به گزارش خبرگزاری برنا گیلان؛ نشست علمی آسیب شناسی خانه های تاریخی گیلان با هدف معرفی و شناساندن خانه های تاریخی گیلان به عنوان دستاوردهای فرهنگی و تاریخی استان و نیز اقدامات پژوهشی در مورد جنبه های گوناگون این خانه ها با همکاری پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان و اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان در پژوهشکده گیلان شناسی رشت برگزار شد.
سید هاشم موسوی،عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان و رئیس پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان،مژگان خاکپور،استادیار دانشکده معماری و هنر دانشگاه گیلان،سید مهدی میرصالحی،کارشناس بناها و محوطه های تاریخی استان و روشن بابایی همتی،عضو هیأت علمی پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان سخنرانان این نشست بودند.
سخنرانان به عنوان صاحبنظران و کارشناسان رشته ها و حوزه های مختلف دانشگاهی و سازمانی در این گردهمایی علمی و تخصصی به ارائه آثار خود با موضوعات مردم شناسی خانه های تاریخی گیلان،معرفی خانه های تاریخی رشت،چالش های ثبت و حفاظت از خانه های تاریخی و نقش خانه های تاریخی در توسعه گردشگری پرداختند که در ادامه به نکات مهم این نشست اشاره خواهد شد.
سید هاشم موسوی به عنوان اولین سخنران با معرفی چشم انداز علم مردم شناسی به مفهوم خانه،کارکرد این مکان را چیزی فراتر از محل بقا و زیست دانست و اظهار داشت:خانه در درجه اول پاسخگوی یک نیاز زیستی است اما فرهنگ خانه از نظر مردم شناسی مجموعه ای از ارزش ها و معانی است که هویت یک قوم یا ملت با آن تعریف می شود و از منظر هویت بخشی موضوع مهمی است که مردم شناسان در پژوهش های خود به آن توجه دارند.
موسوی با پرسش از این سؤال بنیادین که چرا در طول تاریخ خانه دار شدن برای انسان مهم بوده،اظهار داشت:آن چیزی که خانه انسان را از لانه حیوانات و دیگر جانداران متمایز می کند این است که خانه آدمی محصول اراده و آگاهی انسان ها بوده و خانه محل وصل کردن انسان به زمین است و به او پایداری می بخشد.
این پژوهشگر با تأکید بر نقش انقلاب اطلاعات و فناوری ارتباطات بر تغییر کارکرد خانه در دنیای امروز گفت: نقش دیوار در دنیای امروز زیر سؤال رفته و این مسئله درک سنتی ما از دیوار را تغییر داده ،چرا که می توان به کمک واقعیت مجازی با فشار دادن یک دکمه،دیواری را ایجاد یا محو نمود.
در ادامه چند نمونه از خانه های تاریخی گیلان توسط مژگان خاکپور استاد معماری و هنر دانشگاه گیلان در سخنرانی دوم این نشست معرفی و به ابعاد اجتماعی،فرهنگی و زیبایی شناسانه آنها پرداخته شد.به گفته این استاد دانشگاه، اهمیت معماری در بازشناسی خود از دیگری به اندازه ای مهم است که جایگاه کنونی و وضعیت آتی ما را تعیین می کند و لازم است نگاهی فراتر از معماری به کالبد یک بنا مانند خانه داشته باشیم.
وی با اشاره به اهمیت جغرافیای سیاسی شهر رشت و کنش های اقتصادی شکل گرفته در این شهر،آن را واجد مأموریتی تاریخی دانست و گفت از دیرباز،رشت و به ویژه قزوین به عنوان محلی برای انتقال مال التجاره و واسط ایران و اروپا عمل می کرده است. محلات خانه های تاریخی و مهم رشت نیز در همین مسیر ساخته شده بودند. بنابراین اگر بخواهیم به دنبال هویت جمعی و حافظه تاریخی خود بگردیم باید در همین منظقه جستجو کنیم.
خاکپور با برشمردن ویژگی های بافت قدیم شهر رشت و سلسله مراتب دسترسی به خانه ها توضیح داد که در گذشته وجود قلمروپاها و دالان ها و کوچه های بن بست حریمی را ایجاد می کردند که افراد غریبه را برای ورود به آن محیط دچار شک و تردید می ساختند.در واقع تقدس خانه در گذشته به اندازه بالا بود که برای ورود به آن،عرصه های مختلف در نظر گرفته می شد و ذره ذره از محیط های کاملاً عمومی به درجه نهایی محرمیت وارد می شدیم؛اتفاقی که در خانه های امروزی به چشم نمی خورد.
وی با توضیح اینکه آنچه از بافت خانه های تاریخی تا امروز به جا مانده بر مبنای مصالح مورد استفاده در این خانه ها است افزود:افراد متمول و تجار رشت که امکان تملک واحد مسکونی گرانتر یا مصالح گرانتر را داشتند برای ساخت خانه ها از مصالح ماندگارتر استفاده کردند و برای مرمت آن هزینه دادند. به همین دلیل است که ما امروز خانه هایی با قدمت ۷۰،۱۰۰و۱۲۰ساله داریم.
