به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا، نهضت آزادی توسط مهدی بازرگان، یدالله سحابی و سیدمحمود طالقانی با تأکید بر هویت اسلامی و ایرانی و با هدف مبارزه با استبداد و کسب آزادی‌های اساسی مبتنی بر ارزش‌های اخلاقی و اسلامی تأسیس شد و چهره‌هایی چون احمد صدر حاج سید جوادی، سید محمدمهدی جعفری، محمدرحیم عطایی، عباس رادنیا، حسن نزیه، منصور عطائی، عزت‌الله سحابی و عباس سمیعی از نخستین اعضای آن بودند. پس از عزت الله سحابی، ابراهیم یزدی دبیر کل حزب نهضت آزادی شد. چندی پیش ابراهیم یزدی به دلیل بیماری دار فانی را وداع گفت و با نظر اعضای حزب، محمد توسلی دبیر کل جدید حزب نهضت آزادی شد. همین موضوع سبب شد تا گفت و گویی را با دبیر کل جدید حزب نهضت آزادی داشته باشیم.
«محمد توسلی» دبیر کل «نهضت آزادی ایران» در گفت و گو با خبرنگار سیاسی برنا درباره نقش احزاب در سپهر سیاسی ایران گفت: حاکمان مستبد بعد از انقلاب مشروطه، آمادگی برای پذیرش فعالیت احزاب قانونی را نداشتند بنابراین با توجه به این چالش فرهنگی و واقعیت های اجتماعی احزاب سیاسی در ایران همیشه با چالش های جدی روبرو بوده اند.
توسلی افزود: قدیمی ترین حزب سیاسی ایران، حزب توده است که قبل از شهریور سال 1320 در ایران شکل گرفت. این حزب با توجه به ارتباطی که با شوروی و تجربیات اجتماعی انقلاب اکتبر داشت، اولین پایه گذار احزاب سیاسی در ایران بودند و به تدریج در دهه 20 حزب ایران تشکیل شد و در دوره نهضت ملی ایران به تدریج احزاب ملی تشکیل شد. نهضت آزادی ایران در اردیبهشت سال 40 تشکیل شد اما احزاب با شرایط ویژه ایران در آن دوران هرگز نتوانستند عمر طولانی داشته باشند؛ به عنوان مثال نهضت آزادی ایران پس از بیانیه راهبردی در آستانه برگزاری رفراندم شاه در اوایل بهمن سال 41، سران آن بازداشت شدند. به خصوص پس از رخداد 15 خردادماه سال 42 که فضای سیاسی ایران بسته شد، عملا ادامه فعالیت احزاب امکان پذیر نبود.
توسلی تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب با توجه به نگاه راهبردی و اصولی که مدیران انقلاب در جهت تقویت احزاب داشتند، در قانون اساسی نیز توجه ویژه ای به احزاب شد. در اصل 26 قانون اساسی به وضوح آمده است که فعالیت احزاب علی الاطلاق آزاد است و پروانه صرفا برای رسمیت حقوقی فعالیت احزاب در چارچوب قانون باید صادر شود. بزرگوارانی مانند شهید دکتر بهشتی یک تنه ایستادند و از اصل 26 قانون اساسی دفاع کردند اما برخی باور نداشتند مدیریت کشوربا شکل گیری احزاب و کادر سازی نیروهای توانمند، سامان پیدا کند. خوشبختانه بعداز دوم خرداد فضای سیاسی کشور برای فعالیت احزاب آماده تر شد و حضور احزاب نقش موثری در تحولات اجتماعی داشت اما همچنان وزارت کشور، دولت و فضای عمومی آمادگی کامل برای پذیرش فعالیت قانونی همه احزاب سیاسی را ندارند.
توسلی درباره فراز و فرودهای حزب نهضت آزادی گفت: پس از انقلاب، رهبران نهضت آزادی ایران در جایگاه مدیریت انقلاب و دولت موقت نقش مهمی داشتند که مجموعه رخدادهای این دوره در اسناد نهضت آزادی به امانت ثبت شده است. پس از اتفاقات دهه شصت فضای سیاسی، فعالیت احزاب با چالش و هزینه های سنگین روبرو بود و تقریبا احزاب سیاسی که در داخل مانده بودند مجبور به توقف فعالیت خود شدند. اما زنده یادان مهندس بازرگان، دکتر سحابی، احمد سبز جوادی و دکتر ابراهیم یزدی توانستند در دهه 60 چراغ فعالیت نهضت آزادی ایران را روشن نگه دارند اما فعالیت نهضت با هزینه های بسیار سنگینی همراه بود که جزئیات آن در اسناد نهضت قابل دسترسی است. ایستادگی نهضت آزادی ایران در دهه 60 موجب شد که نهضت بتواند از آن اصول و آرمان های اولیه انقلاب پاسداری کند و جنبش اجتماعی ایران بارور شود. توسعه جنبش اجتماعی ایران بر اثر این ایستادگی و اقدامات آگاهی بخش که در این دوره انجام شد موجب شد ملت ما با هوشمندی در دوم خرداد با 20 میلیون رای به گفتمان آقای سید محمد خاتمی اعتماد کرده و دوره جدیدی را آغاز کنند. دفتر نهضت آزادی در خیابان مطهری به دفعات بسته شد و مجددا توانستیم اسناد را از مراجعی که برده بودند پس گرفته و کار خودمان را دنبال کنیم. ایستادگی، مقاومت و برخوردها تا سال 80 ادامه داشت و جمع وسیعی از اعضا و حتی علاقه مندان نهضت که در کارهای فرهنگی مشارکت داشتند بازداشت شدند که پرونده سنگینی بود و تاکنون آثار این پرونده بر دوش خانواده های زندانیان ادامه دارد. پس از سال 73 و درگذشت زنده یاد مهندس بازرگان ، مرحوم دکتر ابراهیم یزدی به عنوان دبیر کل نهضت آزادی انتخاب شدند و ایشان توانستند هماهنگ با زمینه هایی که در جنبش اصلاحات فراهم شده بود، به رغم تمام محدودیت هایی که وجود داشت در مقاطع مختلف از جمله در سال های 84، 92، 94 و 96 به وظیفه راهبردی خود که همان آگاهی بخشی و تقویت فرایند گذار به دموکراسی بود به خوبی عمل کنند.
