به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ «قادر باستانی»، ویراستار کتاب‌های آیت الله هاشمی رفسنجانی، با حضور در خبرگزاری برنا پیرامون انتشار کتاب‌های خاطرات رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام سخن گفت.
مصاحبه تفضیلی خبرگزاری برنا با مدرس علوم ارتباطات اجتماعی و ویراستار کتاب‌های آیت الله هاشمی رفسنجانی به شرح زیر است:
ویراستاری کتاب های آیت الله هاشمی به چه صورت پیش می رود؟
با عرض تسلیت به مناسبت سالگرد ارتحال آیت الله هاشمی رفسنجانی، کار آماده سازی خاطرات آیت الله از سال 74 آغاز شد. ایشان از اول فروردین ماه سال 1360 شروع به خاطره نوشتن کردند. برای هر سال یک سررسید می گرفتند و هر شب یک صفحه را می‌نوشتند و این کار تا پایان عمر ایشان ادامه داشت. یعنی 19 دی 1395 که رحلت کردند تا آن زمان هر شب به خاطره نویسی ادامه دادند. در طول تاریخ مکتوب ایران ما هیچ شخصیت سیاسی دیگری را نداریم که چنین مداومتی داشته باشد و هر شب وقایع آن روز را بنویسند. این تنها موردی است که ثبت تاریخ شده و به نظر من بزرگترین کاری است که یک سیاستمدار در حد اندازه ایشان که عملا در دوره حضرت امام و بعد از رحلت امام نفر دوم نظام بودند، توانستند انجام دهند. آیت الله هاشمی علاقه زیادی به تاریخ داشتند. از ابتدا می خواستند همه دوران مبارزاتی خود را از سال های اول انقلاب، دوران جنگ، بعد از جنگ و دوره سازندگی منتشر کنند.
موقعی که کار را آغاز کردیم، ایشان 14 سال بود که خاطرات خود را می نوشتند و هیچ کدام منتشر نشده بود. آن زمان خبرنگار یکی از روزنامه ها بودم و علاقه داشتم، ستونی را در روزنامه جدیدی که تازه به چاپ می رسید، به خاطرات روزانه آقای هاشمی اختصاص دهم. من اطلاع نداشتم که ایشان خاطره می نویسند اما در آن دوران ستونی را در روزنامه «انقلاب اسلامی» که متعلق به بنی صدر بود، با عنوان «روزها بر رییس جمهور چگونه می گذرد؟»، دیده بودم. برای من به عنوان روزنامه نگار جالب بود که مردم مطلع می‌شدند رییس جمهورشان امروز چه کار کرده؟ با چه کسانی صحبت کرده یا جلسه ای داشته است یا خیر؟ در آن زمان این پیشنهاد را با آقای مرعشی، که رییس دفتر رییس جمهور بودند، مطرح کردم و ایشان گفتند پیشنهاد خوبی است اما این را بدانید که آقای هاشمی 14 سال است، این کار را انجام می دهند. مرا به آقای مهندس محسن هاشمی، که رییس دفتر بازرسی ویژه رییس جمهور بود، معرفی کردند. در آن زمان در دانشگاه علامه بودم، این دانشگاه تندرو و ضد دولت سازندگی بود و افکار دانشجویان همه حول این محور بود که اینها بچه هایشان آقازاده و چنین و چنان هستند. اما زمانی که مهندس هاشمی را از نزدیک دیدم، همه تصوراتم نقش بر آب شد. مهندس هاشمی، خیلی ساده و خودمانی بودند و اصلا چیزهایی که در جامعه در مورد ایشان و خانواده شان مطرح بود، صحت نداشت. با گشاده رویی پذیرفتند که پیشنهاد خوبی است. ایشان چند مورد از خاطرات دوران جنگ را که آیت الله هاشمی فرمانده بودند، در اختیار گذاشتند تا چاپ شود. زمان عملیات خیبر آیت الله هاشمی در اهواز بودند و خاطرات آن شب را در اختیارم قرار دادند و در روزنامه ایران به چاپ رسید. نشر خاطرات ایشان بازتاب خوبی در جامعه داشت و روزنامه های دیگر نیز بازنشر دادند.
