‌های چاپی که از شبکه‌های تلویزیونی هم پیشی گرفته است. جدول زیر، درآمد‌های تبلیغات اینترنتی در آمریکا را به تفکیک نیم‌سال نشان می‌دهد (1):

سال................نیم‌سال اول.................نیم‌سال دوم

2006............7.9 میلیارد دلار...........9 میلیارد دلار

2007............10 میلیارد دلار............11.2 میلیارد دلار

2008............11.5 میلیارد دلار.........11.9 میلیارد دلار

2009...........10.9 میلیارد دلار..........11.8 میلیارد دلار

2010...........12.1 میلیارد دلار..........13.9 میلیارد دلار

2011...........14.9 میلیارد دلار.........16.8 میلیارد دلار

2012..........17 میلیارد دلار............19.5 میلیارد دلار

2013...........20.1 میلیارد دلار........22.7 میلیارد دلار

2014...........23.1 میلیارد دلار........26.4 میلیارد دلار

2015..........27.5 میلیارد دلار...........32.1 میلیارد دلار

2016..........32.7 میلیارد دلار...........؟؟ (احتمالا بیش از 32 میلیارد دلار)

بدین ترتیب، کل درآمد تبلیغاتِ اینترنتی در آمریکا طی سال 2015 به '59 میلیارد و 600 میلیون دلار' رسید و در سال 2016 احتمالا به فراتر از 65 میلیارد دلار بالغ شده است.

در سطح جهان نیز مجموع ارزش تبلیغات اینترنتی در سال 2016 از 150 میلیارد دلار فراتر رفت و از ارزش تبلیغات تلویزیونی پیشی گرفت. در گالری تصاویرِ این مقاله، نمودار درآمد تبلیغات اینترنتی در آمریکا و در جهان را مشاهده می‌کنید.

این روند حتی روی روزنامه‌خوان‌ترین ملت جهان (ژاپن) هم تاثیر گذاشت. رکورد شمارگانِ روزنامه‌ها متعلق به کشور ژاپن است. روزنامه‌های یومیوری و آساهی نه تنها بزرگترین روزنامه‌های ژاپن، بلکه با فاصله بسیار زیاد، پرشمارگان‌ترین روزنامه‌‌های جهان هستند. روزنامه اقتصادی نیکه‌ (Nikkei) در ژاپن نیز پرشمارگان‌ترین روزنامه اقتصادی جهان است.

با این حال، شمارگانِ روزنامه‌های ژاپنی هم طی سال‌های اخیر روندی کاهنده را پیموده و بازار آگهی در این کشور به سوی اینترنت هدایت شده است.

در سال 2015، بیش از یک میلیون نسخه از تیراژ روزنامه‌های ژاپن کاسته شد. در این سال، جمع ارزش آگهی‌های روزنامه‌ای در ژاپن با 6.2 درصد کاهش، به کمتر از 568 میلیارد ین رسید؛ در حالی که ارزش آگهی‌های اینترنتی با رشد 10 درصدی، به حدود 'یک تریلیون و 160 میلیارد ین' بالغ شد. به زبان دیگر، اکنون ارزش تبلیغات اینترنتی در ژاپن دو برابر تبلیغات روزنامه‌ای است.

** موج سوم: هوش مصنوعی

نماینده خبرگزاری کیودو، در شانزدهمین مجمع عمومی سازمان خبرگزاری ‌های آسیا و اقیانوسیه (OANA) که اواخر سال 2016 در باکو برگزار شد، تاثیر 'فناوری ارتباطات' (IT) بر رسانه را به سه دوره تقسیم کرد. او ظهور اینترنت را 'موج اول' و ظهور تلفن هوشمند و شبکه‌های اجتماعی را 'موج دوم' نامید.

به باور بسیاری از اصحاب رسانه، 'هوش مصنوعی'، یک فناوری درحال توسعه‌ است که به ‌زودی بر عرصه رسانه‌های جهان غالب خواهد شد. نماینده خبرگزاری کیودو، این تاثیر را 'موج سوم' نامید.

