ضرورت کیفیت بخشی به برنامه های فرهنگی در بقاع متبرکه

به گزارش خبرگزاری برنا از قم، این یادداشت به شرح زیر است:

انقلاب اسلامی ایران دارای متن و حاشیه هایی است؛ متن اصلی آن تشکیل نظام جمهوری اسلامی در برابر نظام گذشته و حاشیه های آن نیز انجام کارهای بزرگ فرهنگی است که نمونه آن کارهایی است که امروزه در اعتاب مقدسه و امام زادگان شریف برگزار می شود،[1] لذا چگونگی تعظیم و تکریم امام زادگان شریف در کشور از جمله مسائل کلیدی است که باید مورد توجه قرار گیرد.[2]

*آداب کلی زیارت امام ‏زادگان

در این زمینه مرحوم «علّامه مجلسى» مى‏ گوید:« مى ‏توان آنان را با آنچه که سایر مؤمنان با آن زیارت مى‏ شوند زیارت کرد و هم می توان به آنچه از فضل و فضیلتشان بر زبان جارى مى‏ شود آنان را مخاطب قرار داد و به ایشان و اجداد طاهرینشان (صلوات فرستاد و) توسّل جست و طلب شفاعت کرد.[3]،[4]

لازم به ذکر است تبیین کلام «علّامه مجلسى» به سه طریق امکان پذیر است:

1. پس از طلب مغفرت و علوّ درجه براى امام ‏زاده ‏اى که به زیارتش تشرّف یافته ‏ایم و قرائت فاتحه مى‏ توان خدا را به شأن و مقام او قسم داد و حوایج خویش را طلب کرد.[5]

2. پس از طلب مغفرت و علوّ درجه، مى ‏توان اوّلین امام معصومى که پدر یا جدّ آن امام زاده است را مخاطب قرار داد و پس از عرض سلام و ارادت و یا خواندن زیارتى از زیارت‏ هاى جامعه، او را به این فرزند صاحب قبر، قسم داد و طلب شفاعت در پیشگاه خداوند نمود. [6]

3. نخست فاتحه بخوانند و سپس دو رکعت نماز بجا آورند و ثواب آن را هدیه به آن امام‏ زاده‏ کنند و بعد از آن دعا نمایند.[7]

*امام زادگان, پناهگاه معنوی مردم در مواجهه با مشکلات اجتماعی و فرهنگی

بدیهی است شیعیان که اهل بیت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را که از همه آگاهتر به مکتب و آئین او بودند، پناهگاه‏ خود در مشکلات‏ اسلامى قرار داده،[8] و حقایق اسلام را از آنها گرفته است.[9]

واقعیت این است که امام زادگان به عنوان مبلغ فرهنگ ایمانی و رسولان نشر ولایت اهل بیت (علیهم السلام)؛ در سراسر کشور پناهگاهی برای مردم به شمار می‌روند، مردم در هنگام سختی به منظور واسطه قرار دادن این بزرگان به قبور مطهر آنان مراجعه می‌کنند.[10] لذا هنگامی که مشکلی برای مردم پیش بیاید و بخواهند توسل به درگاه خدا پیدا کنند و شفیعانی داشته باشند برای حل مشکلاتشان به سراغ آنها می‌روند و یقین داریم که در روحیه آنها اثر می‌گذارد و هم روحیه می‌دهد و هم سطح تقوا را بالا می‌برد و هم حالت توبه از گناه به آنها دست می‌دهد[11]، به ویژه آنکه بدانیم پیوسته جمعى از فرشتگان در آسمان و در زمین و مخصوصاً در اماکن مقدسى همچون مکه و مدینه و بقاع‏ معصومان علیهم السلام و امامزادگان در حال عبادت هستند.[12] و این ها برکاتی است که از امام زادگان و از زیارت امامان و پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و خانه خدا حاصل می شود.[13]

*امام زادگان؛ مبلغان خاموش دین اسلام

یک آیین پاک آسمانى حق دارد به عنوان یک ایدئولوژى نوین از «آزادى تبلیغ‏» برخوردار گردد، و به صورت طبیعى از طریق روشن ساختن افکار عمومى گسترش یابد.[14]

و از آنجا که اسلام، آئین رأفت و رحمت است[15] لذا خداوند دستورها و برنامه ‏هایى براى سعادت و آزادى و تکامل و خوشبختى و آسایش انسانها طرح کرده، و پیامبران خود را موظّف ساخته که این دستورات را به مردم ابلاغ کنند. [16]به عبارت دیگر، مردم در همه اجتماعات این حق را دارند که نداى منادیان راه حق را بشنوند.[17]

