به گزارش خبرنگار حقوقی خبرگزاری برنا، از ظهور اینترنت در ایران، بیش از ۲۵ سال می گذرد و ظرف این مدت، فعالیت های مجرمان اینترنتی در کشور به خصوص در یک دهه اخیر به شدت افزایش یافته است. قانون جرایم سایبری در ایران تلاش دارد تا با قانونمند کردن فضای جامعه اطلاعاتی کشور، این عرصه را از اقدامات کلاهبرداران و مجرمان فضای مجازی امن تر کند.
جرایم سایبری (cybercrime) به جرایمی اطلاق می شود که در فضای سایبر به قصد تهدید و تخریب به سامانه ها و حریم خصوصی اشخاص حقیقی و حقوقی انجام می شود و به نظر می رسد یکی از مهم‌ترین جرایم رو به رشد در سراسر جهان باشد.
به هر حال، جرایم سایبری در کشورمان در عصر نبرد های سایبری که به جنگ هزاره سوم معروف است، در حال افزایش بوده و به نظر می رسد که سن ارتکاب به اقدامات مجرمانه در فضای دیجیتال که زمانی بالای ۳۰ سال بود، امروزه بر اساس گزارشات پلیس سایبر کشورمان به کم تر از ۱۵ سال کاهش یافته است. برای اگاهی از وضعیت جرایم سایبری و مروری بر مصداق های ۹ گانه جرایم سایبری کشور، گزارش برنا نگاهی به این مقوله دارد.
آمار جرایم سایبری در ایران
پلیس فتا در ایران اعلام کرد، کل جرایم سایبری در سال ۱۳۹۵ نسبت به مدت مشابه در سال قبل ۶۲ درصد افزایش داشته است. بیشترین جرایم به ترتیب اولویت شامل: برداشت های غیر مجاز از حسابهای بانکی ، مزاحمت های اینترنتی ، موضوعات اخلاقی، نشر اکاذیب و کلاهبرداری است که البته با تلاش های جدی که توسط پلیس سایبری کشور در حوزه های اطلاع رسانی و آموزش عمومی شهروندان انجام شده، شاهد کاهش برداشت های غیر مجاز بوده‌ایم اما در این خصوص باید همکاری و تعامل سازمان ها، بانک ها و مردم با پلیس بیشتر شود.
تعریف حقوقی جرایم سایبری
از لحاظ حقوقی می توان این تعریف را برای جرایم سایبری ارائه داد: «هر اقدامی که از طریق فضای مجازی و با بهره گیری از ابزارهای اتصال به فضای مجازی صورت گرفته و حقوق شناسایی شده برای افراد را نقض می کند». به این ترتیب، تنها جرایمی در دامنه شمول این تعریف قرار می گیرند که از طریق فضای مجازی و با بهره گیری از ابزارهای اتصال به این فضا ارتکاب می یابند.
قانون جرایم رایانه‌ای در ایران:
این قانون مشتمل بر ۵۶ ماده و ۲۵ تبصره است. قانون جرایم رایانه ای در ایران در جلسه علنی مورخ ۵ خرداد سال ۱۳۸۸ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 1388/03/20 به تأیید شورای نگهبان رسید.
در بخش یکمـ جرائم و مجازات‌ها فصل یکم ـ و قسمت جرائم علیه محرمانگی داده‌ها و سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی آمده است: هرکس به طور غیرمجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی که به‌وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده‌است دسترسی یابد، به حبس از نود و یک روز تا یک‌سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
همچنین در ماده۹ قانون جرایم رایانه ای آماده است: هر کس به طور غیرمجاز با اعمالی از قبیل واردکردن، انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب داده‌ها یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری، سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی دیگری را از کار بیندازد یا کارکرد آنها را مختل کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده میلیون (۱۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰٫۰۰۰٫۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
مصداق های جرایم رایانه ای در ایران
جرایم رایانه ای در ایران توسط کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که توسط قوه قضاییه تشکیل می شود تعیین شده و زیر نظر دادستانی کل کشور است. رییس این کارگروه، دادستان کل کشور است و از اعضای مختلف تشکیل شده که عبارتند از :
1) دادستان کل کشور ۲) وزیر یا نماینده وزیر اطلاعات ۳)وزیر یا نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ۴) وزیر یا نماینده وزیر دادگستری ۵) وزیر یا نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ۶)وزیر یا نماینده وزیر علوم تحقیقات و فناوری ۷) وزیر یا نماینده وزیر آموزش و پرورش ۸) فرمانده نیروی انتظامی ۹) یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی ۱۰) یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون قضائی و حقوقی به انتخاب این کمیسیون به تائید مجلس شورای اسلامی ۱۱) رئیس سازمان تبلیغات اسلامی ۱۲) رئیس سازمان صدا و سیما و نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
در واقع شخصیت های حقوقی فوق الذکر، اعضای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را تعیین می کنند. فیلتر شدن فیس بوک، توییتر و یوتیوب و بسیاری از پرتال های غیر اخلاقی و غیر مذهبی در ایران که مصداق محتوای مجرمانه بوده توسط این کارگروه شناسایی می شود.