دولت ژاپن، المپیک 2020 توکیو را فرصتی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌ِ هوش مصنوعی دانسته و برای دستیابی به بازاری به ارزش 30 تریلیون ین، برنامه‌ریزی کرده است. این فناوری از تولید خودروهای هوشمند تا روبات‌های راهنمای گردشگران و البته حوزه رسانه‌ها را شامل می‌شود.

موج سوم، تنها نظر کیودو نیست. مدیرعامل خبرگزاری 'آسوشیتدپرس استرالیا' نیز در همین نشستِ باکو، به 10 رویکردِ عمده در رسانه‌های جهان اشاره کرد که دست‌کم سه مورد از آنها به هوش مصنوعی مربوط می‌شود:

- گرایش به واقعیت مجازی (virtual reality) و واقعیتِ افزوده (augmented reality)

- روزنامه‌نگاریِ خودکار (automated journalism) و روزنامه‌نگاریِ روباتی (robot journalism) برای کاهش هزینه‌ها و افزایش محتوا

- استفاده از فناوری برای تشخیص رفتار مخاطبان و کارآمدیِ محتوا برای تعیین کیفیت ارائه خبر

خانم 'لور سلیمان صعب' رئیس خبرگزاری رسمی لبنان (NNA) مقاله ‌اش در نشست اوآنا را به رقابت و همکاری میان هوش مصنوعی و صنعت روزنامه‌نگاری اختصاص داد.

رئیس خبرگزاری 'تاس' روسیه در بخشی از مقاله ‌اش گفت: 'این خبرگزاری در حال سرمایه‌گذاری برای توسعه سامانه نگارش جدید و فناوری پردازش محتوا است. سیستم یکپارچه رصد و برنامه‌ریزی خبر و سامانه جدید برای بازاریابی محتوا و پخش اخبار، بر کیفیت کار خبرگزاری تاس خواهد افزود.'

نماینده خبرگزاری چینیِ 'شینهوا' از راه‌اندازی ابزار پوشش رسانه‌ای در اواسط سال 2016 خبر داد و گفت با کمکِ این ابزار، عنوان‌ها و نوع خبر (متنی، تصویری، چندرسانه‌ای،...) به شیوه‌ای پویاتر و بر اساس نوع مخاطبان تنظیم و توزیع می‌شود.

** الگوی موفقیت در عصر جدید

خبرگزاری‌ها به عنوانِ مراکز تولید خبر و گزارش، هرگز با رسانه‌های پخش اخبار رقابت نمی‌کنند، بلکه آنها را تغذیه می‌کنند. شمار بازدیدکنندگان تارنمای خبرگزاری آسوشیتدپرس در آمریکا، بسیار کمتر از تارنماهای سی ان ان، فاکس نیوز، نیویورک تایمز و واشنگتن پست است، اما همه رسانه‌های نام‌برده، اغلب خبرهایشان را مستقیما از تارنمای آسوشیتدپرس و به نقل از این خبرگزاری کپی می‌کنند.

ارتباط میان خبرگزاری رویترز و رسانه‌های انگلیسی نیز کمابیش به همین ترتیب است.

وضعیت در رسانه‌های نو و شبکه‌های اجتماعی نیز دقیقا به همین منوال است. آسوشیتدپرس در توییتر 9.5 میلیون دنبال‌کننده دارد؛ در حالی که شمار دنبال‌کنندگان سی ان ان و نیویورک‌تایمز در توییتر به ترتیب، بیش از 31 و بیش از 33 میلیون نفر است.

'دونالد ترامپ' رئیس‌جمهوری آمریکا، به تنهایی حدود 22 میلیون‌ دنبال‌کننده توییتری دارد.

صفحه آسوشیتدپرس در فیسبوک را تنها 461 هزار نفر دنبال می‌کنند. اما دنبال‌کنندگان نیویورک‌تایمز در فیسبوک بیش از 12 میلیون نفر و دنبال‌کنندگان سی ان ان در این شبکه اجتماعی، بیش از 25 میلیون نفر هستند.