اینگونه است که اسلام، هنگامى که به ایران آمد، براى تحمیل عقیده بر ایرانیان پاى به این سرزمین ننهاد، بلکه براى رفع موانع نامعقولى که بر سر راه تبلیغات منطقى اسلام وجود داشت، با لشکریان ایران به مبارزه پرداخت؛ ولى پس از پیروزى بر لشگر ساسانیان، هرگز مردم را مجبور به پذیرش اسلام نکرد. بدین جهت سال ها پس از فتح ایران توسّط اسلام، برخى از آتشکده‏ ها روشن بود و تعدادى از مردم بر کیش و آئین سابق خود باقى بودند، هر چند غالب مردم ایران، که افراد باهوشى بودند، دین اسلام را از صمیم دل پذیرفته، و دستورات آن را به جان خریدند.[18]

از سوی دیگر با توجه به خطری که در محیط‌های عربی وجود داشت بسیاری از امام زادگان به ایران که پناه اهل بیت (علیهم السلام) بود، مهاجرت می کردند، از این رو ایران مدفن بسیاری از امامزادگان است،  [19] که در این زمینه باید به نقش اساسی امام زادگان در ترویج آموزه های اسلام اشاره کرد و گفت؛ امام زادگان مبلغان خاموش هستند؛ یعنی هر امام زاده‌ای تبلیغ شب و روز دارد، به سوی خدا و پاکی دعوت می‌کند و لو اینکه ظاهراً خاموش است و به همین دلیل مردم را باید تشویق کرد تا از برنامه‌های متعدد معنوی در اعتاب مقدسه و امام زادگان شریف استفاده کنند منتهی باید مراقب بود که آسیب هایی در کنار این عمل خیر پیدا نشود.[20]

زیرا تلاوت قرآن کریم مقدمه ای برای فهم معارف قرآن است و شناخت مفاهیم قرآن، مقدمه عمل کردن به آن است. اگر توجه به مفاهیم قرآن و عمل کردن به آن وجود نداشته باشد و تنها به قرائت اکتفا گردد، تأثیر کمی را شاهد خواهیم بود.[21]

*ترویج فرهنگ اسلام در گرو معرفی آثار امامزادگان

احیای آثار امام زادگان از جمله مسائل مهم و ارزنده به شمار می آید، لذا بقاع متبرکه و امامزادگان باید هم به لحاظ ظاهری و هم به لحاظ معنوی احیا شوند.[22] در این بین بزرگداشت و برگزاری کنگره بین‌المللی به نحوی که خروجی و نتایج مشخصی به همراه داشته باشد، موجبات توجه بیشتر مردم و تعظیم و تکریم امام زادگان را فراهم خواهد کرد.[23]

*اجرای برنامه‌های فرهنگی؛ تبدیل بقاع متبرکه به کانون تبلیغ فرهنگ شیعی ناب

بدیهی است در مناسبت‌های مختلف مانند اعیاد و وفیات می‌توان برای مردم در بقاع متبرکه برنامه‌های فرهنگی اجرا کرد تا سرانجام آستان مقدس امامزادگان به کانون تبلیغ فرهنگ شیعی ناب تبدیل شوند؛ البته تمام حرکت‌هایی که در این زمینه صورت گرفته قابل تقدیر است ولی کامل و جامع نبوده و ظرفیتی به مراتب بیش از مقدار کنونی وجود دارد.[24] نکته حائز اهمیت اینکه نیروی بالفعلی در بقاع متبرکه وجود دارد که مردم را به سمت خود جذب می‌کند و اوقاف می‌تواند از این ظرفیت به بهترین نحو استفاده کند.[25]

*ضرورت کیفیت بخشی به برنامه های فرهنگی در بقاع متبرکه

گفتنی است اعتاب مقدس در گذشته تنها محلی برای عبادت و زیارت بود، لیکن امروزه به برکت انقلاب اسلامی، برنامه های فرهنگی گسترده ای در این اماکن مقدسه در حال انجام است که فرصت مغتنمی را در ترویج آموزه های دینی و اسلامی به وجود آورده و عبادت با معرفت را موجب شده است.[26]

به عنوان نمونه آیین ترتیل خوانی قرآن کریم  که از قم شروع شد و به سرعت نیز دیگر شهرها و اماکن از آن اقتباس کردند؛.[27] لیکن آنچه در این برنامه ها مهم است، باید عصاره ای از مفاهیم قرآنی پیش از آیین جزء خوانی توسط کارشناسان مربوطه به مردم ارائه شود؛ تمامی شهرها و مکان هایی که برنامه های قرآنی ارائه می کنند، چنین مسئله ای را مورد توجه قرار دهند.[28]