این قدم اول برای انتشار خاطرات ایشان بود. در آن زمان دفتر نشر معارف انقلاب در سال 72 برای انتشار کتاب های تاریخ انقلاب اسلامی منتشر شد. در آن دفتر قرارداد بستم و اولین کتاب را با عنوان «عبور از بحران، کارنامه و خاطرات 1360» به اهتمام آقای یاسر هاشمی تهیه کردیم که پرتیراژترین کتاب شد. هر سال یک کتاب منتشر می شود اما هنوز آن کتاب، پرتیراژترین است. دلیلش هم این بود که سال 1360 سال بسیار مهمی بود و هر روز آن یک واقعه است. رییس جمهور و نخست وزیر ترور و شهدای 72 تن (واقعه هفتم تیر) شهید شدند و آقای هاشمی در همه این ها به عنوان یکی از مسئولین اصلی حزب جمهوری اسلامی و فرد بسیار نزدیک به بنیانگذار جمهوری اسلامی، تاثیرگذار بودند. اهمیت خاطرات آیت الله به این خاطر است که در همان مقطع نوشته شده است. اگر شما همان زمان، وقایع را بنویسید، خیلی تاثیرگذار است، تا اینکه 20 و یا 30 سال بعد راجع به آن مطلبی بنویسید. آن کتاب در بازار مورد استقبال قرار گرفت و چندین بار تجدید چاپ شد. همچنین روزنامه همشهری این خاطرات را هر روز به شکل پاورقی چاپ کرد.
سال 74 کار را آغاز و در سال 76 کتاب به بازار آمد. بعد از آن کتاب، «پس از بحران بود» که مربوط به خاطرات سال 61 زیرنظر سرکارخانم فاطمه هاشمی تهیه شد. همچنین کتاب خاطرات سال 62 نیز به اهتمام مهندس مهدی هاشمی با عنوان «آرامش و چالش» تهیه شد. سال 63 کتاب «به سوی سرنوشت» با جلد قرمز چاپ شد. در آن خاطره ای تعریف کرده بودند که شعار «مرگ بر آمریکا» را از شعارهایی که داده می شد در مجامع عمومی حذف کنیم. آقای شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان، مقاله ای راجع به این موضوع نوشتند و این کتاب در چاپ اول به سرعت در بازار تمام شد. نیاز به فرصت داشتیم تا آن را مجددا منتشر کنیم که برخی اعلام کردند، این کتاب توسط وزارت ارشاد توقیف شده است، در حالی که این طور نبود. بعد از این کتاب، بیشترین تیراژ مربوط به کتاب «به سوی سرنوشت» بود.
همچنین «کتاب امید و دلواپسی» به اهتمام نوه ایشان خانم «سارا لاهوتی»، دختر خانم فاطمه هاشمی، تهیه شد. روال چاپ خاطرات آیت الله هاشمی تا سال‌های 65 و 66 ادامه داشت و آخرین جلد کتاب چاپ شده مربوط به خاطرات سال های 1373 است. آیت الله هاشمی این کتاب را دیدند اما اجل مهلت نداد تا مقدمه برای آن بنویسند. مقدمه این کتاب را آقای مهندس محسن هاشمی نوشتند. کتاب کارنامه و خاطرات سال 1374 هم اخیراً آماده شده است که در نمایشگاه کتاب سال آینده رونمایی خواهد شد. زمانی تصمیم بر این بود که هر سال دو کتاب منتشر شود ولی تا حالا این اتفاق نیفتاده اما این ظرفیت در دفتر نشر انقلاب وجود دارد تا سالی دو عنوان را منتشر کنیم. بعد از تهیه کتاب خاطرات سال 74، 21 کتاب دیگر منتشر خواهد شد. اگر همین روند سالی یک کتاب ادامه داشته باشد 21 سال زمان نیاز برای چاپ مابقی خاطرات دارد، مگر اینکه روال چاپ تغییر کند.
