دکتر سامان توکلی، روانپزشک در گفتگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری برنا با بیان اینکه بیماری‌های روانی یکی از شایع ترین بیماری ها در سطح جهان است و بار بالایی را برجامعه تحمیل می کند و باید جزو اولویت های نخست نظام سلامت باشد گفت: یکی از معتبرترین پژوهش ها در زمینه شیوع اختلالات روانی در ایران «پیمایش ملی سلامت روان» بوده است. بر اساس این پیمایش ۲۳/۶ (بیست‌وسه و شش‌دهم) درصد از افراد جامعه در یک سال گذشته حداقل دچار یکی از بیماری های روا‌پزشکی بوده اند، یعنی در هر سال تقریبا از هر ۴ نفر یک نفر مبتلا به این اختلالات هستند که نشان دهنده آن است که مشکلات سلامت روان تا چه اندازه شایع است. البته این به معنای آن نیست که تمام این افراد علایم شدید بیماری روانی را نشان بدهند و این میزان شامل اختلالات خفیف، متوسط و شدید است و اختلالات مزمن و شدید بخش کوچکی از این آمار را به خود اختصاص می دهد و اکثر افراد مبتلا علایم بیماری های خفیف و متوسط بیماری هایی مانند افسردگی و اضطراب و مانند آن را نشان می دهند.
توکلی همچنین گفت: در پرداختن به بیماری ها و مشکلات روانی باید به حلقه های مختلف زنجیره بیماری توجه کرد. در واقع، در قدم اول باید تلاش شود تا از بروز این بیماری ها پیشگیری شود. پیشگیری از بروز اختلالات روانپزشکی هم علاوه بر پرداختن به مسایل فردی در سطح جامعه و افراد در معرض خطر، مستلزم آن است که به عوامل کلان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توجه شود. عواملی مانند فقر، بیکاری، شکاف طبقاتی، تبعیض جنسیتی و احساس ناامنی و بی ثباتی در جامعه، همه، می توانند در بروز اختلالات روانی مؤثر باشند. باید اذعان کنیم که با وجود این که پیشگیری از این اختلالات مهمترین حلقه از مداخلات است، اما توجه کافی به آن نشده است. حلقه دیگر این زنجیره تشخیص و درمان زودهنگام افرادی است که دچار این اختلالات شده اند. در این بخش خدمات و سیستم های فعالی وجود داشته و افرادی که دچار اختلالات روانی بوده اند می توانسته اند به درمانگاه ها، مطب ها و در موارد حاد و شدید بیمارستان ها مراجعه کنند و خدمات لازم را بگیرند. شاید بتوان گفت در حوزه تشخیص و درمان بیشترین سابقه و فعالیت را داشته ایم و نوعی تورم در توجه به این حیطه وجود داشته است و حتی گاهی سازمان ها و نهادهایی غیر از وزارت بهداشت هم که باید به مسایل دیگر مثل توانبخشی بیماران مزمن بپردازند به این حوزه رو آورده اند. مثلا اخیرا سازمان بهزیستی در قالب ایجاد مراکز مشاوره اجتماعی شروع به صدور پروانه مراکز روان درمانی کرده است که هم با حوزه وظایف وزارت بهداشت تداخل دارد و هم شاید بتوان گفت در شرایطی که هنوز رسالت بهزیستی در رسیدگی به بیماران مزمن و آسیب های اجتماعی چنان که باید انجام نشده ورود در حوزه ای که متولی دیگری دارد بجا و در اولویت نباشد. البته همچنان در حوزه تشخیص و درمان هم کمبودهایی وجود دارد که قاعدتا وزارت بهداشت باید در ارتقای این خدمات بکوشد. نمونه ای از این اقدامات اخیر افتتاح ۱۰۰۰ تخت روانپزشکی جدید بود که می تواند بخشی از کمبودهای حوزه درمان، به ویژه برای بیماران شدید را جبران کند.
این روانپزشک توانبخشی را سومین حلقه زنجیره خدمات سلامت روان دانست و گفت: توانبخشی به ویژه در بیماران شدید و مزمن روانی اهمیت زیادی دارد و متأسفانه هیچ گاه چنان که باید به آن پرداخته نشده است. بسیاری از بیماران روانپزشکی، در کنار درمان علامتی بیماری شان، نیاز دارند تا با دریافت خدمات توانبخشی عملکرد اجتماعی خود را بازیابند تا بتوانند به عنوان عضوی فعال به جامعه بازگردند. بسیاری از بیماران، با وجود آن که از نظر علامتی بهبود یافته اند اما همچنان نقصان هایی در عملکردشان وجود دارد و لازم است برای بهبود عملکردی شان خدمات توانبخشی و بازتوانی لازم را دریافت کنند. شاید بتوان گفت پیشگیری و توانبخشی ضعیف ترین حلقه های خدمات سلامت روان هستند و لازم است وزارت بهداشت و بهزیستی و سایر نهادها و سازمان های مرتبط در آن زمینه کاری کنند.
به گفته توکلی سازمان بهزیستی وظیفه مهمی در رسیدگی به وضعیت بیماران مزمن روانی و توانبخشی شان برعهده دارد و تلاش هایی که در این زمینه می کند بسیار لازم و ضروری است.
وی با اشاره به مرکز توانبخشی که به تازگی در جنوب تهران ویژه بیماری های مزمن اعصاب و روان افتتاح شد گفت: وجود مراکز توانبخشی برای بیماران مزمن روانی می تواند نقش بزرگی را در بهبود این بیماران ایفا کند.
توکلی در پایان با بیان این که تبعیض های زیادی بین سلامت جسم و روانی در همه جهان و در ایران وجود دارد گفت: از آنجا که اختلالات روانی نمود عینی و بیرونی پر سروصدایی ندارد اغلب به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی گیرد و مورد تبعیض واقع می شود. این تبعیض از اختصاص بودجه و امکانات تا پوشش بیمه ای و قوانین را در برمی گیرد. کشورهای پیشرو به این نتیجه رسیده اند که هزینه کردن در حوزه سلامت روان در واقع نوعی سرمایه گذاری برای جامعه است و با کاستن از هزینه های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از این اختلالات در نهایت از نظر اقتصادی هم برای جامعه و نظام سلامت و بیمه ها به صرفه است.
توکلی تأکید می کند که در ایران هنوز در زمینه درک اهمیت و اولویت سلامت روان، در سطح جامعه و مسؤولان کاستی های زیادی وجود دارد و در این دولت وزارت بهداشت و شخص وزیر آگاهی و توجه زیادی به این حوزه دارد. در ایران بیماران روانی از نظر پوشش بیمه ای با محدودیت ها و تبعیض های جدی مواجه هستند. مثلا علی رغم گذشت دو سال از تصویب کتاب ارزش نسبی سلامت، همچنان بیمه ها بخش اصلی خدمات روانپزشکی را تحت پوشش قرار نداده اند، علاوه بر آن محدودیت در پوشش بیمه ای بستری های بیش از ۵۶ روز، و نیز استثنا کردن بیماران دچار روان‌پریشی، اعتیاد، و خودکشی از پوشش بیمه های تکمیلی تبعیض های آشکاری است که درباره این بیماران وجود دارد و بار زیادی را به خود بیماران و خانواده شان و در نهایت جامعه وارد می کند.