دقت به بافت های فرسوده تهران توجهی از جنس الزام است

به گزارش گروه اجتماعی برنا ، امروز زهرا نژاد بهرام -عضو پنجمین دوره شورای شهر تهران- در نطق پیش از دستور خود با بیان اینکه خدا را شاکرم که توانستم با انتخاب شما در لباس خدمت حاضر شوم و در سومین روز از شهادت سرور ازادگان و امام راهنما این فرصت را داشته باشم که ضمن عرض تسلیت مطالبی چند را ارائه کنم گفت :شهر تهران با سابقه ای حدود دویست سال مرکزیت کشور را برعهده گرفته است و بستری از وقایع تلخ و شیرین را از سر گذرانده است .این شهر که خاطرات سیاسی اش در دوره معاصر که از انقلاب مشروطیت  ، به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی ، اشغال و کنفرانس تهران و کودتای 28 مرداد و انقلاب اسلامی  را تجربه کرده است اکنون در میانه چالشی دیگر از جنسی متفاوت است .شهر تهران میعادگاه و پناهگاه تجارب متعدد در عرصه مدیریت شهری گشته که هریک از انها فضاهای متفاوتی را بر این شهر تحمیل ساخته است .

وی افزود :مدیریتی که حداقل پس از انقلاب اسلامی  طی چهار دهه گذشته بر این شهروجود داشته کارکردی از جنس کالبد محوری را با اندیشه مدیریت هایی متمسک به نام های جهادی یا مدرن و غیره را با خود یدک کشیده که همه انها به یکباره ظرفیت زیست انسانی را در شهر با چالش های اساسی روبه رو ساخته است. شهری که با جمعیتی که ان را کلان شهر کرده و در رتبه شهرهای بزرگ تعریف کرده است ، شهری که گستره ان حدود 700 هکتار بوده و نزدیک به 25 درصد تولید ناخالص ملی را در کشور درخود جای داده است

نژاد بهرام با تاکید بر اینکه تهران که اکنون حدود ده میلیون نفر در ان سکنی گزید ه اند بستری برای بروز نگرانی ها و دغدغه ها شده است ادامه داد :به رغم وجود معابری به نام بزرگراه و اتوبان و ..... و ساختمانهایی بلند و برج هایی از جنس فولاد تصویری خشن و متفاوت از شهر را  که قرار است مامن زندگی انسان باشد را به نمایش گذاشته است .دراین میان وجود برخی چالشهای جدی ایجاد شده در شهر وضعیت را به سوی نگرانی های گسترده و عمیق سوق داده است از این رو لازم است نکاتی چند مورد توجه قرار گیرد.

 1- انچه ما را دراین مسوولیت قرار داده چیزی به جز اعتماد و خواست مردم برای تغییر نبوده است لذا لازم است در ادای دین به پیمانی که با مردم بستیم پایدار و پایا باشیم و در پیروی از امام و پیشوای بزرگ مانامام حسین (ع) تمام توان خود را بر سر این پیمان ارائه کنیم .ما امده ایم که رویه گذشته بر مدیریت شهری را با تغییر ی از جنس تدبیر و اصلاح عوض کنیم و دراین راه سهم مردم را برای مدیریت شهری در نظر بگیریم

2- امر به معروف ما و مردم نظارت همیشگی است .مدیریت شهر ی که ما نمایندگانش هستیم  بر این باور یم  که مردم ناظران همیشگی ما و پشتیبانان هماره ما هستند .شهرداری و مدیریت شهری شفاف عینیتش دراین است که مردم در برنامه ریزی و نظارت همیشه حضور داشته باشند .

از این رو دوبخشنامه اخیر مدیریت شهری در خصوص هولوگرام ها و کمیسیون های معماری  مناطق که با عنایت به ایجاد گشایش بستری برای پیشگیری از تخلف در اینه شفاف سازی و پاسخگویی طراحی شده نخستین گام اثر گذار بر این رویکرد است .شهرداری تهران اصلی ترین چالش ایجاد نگرانی برای شهروندان را با مسدود کردن رفتارهای غیر شفاف و عمل به قانون با این دو بخشنامه مورد تاکید قرار داده است و این مهم است که میثاق ما با مردم را تضمین می کند .

3- مدیریت شهری بر مبنای رویکرد جدید در جهت تسری و تقویت همبستگی و زنده نگه داشتن هویت جمعی است .همبستگی و همراهی و هویت محلی  که به دلیل تغییرات  نامتوازن در کالبد شهری دچار چالش جدی شده دامنه زندگی را در شهر با دشواری جدی روبه ساخته است .مدیریت شهری که بر مبنای این مهم برگزیده شده و درفرصت خدمت قرار گرفته ،تلاشش برای حفظ تعلقا ت و اعتماد ی که سرمایه اجتماعی گرانقدری را در شهر تولید و مبنایی اثر گذار برای  همه حرکت های موثر برای بهبود زندگی در شهر است .