مورادی که بر اساس آن کارگروه تشخیص به فیلترینگ و یا پیگرد قضایی می‌کند، بر اساس موارد زیر است:
الف: محتوای علیه مقدسات اسلامی
این عنوان شامل تمامی محتواهایی می شود که به نحوی مقدسات، احکام و ارزش های مورد احترام دین اسلام را در معرض تعرض قرار می دهند. بدین ترتیب، نه تنها توهین به معصومین، به اصول و فروع دین، به شخصیت های دینی و تبلیغ فرقه ها یا احزاب مخالف اسلام بلکه، توهین به تمامی پیامبران الهی و اعتقادات و ارزش های تحریف نشده سایر ادیان الهی نیز در این زمینه جای می گیرند.
ب: محتوی علیه امنیت و آسایش عمومی
تولید و انتشار هرگونه محتوایی که به امنیت کشور و آسایش عمومی لطمه وارد می کند، در این حوزه قرار دارد. به عنوان مثال، رفتارهای زیر می تواند مصداقی از امور بر هم زننده امنیت و آسایش عمومی تلقی شود:
1- تشکیل هرگونه گروه یا دسته ای در فضای مجازی با هدف بر هم زدن امنیت کشور
۲- تهدید به بمب گذاری یا تخریب گسترده با هدف بر هم زدن امنیت کشور
۳ -اخلال در وحدت ملی از طریق ایجاد اختلاف میان قومیت ها، مذاهب، نژاد ها و …
۴- فاش نمودن اسرار محرمانه و یا قرار دادن آنها در اختیار افراد فاقد صلاحیت
۵ -انشارات مذاکرات غیر علنی مجلس و مذاکرات شورای عالی امنیت ملی.
ج: محتوی علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی
هرگونه اهانت به کارمندان سازمان ها و نهادهای دولتی و حکومتی، افترا بستن و نشر اکاذیب علیه آنها مصداقی از این عنوان مجرمانه است. همچنین، جعل پایگاه اینترنتی بانک ها، سازمان ها و نهادهای عمومی و دولتی نیز در این حوزه قرار می‌گیرند.
د: محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه ای به کار می رود؛
نرم افزارهایی وجود دارند که امکان دسترسی به محتواهای غیر مجاز را فراهم می کنند. فیلتر شکن ها از این نوع نرم افزارها هستند. انتشار، توزیع، فروش، در دسترس قرار دادن این نرم افزارها، مصداقی از این عنوان مجرمانه است. همچنین، آموزش ارتکاب جرایم رایانه ای نیز در این قلمرو جای می گیرد. ایجاد مراکز قمار در فضای مجازی (نظیر آنچه در خصوص پیش بینی بازهای فوتبال یا به تعبیری بلیط های بخت آزمایی فوتبال وجود دارد)، انجام فعالیت های اقتصادی مجرمانه مانند شرکت های هرمی، فعالیت های غیر قانونی مرتبط با اوراق بهادار نیز مصداقی از این محتوای مجرمانه هستند.
ه: محتوایی که تحریک، ترغیب یا دعوت به ارتکاب جرم می کند؛
تحریک به ارتکاب اعمال خشونت آمیز و خودکشی، هرگونه رفتاری که تبلیغ مواد مخدر و روانگردان و سیگار به شمار آید. ترویج ماهواره، تحریک به ارتکاب اختلاس، ارتشا، کلاهبرداری و انوع دیگر از جرم های مشابه چنانچه از طریق فضای مجازی صورت گیرد؛ مصداقی از این محتوای مجرمانه خواهند بود.
توضیح: مثلا معرفی کانال های ماهواره و فیلم ها و سریال هایی که مغایر با عفت عمومی باشد، از جمله مصداق های جرم سایبر به شمار می رود.
و: محتوای مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی
سایت هایی که بدون اجازه و اطلاع صاحب اثر، نسبت به کپی اثر به صورت متنی و تصویری و ویدئویی اقدام می کنند، مصداق فعالیت های مجرمانه در فضای مجازی هستند. سایت هایی که امکان دانلود بخش یا کل آثار سمعی و بصری مجوز دار را فراهم می کنند نیز از جمله مصداق های جرم سایبر هستند. هم چنین پرتال هایی که دسترسی به بازی های اینترنتی خلاف شرع و عفت عمومی را ایجاد می کنند نیز از جمله جرایم سایبر هستند. تشویق به کپی و نقض کپی رایت آثار هنری و فرهنگی و اجتماعی در فضای مجازی به هر شکل، مصداق جرایم سایبری اعلام شده است.