خاکپور با اشاره به خانه های قربانی، نصیری و سوار رخش عناصر کالبدی خانه ها از جمله دیوار،حیاط، ایوان و اتاق را معرفی کرد و اظهار داشت:وجود دیوار نشان دهنده مالکیت قطعی بود که برخلاف داخل خانه ها به جای برخورداری از تزئینات دارای تناسب و قرینه بود.حیاط مانند امروز تنها راه عبور به خانه نبود بلکه بخشی از عناصر مربوط به فضای باز رابه داخل خانه می آورد.همچنین بالکن های امروزی که می کوشند جای ایوان های دیروز را بگیرند به دلیل محدودیت فضا به هیچ عنوان نمی توانند کارکرد گذشته را بازیابند و سرآخر اتاق ها به معنای امروزی تعیین کننده کارکرد خانه ها نبودند.
این استاد دانشگاه با برشمردن خانه های چهاردهی، قدیری و صفرزاده به عنوان خانه های تاریخی که از عناصر خاص تزیین برخوردار هستند در مورد روح خاص خانه های تاریخی گیلان توضیح داد:برخلاف خانه های سایر استان های ایران به ویژه مرکز کشور ما شاهد وجود حریم های مخصوص زنانه و مردانه در خانه های گیلانی نیستیم.با اینکه همواره حریم های نامرئی جایگاه اعضا خانه و مهمان ها را در یک واحد زیستی تعریف می کنند اما اثرگذاری فرهنگ کار و تعامل زنان و مردان در استان گیلان در سبک خانه سازی نیز به چشم می خورد به گونه ای که زن در خانه های گیلانی نه تنها پنهان نمی شود بلکه همواره نقش اول را ایفا می کند، نزدیک به در می نشیند،نگهبان آتش است و بدون هشتی و دالان با دنیای بیرون دسترسی دارد.
میرصالحی کارشناس ثبت آثار تاریخی به عنوان سومین سخنران این برنامه پرداختن به موضوع خانه های تاریخی را ضرورت خواند که هم افزایی و گسترش تعاملات فرابخشی را طلب می کند.
وی؛همکاری افراد خیر بعنوان خیرین بناهای تاریخی را مورد بحث قرار داد و افزود: کمبود بودجه یکی از معضلات حوزه مرمت و احیا است.
میرصالحی با انتقاد از اینکه در سرفصل های آموزشی هیچ واحدی برای آشنایی دانش آموزان با ابنیه تاریخی و اهمیت آنها به چشم نمی خورد گفت:فقدان آموزشی در آینده بناهای قدیمی شهر و استان را به نابودی می کشاند.
بابایی همتی سخنران دیگر این برنامه به نقش خانه های تاریخی در توسعه گردشگری پرداخت از مهجور ماندن خانه های تاریخی گیلان از صنعت گردشگری ابزار تأسف کرد و افزود:خانه های تاریخی می توانند یکی از پایه های مشارکت خلاق مردم در زمینه گردشگری را فراهم کنند و وقتی نسل سوم گردشگری یعنی گردشگری خلاق در یک جامعه رونق بگیرد ناگزیر،گردشگری فرهنگی را نیز در دل خود خواهد داشت.
این استاد دانشگاه با برشمردن ارکان اساسی گردشگری یعنی مکان (خانه تاریخی)،انسان (گردشگر)و سرمایه گذاری تأکید کرد:مهمترین بخشی که در مباحث گردشگری باید به دنبالش باشیم عرصه مناسب برای ورود و جذب سرمایه گذاران است،در غیر این صورت توسعه گردشگری بی معنی خواهد بود.به گفته بابایی همتی،لازم است گردشگری را به عنوان یکی از صنایع فرهنگی در کنار سینما و موسیقی قرار دهیم.
وی با بیان اینکه از میان ۵۳شهر گیلان،۳۲شهر آن از ظرفیت های گردشگری برخوردار است؛استان گیلان را در لایه سوم گردشگری ایران قلمداد نمود واظهار داشت:توسعه شهری نه تنها افزایش گردشگر را به ارمغان خواهد آورد بلکه اشتغال،برندسازی و توسعه پایدار شهری از نتایج آن خواهد بود.
بابایی همچنین به ارائه چند پیشنهاد و راهکار در زمینه ارتقای صنعت گردشگری استان گیلان پرداخت مانند تبدیل خانه ها به کاربری های خاص،طراحی و ساخت خانه های مینیاتوری از خانه های قدیمی و طراحی سامانه ثبت بناهای ارزشمند مشابه استان تهران.
گفتنی است برگزاری چنین نشست های علمی می تواند به آگاه سازی بیشتر مردم در مورد اهمیت حفظ بناهای تاریخی و ضرورت توجه به آنها به عنوان قطب های توسعه گردشگری استان گیلان و منبع رشد اقتصادی کمک کند.