دعوتید به تماشای نمایشی که تا به حال مشابه آن را ندیدید

به گزارش حوزه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ محسن احتشامی، نویسنده و کارگردان برنامه های رادیو، تلویزیون و تئاتر که در کارنامه هنری خود آثار مختلفی از جمله نویسندگی و کارگردانی برنامه ویترین را دارد از سال 68 فعالیت در حوزه تئاتر را آغاز کرده و بعد از سال ها فاصله از این حوزه، این روزها با خلاقانه ای در حال اجرای اولین گیم تئاتر ایران با عنوان «غیر منتظره» است. گفتگوی خبرگزاری برنا با احتشامی را در ادامه می خوانید:

چطور شد که تصمیم گرفتید گیم تئاتر «غیر منتظره» را بنویسید و کارگردانی کنید؟

به دلیل اینکه چند سال از فعالیت در حوزه تئاتر فاصله گرفته بودم تصمیم داشتم بعد از این چند سال، با یک کار متفاوت دوباره به این حوزه برگردم و از آنجایی که همیشه دغدغه های اجتماعی دارم تصمیم گرفتم کاری را انجام دهم که با اجتماع و معضلات اجتماعی درگیر باشد. همچنین دوست داشتم با یک فرم جدیدی که تا به حال در ایران به این شکل، تئاتری به نمایش در نیامده و در واقع یک کار متفاوت باشد در این مدیوم ظاهر شوم.

پس یعنی «غیرمنتظره» با همه نمایش‌ها متفاوت است؟

نمی‌خواستم این کار نمایشی به شکل روتین همه تئاترها باشد و برای همین به یکباره طرح یک گیم به ذهنم رسید و این کار نمایشی را به این شکل طراحی کردم که 7 اتاق دارد و تماشاگر تک تک وارد صحنه می‌شود. این تئاتر به این صورت است که یک بازیگر و یک تماشاگر مقابل هم هستند و تماشاگر یک مسیر 7 مرحله ای را طی می کند که در واقع یک هفت خوان را می گذراند و 7 مرحله و بازی مختلف را تجربه می کند تا بتواند به انتها برسد و این کار را پیش ببرد. کم کم متن این تئاتر را نوشتیم و شروع به کار کردیم.

آیا پیش از این هم تجربه کارگردانی و حضور در حوزه تئاتر را داشته اید؟

بله، از سال 68 فعالیت در حوزه تئاتر را آغاز کردم و یکی از رشته های تحصیلی ام هم تئاتر است و سابقه کارگردانی‌ام 15 تئاتر بود و قریب 20 تئاتر هم سابقه بازی دارم. تا به حال حدود 15 نمایشنامه تئاتر نوشته ام، آموزشگاه دارم و از سال 80 در حوزه بازیگری تدریس می کنم. همچنین عضو انجمن کارگردانان و بازیگران خانه تئاتر ایران هستم.

با توجه به اینکه اغلب در تلویزیون فعالیت داشته اید به نظر شما مدیوم صحنه از لحاظ اجرا و سختی های تولید چقدر متفاوت است؟

به عنوان فردی که هر 2 را تجربه کرده معتقدم خیلی با هم تفاوت دارند و 2 مدیوم کاملا متفاوت هستند، کار نمایشی و تلویزیونی هر کدام مختصات و سختی های مربوط به خود را دارند و نمی توان این 2 مدیوم را با هم مقایسه کرد. در کار اجرای تئاتر همه چیز متفاوت است. شما با یک شرایط و جنس دیگری از کار مواجه هستید. به نظرم هیچ ربطی به یکدیگر ندارند و هر کدام سختی های خود را دارند. به عنوان فردی که در هر دوی این مدیوم ها را تجربه داشته ام می توانم در این باره نظر بدهم.

به نظر شما کار برنامه سازی و اجرا و ... سخت تر است یا اینکه بخواهید یک نمایش را روی صحنه ببرید؟

هر 2 یک ویژگی مشترک دارند و آن این است که هر 2 زنده هستند. البته در شکل برنامه های زنده که تئاتر هم یک برنامه زنده است و از این لحاظ با هم یک وجه مشترک دارند. به نظرم سختی کار در رسانه های جمعی به این دلیل که با میلیون ها مخاطب در ارتباط هستید کمی سخت تر از تئاتر است چون در نهایت بزرگترین سالن تئاتر 700 تماشاچی و یکسری مخاطب مشخص دارد ولی اجرا کننده در رادیو یا تلویزیون با میلیون ها مخاطب در ارتباط است که به صورت زنده در حال تماشای برنامه هستند و یک اشتباه را میلیون ها بیننده یا شنونده می‌بینند و می شنوند اما اینجا یک اشتباه را می توان با یک عذرخواهی به سرعت جبران کرد. گرچه آن حساسیت در تئاتر وجود دارد که ما در آن زندگی می کنیم نباید خطا کنیم به هر حال حساسیتی که در اجرای برنامه های تلویزیونی و رادیویی وجود دارد خیلی بیشتر از تئاتر است ولی از طرفی هم مثل تئاتر درگیر احساسات و میزانسن و ... نیستید و می توانید کار را انجام دهید. در هر صورت اجراهایی که در برنامه های رادیویی و تلویزیونی وجود دارد سختی اش بیشتر از تئاتر است.

