<<توسعه>>به عنوان هدف نهایی یک نهاد یا سازمان،همواره مورد دغدغه تیم حاکمیتی و مدیریتی سازمان می باشد.برنامه ریزی و سند استراتژیک سازمان نیز در قالب چشم انداز( vision ) و ماموریت( mision ) برای نیل به هدف توسعه هماهنگ می گردد و این امر نیز به مانند سایر ابعاد و حوزه های زیستی برای خود از یک مسیر تاریخی و فرهنگی برخوردار می باشد که مکانیزم و قاعده آن به تناسب بافت زندگی جامعه انسانی مشخص و معین می شود.
توسعه سازمانی در گذشته های نه چندان دور بیشتر به شکل ساختاری و سخت افزاری برنامه ریزی می گردید و تاکید و تمرکز سازمان برای نیل به امر توسعه،ساماندهی ساختار سازمان در ابعاد امکانات،تجهیزات و منابع مالی و فیزیکی بود.در واقع توسعه یک آناتومی جامد داشته است و صرفا متکی به ساختار بوده و همه باورها و اراده های حاکم بر سازمان،معطوف به قدرت سخت سازمان بوده است و این امر البته نسخه کلان حاکم بر همه شرایط و ابعاد زندگی جامعه بشری بود و توسعه سازمانی نیز از این امر مستثنی نبوده و در ذیل و رادیکال آن قرار داشته است.
اما نکته طلایی که در بینش ساختاری( structural ) به امر توسعه سازمانی خود را عریان می کند که عامل سیر لاکپشتی آن نیز به شمار می رود عدم توجه و غفلت از بعد کارگزاری( agent) آن است که در فرم ساختاری توسعه برای مدتهای طولانی بایگانی شده و از ارزش و جایگاه استراتژیک آن غفلت ورزیده شد است.
و البته نگاه و بینش ساختار محور به امر توسعه سازمانی متاثر از الگوی کلان توسعه اقتصاد صنعتی بود که بطور طبیعی بر همه جوامع و دولتها، متشکل از نهاد و سازمان تسری یافته بود و در بستر اقتصاد صنعتی توسعه بطور طبیعی و بر مبنای ارزش های زندگی صنعتی بر بعد ساختاری و سخت آن تعریف و تثبیت شده بود سپس کارگزاری آن با عنوان تکنسین صرفا یک رسالت و وظیفه اجرایی خشک و غیرقابل انعطاف با دامنه محدود و مکانیکی داشتند در این الگو سرمایه،توسعه نیز به شکل یک بعدی متمرکز بر منابع مالی و امکانات و زیرساختهای تجهیزاتی و فیزیکی بود و مفهومی به نام سرمایه انسانی و اجتماعی فاقد ارزش توسعه محور بود.
نهایتا پس از یک دوره طولانی حرکت فرسایشی نسخه توسعه سازمانی مبتنی بر الگوی اقتصاد صنعتی با نگاه صرف ساختارمند در نهایت از حرکت باز ایستاد و الگو و پارادیم نوینی در عرصه اقتصاد جهانی پا به منصه ظهور نهاد که متکی بر قدرت معحزه آسای دانش بود که در شکل مفهوم منسجم آن به "اقتصاد دانش بنیان"(knowledge econimic )تعبیر گردید.
الگوی توسعه سازمان بر محور اقتصاد دانش بنیان اصالت و بنیاد را بر کارگزار ( agent ) بنا نهاده و بر این باور استوار است که توسعه بیش از ساختار بر کارگزار متکی و وابسته است و موتور محرکه توسعه یک سازمان نیروی انسانی آنست که به تعبیری قدرت نرم(soft power ) سازمان محسوب می شود و با اتکا به این بینش و باور، سازمان در صورت برخورداری از یک ساختار و فیزیک تنومند و قدرتمند با امکانات و تجهیزات و وسایط و لوازم بروز و مجهز و تکنولوژیکی مدرن،چنانچه از نیروی انسانی پویا و دینامیزم برخوردار نباشد در فرآیند و ریل توسعه مغموم و مغضوب خواهد ماند و به نحوی در دور تسلسل روزمرگی گرفتار خواهد شد.
توسعه سازمانی کارگزار محور صرفا به شکل نیروی انسانی در قامت سرمایه مکانیکی پایبند نیست بلکه نیروی انسانی موجود در قامت کارگزار باید از روحیه پویا و دینامیکی و با استعداد و ذهن خلاق، کاشف و مبتکر برخوردار بوده باشد تا سازمان برآیند ارزش افزوده محور داشته و در ریل رشد و توسعه گام نهد که در این فرمت به توسعه هوشمند تعریف می شود.
در الگوی توسعه کارگزار محور "سرمایه انسانی خلاق" معیار و مبنای سازمان قرار می گیرد و چشم انداز جامع توسعه سازمانی با استوار به عوامل انسانی مستعد و مبتکر با ذهن جوان و پویا تعریف می شود در صورتیکه در الگوی توسعه سازمانی ساختارمند نیروی انسانی ذیل قدرت ساختاری تعریف می شود و نسبت به آن ثانوی ست و در بدبینانه ترین شکل بینش ساختاری عوامل و نیروی انسانی صرفا یک اپراتور می باشد و به اصطلاح در جایگاه کارمندی بایگانیسم ایفای نقش میکند و خود را منحصر و مقید به شرح وظایف استخدامی در حکم کارگزینی می داند و مانور خارج از چارچوب حکم کارگزینی معنا و مفهومی ندارد و حتی شاید عدول از منشور سازمان تلقی شود.
و نهایتاً در یک جمع بندی باید گفت که اسلوب حاکم بر توسعه سازمانی در یک نسخه فراگیر جهانی کارگزار محور می باشد و متکی به ذهن های خلاق،مبتکر،کاشف و در ترجمانی دیگر سرمایه انسانی دینامیزم وابسته است.
بنابراین توسعه سازمانی دانش بنیان یک دستورالعمل فراگیر جهانی ست که باید رهنمود همه نهادها و سازمانهای دولتی و غیردولتی قرار بگیرد تا در مسیر تجربه توسعه سازمانی گام نهند.
دکتر عبدالرحمن ولایتی-نویسنده و پژوهشگر روابط بین الملل