بنابراین، موفقیت یک خبرگزاری را نه در 'تعداد بازدیدکنندگان تارنما یا شبکه اجتماعی'، بلکه در 'میزان اثرگذاری بر رسانه‌های دیگر' باید جست‌وجو کرد. یک خبرگزاری زمانی موفق است که رسانه‌های پربیننده از خبرهایش استفاده کنند. شناخت مخاطبان و تولید هوشمندانه خبر (از نظر محتوا و نوع خبر) متناسب با نیاز مخاطبانِ مختلف، کلید دست‌یابی به این هدف است.

الگوی دیگر، تقابل میان 'سرمایه‌گذاری در فناوری یا دویدن پشت فناوری' است.

افتتاح یک کانال یا صفحه در شبکه‌های مجازی و تداوم تولید خبر به شیوه سنتی، مصداق

'دویدن پشت سر فناوری' است. مزیت یک خبرگزاری به فردی که در خانه‌اش خبرها را منتشر می‌کند، علاوه بر امکانات بیشتر برای گردآوری و تولید خبر، در این است که امکانِ سرمایه‌گذاری و پیشرو بودن در شناخت و توزیع هوشمندانه محصولات را دارد. این همان روشی است که خبرگزاری‌های تاس و شینهوا دنبال می‌کنند.

خبرگزاری کیودو مالک شرکتی به نام 'کیودو نیوز دیجیتال' (KND) است. این خبرگزاری در همایش اوآنا در باکو از سرمایه‌گذاری 'کیودو نیوز دیجیتال' در فناوری هوش مصنوعی خبر داد. KND دو سال پیش با شرکت یاهو در ژاپن به توافق دست یافت تا از درآمد تبلیغات اینترنتی در بخش‌هایی که از خبرهای این خبرگزاری استفاده می‌کنند، بهره‌مند شود.

از سال گذشته هم شرکت KND با همکاری شرکت سونی در مرکز شهر توکیو یک گوینده مجازی خبر راه‌اندازی کرده است؛ بدین ترتیب که یک 'خانمِ انیمیشنی'، خبرهای کیودو را به صورت خودکار روی مانیتوری بزرگ برای شهروندان می‌خواند.

بنابراین، خبرگزاری‌ها اگر خود توانایی فنی لازم برای عرضه باکیفیت خبرهایشان را نداشته باشند، برای همکاری با شرکت‌های فناوری هرگز درنگ نمی‌کنند.

راهکار دیگری که خبرگزاری‌ها برای مقابله با چالش‌های نو به کار برده‌اند، همکاری‌های دو جانبه و چندجانبه است. بسیاری از خبرگزاری‌های جهان برای افزایش دسترسی به منابع موثق خبری، با همتایان خارجیِ خود تفاهم‌نامه‌های دوجانبه دارند. اوآنا (OANA) در آسیا و اِآنا (EANA) در اروپا نیز نمونه‌هایی از همکاری‌های چندجانبه است.

خبرگزاری کره‌ای 'یونهاپ'، همکاری بین‌المللی برای ایجاد شبکه‌ای جامع به منظور پوشش اخبار مربوط به المپیک زمستانی پیونگ‌چانگ (2018) را پیگیری می‌کند.

بدین ترتیب، الگوهای موفقیت خبرگزاری‌ها در عصر رسانه‌های نو را می‌توان این‌گونه برشمرد:

- شناخت مخاطبان و تولید متنوع و هوشمندانه خبر، هم از نظر محتوا و هم از نظر نوع (متنی، تصویری، چندرسانه‌ای) متناسب با نیازهای مخاطبان.

- سرمایه‌گذاری (و نه صرفا حضور) در عرصه‌های فناوری

- همکاری‌های عملی با خبرگزاری‌های دیگر به صورت دوجانبه یا چندجانبه