او گفت : آنچه  مدیریت شهری در پی ان است نشر ارزشهای اخلاقی در جامعه است که کالایی کمیاب برای جامعه شهری ما شده است انچه مدیریت شهری جدید در پی ان است پاس داشتن اخلاق است چیزی که پیامبر بزرگوارمان ان را به عنوان مبنای بعثتش بیان کرد .جامعه شهری می تواند اخلاق مدار و مسوولیت پذیر باشد تا با اتکا به این دو بازو فضای زیست شهری را متناسب با انتظارات و نیازها و ظرفیت های بزرگ شکل دهد. از این رو با عنایت به این پیش نیاز باور کنیم که شهر در چالش جدی از نظر ایمنی ، محیط زیستی ، کیفیت پایین زندگی ، پایین بودن کیفیت محیطی و ...در حدود 5 درصد از وسعتش است .بافت های اسیب دیده شهری امروز دغدغه ای است که باید برای ان تدارک لازم دیده شود .این بافتها که در صورت کم توجهی بستری از رشد را در خود دارد نیاز مند  توجهی از جنس الزام است .

نژاد بهرام چنین افزود : دراین میان با نگاهی به رویکرد نوسازی در شهر تهران و کشور به نظر می رسد کارکرد مطلوبی از انها بر این شهر حادث نشده و این اقدامات نه تنها مشکلات را مرتفع نکرده بلکه  ضربه های خاصی را نیز بر این پیکر اسیب دیده وارد ساخته است که نمونه های عینی ان در قاب شهر قابل مشاهده است  .انگونه که با بررسیی روشهای بکار گرفته شده از سوی مدیران شهری برای نوسازی این بافتها مفاهیمی مثل زیست انسانی ، باز گشت هویت و سرمایه های اجتماعی و .... با چالشهای جدی روبه روشده است .تاکید بر  قالب کالبد محوری برای نوسازی دراین بافتها تصویری ناهمگون از حیات انسانی – اجتماعی را تبیین کرده است .تصویری که منجر به مهاجرت منفی از برخی محلات و خالی شدن از سکونت و رنگ باختن رونق و وحیات شهری دران شده است

ناکارآمدی مداخلات مستقیمی که در سه دهه‌ی اخیر در این بافت صورت گرفته مؤید این نکته است که بازنگری جدی درباره‌ی شکل مواجهه با این چالش شهری الزامی است .. تهران بیش از 3200 هکتار بافت فرسوده دارد که بیش از 15 درصد جمعیت شهر را در خود جای داده است. علیرغم تکلیف  بند «د» از تبصره ذیل ماده 171 قانون برنامه 5 ساله پنجم که وزارت راه و شهرسازی و شهرداری ها را به نوسازی سالانه 10 درصد از بافت های فرسوده مکلف کرده است، اما میزان نوسازی انجام شده کماکان با مصوبه قانونی فاصله بسیاری دارد. سوال اساسی که وجود دارد این است که چرا با وجود تعلق گرفتن وام 50 میلیونی برای ساخت و 20 میلیونی برای ودیعه به ازای هر واحد مسکونی، اعطای کمک بلاعوض 10 میلیون تومانی برای طراحی نما، صفر کردن هرینه های عوارض متفرقه و بخشودگی جرائم، رایگان کردن هزینه انشعابات، اعطای تراکم 180 درصدی در بافت های فرسوده ، ارائه رایگان خدمات نوسازی توسط دفاتر خدمات نوسازی و برنامه ریزی برای احداث پروژه های محرک توسعه در این قبیل بافت ها، کماکان نرخ نوسازی و بهسازی محیطی با استانداردها فاصله بسیاری دارد.َ از طرف دیگر بودجه 640 میلیارد تومانی پیشبینی شده در بودجه سال 96 دولت که در قیاس با سال های گذشته رشد بسیاری به خود دیده است، کماکان با نیاز واقعی این بافت ها به منابع و تسهیلات فاصله بسیاری دارد. هرچند که از این 640 میلیارد نیز تاکنون تنها حدود 30 درصد تخصیص داده است.

وی ادامه داد :برخی از تحلیل گران بافت های آسیب دیده با تاکید بر افول رونق اقتصادی عامل اصلی بروز چنین بافتهایی را درشهر اینگونه تبیین کرده اند که رونق اقتصادی از انها رخت بربسته ؛اما این مهم در مقابل نمونه های عینی موجود درشهر موید رد این نظریه است .از این رو توجه به  دو واقعیت مشترک درشرایط این بافت ها قابل تامل است . ابتدا باید پذیرفت که عامل اصلی و تعیین‌کننده «مردم» هستند و به همین دلیل مداخله‌های مستقیم که مردم را به‌عنوان عامل فعال به کار نمی‌گیرد به شکست می‌انجامد. لذا باید پیش از هر چیز  مردم به این باور سوق داده شوند  که فضای زندگی آن‌ها نیازمند توجه است ،. باور پدیری مردم از یکسو و باورمندی مردم از سوی مدیران شهری از سوی دیگر قادر است تصویر رونق دوباره بافتهای اسیب دیده شهر تهران را با نگاه ترمیمی تبیین کند .اما واقعیت دوم این است که  ریشه این شرایط حاصل شده برای بافت در  «عدم تعادل» است ، این نقطه حساس و کانونی تمامی بافت‌های اسیب دیده  است. هر گاه رونق اقتصادی در محدوده کاهش یافته بافت به سوی افول رفته  و هر وقت مردم به دلیل کاهش شرایط زیست انسانی ( عدم وجود خدمات هفتگانه شهری و امنیت و ...) از محدوده خارج شدند ، بافت های اسیب دیده شکل گرفته  و گسترش یافته اند .