نمایش «غیر منتظره» خیلی متفاوت است آیا می توانید بگویید یکی از متفاوت ترین کارهای دنیاست؟ چطور به این ایده رسیدید و اولین جرقه چطور زده شد که نمایش «غیر منتظره» را به این شکل اجرا کنید؟

قطعا این گیم در سطح دنیا متفاوت ترین نیست چون اگر اینطور بگویم غیر منطقی و غلو خیلی بزرگی است. ولی می توانم بگویم تئاتر «غیر منتظره» اولین اتفاق و متفاوت ترین کار نمایشی است که در ژانر تئاتر تا به حال در ایران نداشته ایم و تئاتری به این شکل که تک تماشاگر و تک بازیگر باشد در ایران اجرا نشده است. «غیر منتظره» گیم تئاتری است که تماشاگر را 5 تِرک در خود وارد تعامل و بازی می کند. در یکی از اتاق ها وارد مرحله انتخاب می شود و اگر انتخاب را درست انجام ندهد به طور کلی از نمایش خارج می شود و نمی تواند فینال ماجرا را ببیند به همین خاطر مزیت ها و اتفاق هایی که در این گیم افتاده در ایران نیفتاده است. جرقه اش این طور به ذهنم خورد که من همیشه این دغدغه را داشته ام که تئاتر و گیم را با هم ترکیب کنم که کاراکترها و شخصیت ها شکل گرفتند.

برای اینکه با خبر شوید این نمایش با این مدل تا به حال در دنیا اجرا نشده تحقیق کردید؟

در دنیا اجرای گیم تئاتر اتفاق افتاده ولی در ایران این اتفاق نیفتاده بود چون این موضوع برای من مهم بود و به خاطر مشغله های رادیویی و تلویزیونی و موسسه فرهنگی و هنری چند منظوره ام چند سال هم از حوزه تئاتر دور مانده بودم به همین خاطر هدفم این بود در این حوزه کار متفاوت و نویی را در ایران شروع کنم. وقتی این ایده به ذهنم رسید فکر کردم کار خوبی است که بتوانیم برای اولین بار در ایران این گیم تئاتر را اجرا کنیم.

نمایش «غیر منتظره» برای مخاطب یک اتفاق غیر منتظره محسوب می شود. بر این اساس نترسیدید و نگران نبودید افرادی این نمایش را پس بزنند یا نسبت به آن اعتراض کنند و این کار نمایشی متفاوت، مورد قبول آنها نباشد؟

نترسیدیم ولی این ریسک را پذیرفتیم، به دلیل اینکه هر کاری در هر زمینه ای که به عنوان یک کار جدید ارائه شود حتی نه تنها در تئاتر بلکه در هر رشته دیگری ممکن است با واکنش های منفی هم مواجه شود و از آنجایی که سال ها در حوزه روانشناسی و جامعه شناسی فعالیت داشته ام سعی کردم این نمایش را کمی با روحیات و خلق و خوی آدم ها هماهنگ کنم که به آنها دیدگاه منفی ندهد و باعث عکس العمل منفی نشود و تا جای ممکن توانستیم موارد را کنترل کنیم. خدا را شکر طی یک هفته ای که از اجرای این نمایش می گذرد و تماشاگرانی که این کار را دیده اند تقریبا همه واکنش ها و اتفاقاتی که برای مخاطبان افتاده حتی برای ما هم غیر منتظره بود و همه مخاطبان از اینکه تجربه جدیدی از این نمایش دریافت می کنند خوشحال بودند.

تا به این مرحله از کار که پیشرفته اید چقدر واکنش افرادی که این نمایش را می بینند مثبت است؟

خیلی مثبت است، تصاویر و صدای واکنش مخاطبان در همه اتاق ها با دوربین مدار بسته ضبط می شود و انتهای کار که مخاطب بیرون می آید یک دوربین مقابل آنها شروع به حرف زدن می کند و حتی از تماشاگران این تئاتر بالای 95 درصد واکنش های مثبت گرفته ام.

با توجه به اینکه روانشناسی پشت این کار نمایشی است آیا با روانشناس یا کارشناسی در این حوزه مشورت داشته اید؟ راجع به ری اکشن و واکنش های مخاطب ها که هر کدام چه معنی دارد تحقیقی کرده اید؟

بسیار زیاد؛ تقریبا حدود 2 ماه در این زمینه تحقیق کردم و با متخصصین حوزه روانشناسی و جامعه شناسی مشورت داشتم و نظرات آنها را راجع به این موضوع گرفته و سعی کردم کنش ها و واکنش ها را با آنها بررسی کنم که چه اتفاقاتی می تواند در حین این نمایش بیفتد. در واقع همه این عوامل را طی یک پروسه 2 الی 3 ماهه انجام دادیم و در مجموع با توجه به نظرات، پژوهش های کارشناسان، تحقیقات و مطالعاتی که طی سال ها داشتم به این شکل از اجرا رسیدیم.