چرا کتاب های خاطرات با فاصله 20 ساله به چاپ می رسد؟
علت فاصله 20 ساله برای چاپ کتاب، این است که از افرادی نام برده می شود که روی آنها حساسیت وجود دارد و باید با گذر زمان امکان چاپ فراهم شود. دفتر نشر معارف انقلاب این کار را ادامه می دهد و از حدود 6-7 سال پیش مدیریت عامل دفتر نشر معارف انقلاب برعهده فرزند آقای مهندس محسن هاشمی گذاشته شده است. از زمانی که آقای مهندس عماد هاشمی مدیریت نشر را بر عهده گرفتند، کار سبک و سیاق بهتری پیدا کرده است. کتاب ها شکیل تر و بهتر شده و ایشان قول دادند، بتوانیم سالی دو عنوان کتاب به چاپ برسانیم.
این کتاب ها از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کتابخانه های عمومی سراسر کشور توزیع می شود. مجموعه خاطرات، به عنوان یک منبع مهم و دست اول، بسیار قابل استفاده برای کسانی است که در زمینه تاریخ کار می کنند. فکر نمی کنم اگر کسی بخواهد درباره تاریخ جمهوری اسلامی ایران مطلبی بنویسد، به این کتاب ها نیازی نداشته باشد. جالب این است افرادی که طرفدار و مخالف آیت الله هاشمی هم بودند از این کتاب بسیار استفاده کردند.
روی متون اصلی خاطرات آیت الله هاشمی حساسیت زیاد است
سانسور چه میزان دامنه کتاب آیت الله هاشمی را گرفت؟
از اول که وارد این کار شدم آقای مهندس محسن هاشمی که آن زمان مسئولیت دفتر نشر معارف انقلاب را برعهده داشتند، به شدت روی حفاظت متون دستنویس آیت الله هاشمی دقت داشتند. من که 22 سال این کار را انجام می دهم، هیچ وقت این متون را ندیده ام و روی محافظت از آنها حساسیت ویژه ای وجود دارد. من فکر می کنم، موارد حذف آنچنانی نداریم. به خاطر اینکه آیت الله مراقبت داشتند که مطالب سری را ننویسند و البته چنین مواردی در متون بسیار نادر است. شاید موارد حذفی مربوط به اشخاص باشد که در حد بسیار اندکی است.
سانسور به آن معنا که مطلبی واقعا حذف شود و عامدانه یک مطلبی نباشد چنین نیست. همه تلاش دفتر نشر معارف انقلاب و فرزندان ایشان که متولی انتشار این سرمایه های بسیار گران سنگ تاریخ معاصر انقلاب هستند، این است که متون دست اول، پاکیزه، خواندنی و ارزشمند را به بازار کتاب عرضه کنند. هیچ وقت این نظر را نداشتند که این فرد مخالف یا موافق ما بوده و در متن این موضوع کاملا مشخص است. آیت الله هاشمی که در قید حیات بودند روی این قضیه مصر بودند که دقیقا همان چیزی که نوشته اند، بدون کم و کسر منتشر شود. تصور من این است که یک روزی متون اصلی هم امکان انتشار پیدا کند و دیگری نیازی به حذفیات نباشد.