لذا ضروری است در نگاهی دیگر به این معضل شهری نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:

یک / پیگیری تصویب لایحه راه اندازی صندوق موضوع بند «خ» از ماده 92 برنامه 5 ساله دوم شهرداری تهران که توسط شهرداری تهیه و به دولت تقدیم شده است.

دو /بازنگری در شرح وظایف دفاتر خدمات نوسازی و تفویض اختیار بیشتر به این دفاتر که در سطح محلی به خوبی نسبت به زوایا و ابعاد پنهان و نهان معضلات بافت های آسیب دیده  اگاه هستند  ، اما در بسیاری از موارد از قدرت لازم برای به انجام رساندن ایده های خود برخوردار نیستند.

سه/ مشوق‌ها و تسهیلات ارائه‌شده از طرف دولت و شهرداری هرچند اقدامی روبه‌جلو است اما به دلیل  فقدان پیشبینی بازه زمانی خاص از کارآمدی لازم برخوردار نیست و به همین دلیل اهالی بافت تصمیم خود برای استفاده از تسهیلات و اصلاحات کالبدی را به تعویق می‌اندازند. یکی از تصمیم‌های اصلی و سریع نهادهای حاضر در بافت باید تعیین سقف زمانی امکان استفاده از این تسهیلات باشد.

چهار/ در تمام تصمیم‌های آتی از هرگونه دست‌کاری و مداخله‌ای که تعادل را بر هم می‌زند پرهیز شود.

پنج / محلاتی که در معرض دست‌کاری قرار گرفتند و دچار عدم تعادل اساسی شده‌اند را شناسایی و شرایط را پایدار کنیم. وضعیت خیابان/پیاده‌راه ۱۷ شهریور نمونه‌ی دیگری از اثر مداخله مستقیم نهاد شهری است که موجب آسیب به خیابان و لایه‌های پسین آن شده است . به‌گونه‌ای که هم رونق اقتصادی آن تحت شعاع قرار گرفت و هم سکونت در آن با چالش مواجه شده است و در حال از دست دادن کیفیت زندگی و  مردمی است که به آن تعلق محلی داشتند.

شش / نهادهای مداخله‌گر بیرونی چون شهرداری باید با تغییر رویکرد نسبت به تقویت حضور مردم در و کاهش هزینه مشارکت مردم فضا را برای نوسازی بر مبنای به سازی محیطی فراهم کنند  و با تمرکز بر مردم ایشان را برای حفظ و ارتقای کیفیت زندگی‌شان اقناع و تشویق نمایند ؛ نهاد شهری می‌تواند با بهسازی محیطی یا اجرای پروژه‌های محرک توسعه به بازگشت حس تعلق به این بافت ها کمک کند .

هفت / بهره گیری از ظرفیت های جهانی برای تسری ادبیات باز افرینی شهری بستری مناسب برای نگاهی دوباره به بافت های اسیب دیده شهری است ( تاکنون ساکنان بافتهای تاریخی که در برخی موارد نوعی هم پوشانی با بافت های اسیب دیده ( فرسوده ) دارند متقبل هزینه حفظ انها شده اند بدون انکه بتوانند از مزایای این حفظ برخوردار شوند .)ستادهای باز افرینی شهری که چندی است در سطح شهرداری تهران فعال شده فرصتی است که می تواند بستر تغییر نگرش را با تاکید بر مردم نشر دهد.

هشت/ توقف رویکردهای تجمیع محورانه به ویژه در سطح 50 ،60 و... پلاک خسارتی جدی بر بدنه بافتهای اسیب دیده است که در صورت کم توجهی قادر است هویت محلات را به نابودی سوق دهد .

نه/ حرکت در مسیر تطبیق سطح خدمات دهی در مقیاس محلی به جای مناطق 22 گانه. بدین معنا که معیار سنجش عدالت در شهر تهران از قیاس بین مناطق به سطح محلات برسد. این امر میتواند در جهت ایجاد تعادلی همه جانبه در سرانه های خدمات شهری در سطح محلات بسیار راه گشا باشد و به خودی خود در میل مالکان در تداوم به اسکان و نوسازی بافت ها اثرگذار است.

در نهایت ضروری است دولت و شهرداری تهران در اقدامی هماهنگ با تجدید نظر جدی بر رویه های گذشته و با تاکید بر موارد ذکر شده رویکرد تازه ای مبتنی بر به سازی محیطی را دربافت های آسیب دیده دنبال کنند تا ضمن حفظ سکونت بستر نوسازی متکی بر مشارکت مردمی شکل گیرد .