توسلی افزود: پس از اتفاقات سال 88 شرایط برای ادامه فعالیت تشکیلاتی نهضت آزادی آنقدر سخت شد که عملا فعالیت تشکیلاتی ما متوقف شد. اما با توجه به سابقه بیش از 50 سال سابقه حزبی و ارتباط نزدیک خانوادگی تلاش کردیم علاوه بر حفظ ارتباط افراد خانواده نهضت آزادی در راستای برنامه راهبردی نهضت آزادی که همان امر به معروف و نهی از منکر است، به وظایف دینی و ملی خود عمل کنیم. همه شاهد بودند در همان شرایط سال 92 که محدودیت های سنگینی برای نهضت آزادی وجود داشت و به ما تاکید شده بود زنده یاد دکتر یزدی و جمعی از دوستان ما در صف حوزه حسینیه ارشاد حاضر شده و در انتخابات شرکت کردند. دکتر یزدی در همان صف با خبرنگاران خارجی و داخلی که مصاحبه می کردند آن نگاه راهبردی نهضت آزادی ایران را برای حضور در انتخابات و نقش انتخابات در تقویت فرآیند دموکراسی توضیح دادند و این مصاحبه از صدا و سیما و رسانه های خارجی هم پخش شد و موجب حضور بیشتر مردم در انتخابات شد. در انتخابات سال 94 هم شرایط همین گونه بود. به رغم شرایط خاصی که وجود داشت برای حضور هرچه با شکوه تر مردم در انتخابات تلاش کردند. در سال 96 هم دکتر یزدی به رغم محدودیت های جسمی که داشتند باز هم در حسینیه ارشاد حضور پیدا کردند و با رای به آقای دکتر روحانی کوشش کردند هماهنگ با رشد جنبش اجتماعی و بلوغی که ادامه پیدا کرده بود به وظیفه راهبردی خودشان در این مقطع نیز عمل کنند.
توسلی تصریح کرد: گفتمان نهضت آزادی ایران از ابتدای تأسیس آگاهی بخشی بوده است و دنبال اجرای برنامه ای بوده که به تدریج با آگاهی بخشی مردم، بتواند زمینه های توسعه آزادی و شرایط فراهم شدن نظام دموکراسی و مردم سالاری را فراهم کند تا جایگاه مردم سالاری و حقوق شهروندی احیا شود. پس از انقلاب، نهضت آزادی ایران موفق شد این گفتمان را در سطح عرصه عمومی ارتقاء ببخشد و امروز بعد از 4 دهه جامعه ما بیش از گذشته به این بینش و این گفتمان نزدیک تر شده است. امروزه شاهد هستیم جمع زیادی از کسانی که در دهه 60 در مقابل این گفتمان قرار داشتند، همراه این گفتمان عمل می کنند و جنبش اصلاح طلبی از یک جایگاه اجتماعی قابل توجهی برخوردارشده است. بنابراین امروز هم باید این روند را با همین نگاه راهبردی تقویت کنیم.
او درباره میزان تاثیر گذاری احزاب در جامعه افزود: عملا احزاب سیاسی در جایگاه طبیعی خود قرار ندارند و در یک فرآیند تکاملی افت و خیزهای بسیاری را تجربه کرده و با چالش های مختلفی رو به رو شده اند. پیشتر توضیح دادم که عده ای با اصل 26 قانون اساسی و آزادی احزاب موافق نیستند به همین دلیل در شکل گیری و توسعه احزاب همواره محدودیت ایجاد می‌کنند. کشور برای توسعه، نیازمند توسعه سیاسی است و برای توسعه سیاسی احزاب باید نقشی پررنگ و فراگیر داشته باشند. همه کسانی که به آینده نظام و سرنوشت کشور علاقه مند هستند باید زمینه توسعه احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و آزادی فعالیت آنها را طبق قانون و اصل 26 قانون اساسی فراهم کنند.
توسلی در پایان درباره نقش دولت در بهبود وضعیت احزاب گفت: در دوره ریاست جمهوری دکتر روحانی شرایط احزاب به طور محسوسی بهبود پیدا کرد و فعالین سیاسی توانستند راحت تر تنفس کنند. اما اقدامات لازمی که زمینه های توسعه سیاسی را فراهم کنند و صاحبان رسانه بتوانند در چارچوب قانون به وظایف خود عمل کنند کماکان به شکل کامل عملی نشده است. در دوره دوم دولت دکتر روحانی با توجه به وعده هایی که در زمان تبلیغات ریاست جمهوری داده شد، این انتظار وجود دارد که بتوانند موانع آزادی فعالیت احزاب و نهادهای مدنی را در چارچوب قانون برطرف کنند تا همه احزاب بتوانند آزادانه به فعالیت قانونی خود بپردازند.