بخش هایی از کتاب مورد استفاده مخالفان آقای هاشمی قرار گرفت؟ مشاوره ای نمی‌دادید که اینها منتشر نشود؟
ایشان اصرار داشتند مطالب دقیق منتشر شود. آقایان محسن و عماد هاشمی هم روی این قضیه مصر هستند. چندین بار روی این موضوع پافشاری کردند که دقیقا همان متنی که ایشان نوشته است، منتشر شود. از همان سال 74 به من گفتند اگر شما هم مطلبی را احساس می کنید که انتشار آن ممکن است به ضرر کسی باشد، پیشنهاد حذف دهید. یادم نمی آید موردی دیده باشم که بخواهم پیشنهاد حذف بدهم. حتی در مواردی از خاطرات ایشان می‌گفتند، استخر رفتم و یا جت اسکی سوار شدم، واقعا ندیدم تاکید بر حذف این بخش از خاطرات شان را داشته باشند. ایشان هیچ گاه مطلبی را از مردم پنهان نکردند. در زندگی آیت الله هاشمی افرادی در سمت محافظ، همکار و یا عضو کابینه در کنار ایشان بودند و اگر چیزی را پنهان می کردند، کسی متوجه می شد. من تا حالا نشنیدم کسی بگوید مثلا حاج آقا چنین کاری را انجام می داد و در خاطره اش ننوشته و یا نوشته پاک کرده است.
خانواده آیت الله هاشمی زندگی بسیار ساده، خودمانی، صمیمی و عاطفی دارند
شایعاتی درباره زندگی اشرافی آیت الله هاشمی و خانواده ایشان وجود دارد. چقدر این اخبار صحت دارد؟
در این 22 سال، غیر از کار به عنوان ویراستار کتاب های خاطرات آیت الله هاشمی، با آقای مهندس هاشمی در مجموعه شهرداری همکار بودم. من 10 سال مدیر بازرسی شرکت مترو بودم. همانطور که گفتم همه تصوراتم در اولین دیدار با آقای محسن هاشمی فرو ریخت. من آن زمان دانشجو بودم و آن زمان دانشگاه ما جزو تندروترین دانشگاه های کشور بود. همیشه تصور می کردیم خانواده رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام اشرافی زندگی می کنند. در حالی که اصلا این طور نیست.
همه خانواده آیت الله هاشمی زندگی بسیار ساده، خودمانی، صمیمی و عاطفی داشته و بسیار پرکار هستند. افرادی که از نزدیک با خانواده هاشمی کار می کنند، اذیت می شوند زیرا آنها به شدت پُرکار و منظم هستند. برخی افراد دیگر خانواده آیت الله هاشمی هم مانند ایشان خاطرات خود را می نویسند. یعنی همین تعداد دفاتری که آقای هاشمی دارند، همین تعداد را آقای محسن هاشمی هم دارند و یک بخشی از خاطرات ایشان هم تنظیم شده ولی هنوز منتشر نشده است. برخی از خاطرات خانواده، جالب تر از خاطرات خود آقای هاشمی است زیرا ایشان در دوره ریاست جمهوری خود به دلیل حجم بالای کاری، خاطرات خود را با عجله نوشته اند. خاطرات آقای «محسن هاشمی» بسیار ارزشمند است و ایشان هم رییس بازرسی ویژه بودند و مطالب را ساده، روان و صریح نوشتند. هیچ یک از شایعات صحت ندارد، شاهد مثال من این است که در دو دوره دولت آقای احمدی نژاد، که در ضدیت کامل با این خانواده بود، اگر یک مورد درباره این خانواده پیدا می کردند، با بوق و کرنا همه متوجه می شدند. در آخر دی ماه منزل آیت الله هاشمی تبدیل به موزه خواهد شد و درب آن به روی همه مردم باز می شود و آنها می توانند از نزدیک شیوه زندگی ایشان را ببینند.