*آموزش و پرورش؛ اصل بنیادین در قطب سازی فرهنگی امام زادگان

لازم است نیروی آماده و بدون نیاز به دعوت، در بقاع متبرکه در مسیر صحیح آموزش داده شود و هدایت شود زیرا روحیه کسانی که به بقاع متبرکه مراجعه می‌کنند برای پذیرش حقایق و معارف بسیار آماده است و قصد و نیت آن‌ها معنوی است[29]

لذا ضروری است جلسات عزاداری حسینی در بقاع متبرکه و دیگر اماکن مقدسه با شکوه فراوان برگزار شوند، در این بین برپایی کلاس‌های تدریس قرائت و تفسیر قرآن هم امری لازم است.[30]

به عنوان نمونه میلیون‌ها زائر در طول سال به قم مراجعه می‌کنند و بقاع متبرکه قم هم هزاران زائر دارند که از طرق مختلف مانند حضور مبلغان و همچنین توزیع جزوه‌های فشرده که شامل تاریخ و سابقه امامزادگان و بقاع متبرکه و همچنین سلسله روایات و دستورات اخلاقی است، می‌توان به کار فرهنگی پرداخت.[31]

آری آموزش مسائل دینی به اقشار مختلف مردم در پناه بقاع متبرکه از جمله راهکارهای مهم قطب سازی فرهنگی امام زادگان است .[32]

*زدودن غبار غربت در سایۀ بررسی اسناد امام زادگان فاقد شجره نامه

 بی تردید اسناد امام زادگان فاقد شجره‌نامه باید از وضعیت مبهم خارج شود؛ باید دلایل کثرت وجود امام زادگان در ایران، برای مردم بیان شود تا همگان بدانند ایرانیان به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام شدیدا علاقه‌مند بوده و هستند.[33]

در این بین سازمان میراث فرهنگی در مرمت و ثبت اماکن دینی و متبرکه نظیر مساجد، حوزه های علمیه و مرقدهای متبرکه امام زادگان در سراسر ایران وظیفه مهمی بر عهده دارد؛ زیرا  ثبت این آثار جهشی در جهت مطرح شدن آثار فراموش شده و یا کمرنگ شده در جهان اسلام است.[34]

ثبت ملی این آثار به نوبۀ خود دلیل ماندگاری این ابنیه خواهد شد؛ البته در کنار این کار باید حرکت های علمی و فرهنگی نیز صورت پذیرد.[35]

*لزوم مقابله با سوء استفاده از احساسات مذهبی در امامزاده سازی

شکی نیست که اگر جلوی خرافات گرفته نشود برخی به مجرد خواب امامزاده درست می کنند[36]؛ اگر دین با خرافات آمیخته شد تمام اصالت های آن از بین می رود.[37]

برخی از افراد با توجیهاتی از جمله این‌که «ما خواب دیده‌ایم»، به دنبال سوء استفاده از احساسات مردم و امام زاده سازی هستند؛ باید مراقب این‌ها بود،[38] زیرا این امر تضعیف اعتقادات مردم را در پی خواهد داشت، لذا باید به شدت جلوی سوء استفاده کنندگان از احساسات مردم گرفته شود؛ مردم در این باره از ما سؤال کرده‌اند و ما هم پاسخ آن‌ها را داده‌ایم.[39]

در تبیین این مسأله باید گفت خواب انبیاء با خواب‏ هاى مردم تفاوت دارد؛ خواب انبیا حجّت است، امّا خواب‏ هاى مردم حجّیت ندارد. این که فلان کس خواب مى‏ بیند در فلان مکان امام زاده‏ اى دفن شده، و روح آن امام زاده‏ به او دستور داده که به مردم بگوید براى او گنبد و بارگاهى بسازند اعتبارى ندارد. تفاوتى نمى‏ کند که واقعاً چنین خوابى دیده باشد، و یا به اهداف و اغراض مالى و به دست آوردن درآمد و مانند آن، خوابى دروغین ساخته باشد، که از هر دو نمونه کم نیست. در هر حال هیچ یک از خواب‏ هاى مردم حجّت نیست، و منشأ عمل واقع نمى‏ شود.[40]

لذا ما توصیه مى ‏کنیم که مردم عزیز و فهیم همیشه متوجّه خرافه ‏ها و خرافه ‏پرستى‏ها باشند و در دام شیّادانى از این قبیل نیفتند و فقط بر خداوند تبارک و تعالى توکّل کنند و حاجت‏ هاى خود را از خداوند مهربان طلب کنند.[41]