چرا از بازیگرهای شاخص تر استفاده نکردید؟ قطعا مواجه مخاطبان این نمایش با بازیگرهای چهره خیلی می توانست جذاب تر باشد؟

نوع و شکل کار ما به صورتی نبود که بازیگر چهره بتواند در آن بازی کند؛ به خاطر اینکه اتاقک هایی که آدم ها وارد آن می شوند اتاقک های 2 در 2 متر و کوچک هستند که فاصله تماشاگر و بازیگر کمتر از یک متر است و اگر در آنجا چهره معروف و شناخته شده ای باشد تماشاگر دیگر درگیر متن، محتوا، اجرا و اتفاقی که ما به دنبال آن هستیم نمی شود و غرق و معطوف بازیگر چهره ای می شود که در آن فضای یک نفره حضور دارد و شاید بخواهد با او عکس سلفی یا امضاء بگیرد! اصلا نمی توانستیم از بازیگر چهره و شاخصی استفاده کنیم حتی اگر آن بازیگر در حوزه تئاتر بازیگر خوب و توانمندی باشد.

بلیت این نمایش نسبت به بلیت تئاترهایی که این روزها روی صحنه است خیلی ارزان تر است، ارزانی بلیت ها به خاطر جمع کردن مخاطب است؟

بله، ارزان بودن بلیت این تئاتر 2 دلیل دارد یکی اینکه چون یک تجربه تازه ای است و به همین خاطر دلم می خواست بلیت این نمایش قیمتی داشته باشد که همه اقشار جامعه به خصوص قشر دانشجو و افرادی که از نظر مالی وضعیت مناسبی نداشته باشند تقریبا بتوانند این نمایش را ببینند چون شعار این نمایش با عنوان «دیدن این نمایش برای همه لازم است» بوده و این کار یک تجربه جدید است و قیمت بالا گذاشتن می توانست ریسک کار را بالا ببرد و شاید بعدا تماشاگر را دچار اشکال می کرد که این همه پول داده ام برای یک تجربه جدید! خب حالا که چی؟! خطر ریسک قیمت بالا با این قیمت شاید بتواند پوشش داده شود ولی مهم ترین دلیل ارزان بودن قیمت بلیت این تئاتر این بود که همه بتوانند آن را ببینند.

این روزها اکثر بازیگرهای ستاره در حال انجام کار تئاتر هستند به نظر شما این فعالیت ها باعث مهجور شدن نمایش «غیر منتظره» مقابل کارهای نمایشی هانیه توسلی، سحر قریشی، مهناز افشار و الناز شاکردوست و .... نمی شود؟

اصلا یکی از دلایلی که این کار را به این شکل روی صحنه بردم به خاطر همین موضوع بود. من جزو افرادی هستم که می گویند اشکالی ندارد سوپر استار در تئاتر کار کند ولی به شرطی که در کار او توانمندی وجود داشته باشد. اساسا یکی از دلایل شکل متفاوت کار ما همین بود که با توجه به اینکه هیچ بازیگر سوپر استاری در این گیم نمایش حضور ندارد و البته همه بازیگرهای برجسته حوزه و بسیار خوب تئاتر هستند ولی در مقایسه با بازیگرانی که نام برده شد مردم آنها را نمی شناسند و ما خواستیم شاید مخاطب را از این ذائقه غلط خارج کنیم چون خیلی بد است که مخاطب عادت کند تئاتر را حتما با اجرای یک سوپراستار ببیند. در این صورت به نوعی هویت تئاتر از جهاتی خدشه دار شود.

در حین اجرای نمایش «غیر منتظره» از واکنش های مخاطبان فیلمبرداری می شود آیا بعدا قرار است با این تصاویر کاری انجام دهید؟ برنامه ای برای این تصاویر در نظر دارید؟

بله، این کار در واقع یک کار پژوهشی خواهد بود. افرادی که به دیدن این نمایش می روند جزو جامعه هستند و من اعتقاد دارم همه افراد جامعه برابر آسیب ها و معضلات اجتماعی مسئول هستند و ما در تنهایی واکنش افراد را برابر معضلات اجتماعی می بینیم و این خود می تواند در حوزه جامعه شناسی رفرنس خیلی جامعی برای یک کار پژوهشی باشد. شاید در آینده این کار را در قالب یک مستند تدوین و ارائه کنم.

به عنوان نویسنده و گارگردان گیم تئاتر «غیر منتظره» چه انتظاری دارید؟

امیدوارم مردم بیایند و «غیر منتظره» را تجربه کنند. به نظرم دیدن این نمایش برای هر آدمی لازم است. نمی خواهم سوژه های این نمایش را لو بدهم چون گیم است و ممکن است دیگر برای مخاطب جذابیت نداشته باشد. مخاطبان را دعوت به دیدن این گیم تئاتر می کنم، تجربه ای که مطمئن هستم از دیدن آن لذت می برند و به تفکر واداشته می شوند.