*تخریب امام زادگان؛ نشانه جهل و حماقت وهابیون

وهّابیّون‏ که گروهى اندک، متعصّب و نادان در میان مسلمانان به شمار مى‏ روند داراى عقاید افراطى عجیبى هستند و با همه مذاهب اسلامى در امورى به مخالفت برخاسته ‏اند که از جمله آنها، توسّل به اولیاءاللَّه، ساختن ضریح و گنبد براى آنان و مسأله شفاعت است. از همین رو، بناى قبور امامان بقیع و حمزه سیّدالشّهدا و دیگر بزرگان اسلام و قبور صحابه و حتّى قبر پدر بزرگوار پیامبر صلى الله علیه و آله را در مدینه و دیگر شهرها تخریب‏ نمودند، و در پى تخریب ضریح و گنبد رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز بودند که بر اثر واکنش‏ هاى شدید جهان اسلام، از آن دست کشیدند.[42]

آنان به سبب همین عقاید جاهلانه و خشک، با تأسّف بسیار آثار تاریخى اسلامى فراوانى را تخریب کردند؛ آثار ارزشمندى که مى‏ توانست سبب پیوند نسل حاضر با تاریخ گذشته اسلام باشد.[43]

امروز وهابیون نادان و متعصب، به واسطه همان جهل و بی خبری و حماقتشان نسبت به امام زادگان، هر امام زاده ای که به دستشان می آید تخریب می کنند در حالی که از صدر تاریخ اسلام تا امروز افراد با شخصیت یا امام زاده، مورد تکریم همه مسلمین بودند و این گروه اندک و نادان می خواهند با تخریب امام زادگان با این بزرگواران مبارزه کنند و این یکی از نشانه های جهل و بی خبری آنهاست.[44]

*سخن آخر

امید است همگان در راستای ارتقای معرفت و تربیت دینی؛ خود و فرزندانشان را به اماکن‏ مذهبى هم چون بقاع متبرکه و امام زادگان عادت دهند،[45] و از اعتاب مقدس به خوبی بهره گیرند؛ که در آن صورت آن اماکن متبرکه هم منزلگاهى است براى تهیه زاد و توشه، هم دانشگاهى است براى دروس اخلاقى و موعظه و هم محلى است براى عبادت پروردگار و تزکیه روح که مى‏ تواند بهترین متاع ‏ها را که همان قرب پروردگار و رضاى او و سعادت جاویدان است فراهم سازد.[46]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[2] همان.

[3]  بحارالانوار، ج 99، ص 277.

[4] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص576.

[5] همان.

[6] همان.

[7] همان.

[8] تفسیر نمونه ؛ ج‏6 ؛ ص52.

[9] همان؛ ص 53.

[10]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف کشور، روسای اوقاف استان ها و معاونان فرهنگی ادارات کل اوقاف کشور و اعضای ستاد کنگره بین المللی امام زادگان ؛26/6/1392.

[11] اسلام در یک نگاه ؛ ص100.

[12] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏13 ؛ ص94.

[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف کشور، روسای اوقاف استان ها و معاونان فرهنگی ادارات کل اوقاف کشور و اعضای ستاد کنگره بین المللی امام زادگان ؛26/6/1392.

[14] اسلام در یک نگاه ؛ ص100.

[15] آیین رحمت ؛ ص77.

[16] همان؛ ص75.

[17] همان.

[18] همان؛ ص 76.

[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1391.

[20] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین‌المللی امامزادگان؛ 20/6/1392.

[21] همان.

[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1391.

[23] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین‌المللی امامزادگان؛ 20/6/1392.

[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛18/6/1394.

[25] همان.

[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[27] همان.

[28] همان.

[29]  همان.

[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[33] همان.

[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیر کل موزه ملی ایران، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قم و رییس حوزه ریاست سازمان میراث فرهنگی و گردشگری؛23/6/1389.

[35] همان.

[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛1/11/1388.

[37] همان.

[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[39] همان.

[40] قهرمان توحید، شرح و تفسیر آیات مربوط به حضرت ابراهیم (ع) ؛ ص156.

[41] داستان یاران: مجموعه بحث هاى تفسیرى حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدظله) ؛ ص322.

[42] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص818.

[43] همان.

[44] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین المللی امامزادگان؛20/6/1392.

[45] مثالهاى زیباى قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص184.

[46] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج‏13 ؛ ص94.