به نظر من طرح این مسئله علیه خانواده آقای هاشمی به این دلیل است که حضور ایشان را بر خلاف مطامع خود می دیدند. طرح این شایعات را مجاهدین خلق شروع کردند. 9 ساله بودم که به همراه مادرم برای تظاهرات به تبریز رفتم تا در راهپیمایی که قرار بود آقای هاشمی سخنرانی کنند، شرکت کنیم. تابستان سال 59 و از یک هفته قبل مجاهدین در تبریز پایگاه قوی به راه انداختند و پلاکاردهایی در این خیابان ها نصب کردند تحت این عنوان که «فئودال باغ های پسته و سرمایه دار» را نمی گذاریم در شهر مشروطیت صحبت کند. زمانیکه آقای هاشمی روبروی دانشگاه تبریز پیشت میکروفون رفتند، این افراد هو کردند، سنگ پرتاب کردند و نگذاشتند آیت الله سخنرانی کند و مجلس را به دست گرفتند. از همان زمان مجاهدین (منافقین) هجمه علیه آقای هاشمی را کلید زدند، زیرا می‌دیدند ایشان چه وزنه ای در حزب جمهوری اسلامی است. آنها تشخیص داده بودند این شخصیت باید به هر نحوی ترور شخصیت شود. یک دوره می گفتند باغ پسته دارد و سرمایه دار است و یک دوره دیگری می گفتند فرزندان ایشان نمایندگی فلان چیز را دارند و جزیره کیش برای آنهاس!.
این شایعات همیشه از سوی افراد تندرو چه دوره ای که چپ ها بودند و چه دوره ای که دولت نهم و دهم بود، مطرح می شد. برای هیچ یک از شایعات علیه خانواده آیت الله هاشمی سندی وجود نداشت.
زمان فوت آیت الله هاشمی کجا بودید؟
خبر فوت ایشان را از یک تماس تلفنی یکی از دوستان و زمانی که در ماشین بودم، شنیدم. تصور می کردم خبر دروغ است زیرا راجع به ایشان و افراد دیگر قبلا مطالبی این چنینی شنیدم بودم که صحت نداشت. اما شبکه خبر فوت آیت الله هاشمی را زیر نویس کرد که بسیار متاثر شدم.
خبر فوت آیت الله هاشمی شوک شدیدی برای من بود
شما نصف عمر خود را با کتاب ها، نوشته ها، دست خط ها و خانواده آیت الله هاشمی سپری کردید. وقتی خبر درگذشت را شنیدید چه احساسی داشتید؟
این خبر بسیار برایم ناراحت کننده بود.حدود 48 ساعت در حال خودم نبودم و شوک شدیدی برایم بود. ازدواج من با همسرم زمان انجام ویراستاری کتاب های ایشان صورت گرفت. در واقع، همسرم کتاب های جنبی ایشان یعنی سخنرانی‌ها، مصاحبه ها، نطق های پیش از دستور زمان مجلس و پیام های ایشان را کار می کنند و الان هم ادامه دارد. روزی نیست که صدای نوار سخنرانی ایشان درخانه ما پخش نشود. همین الان هم صبح بیرون می آیم، می بینم همسرم نوار ایشان را گذاشته و در حال پیاده و یا تنظیم کردن سخنرانی یا مصاحبه است. خبر فوت ایشان برایم خیلی تکان دهنده و ناراحت کننده بود، هرچند که معیشت الهی است. رحلت و حیات ایشان در راستای نهضت بود. بعد از رحلت ایشان می بینیم که همه پیش بینی ها و توصیه هایی که می کردند و افرادی که می گفتند ایشان بصیرت ندارند، متوجه شدند که ایشان بصیرت داشتند. این ها نشان می دهد حیات جسمانی و ظاهری آیت الله هاشمی از دست رفته اما کتاب ها، راهنمایی ها و راه اعتدالی ایشان هیچ گاه مرگ ندارد. ما صرفا ظاهر و فیزیک جسمانی ایشان را از دست دادیم اما روح شان با نهضت و مردم است و ادامه خواهد داشت.
ویراستاری کتاب آیت الله هاشمی اعتماد بزرگی می طلبید
از چند سالگی کتاب ها را شما نوشتید؟
در سن 24 سالگی آقای مهندس هاشمی به من اعتماد کردند و این کار به من محول شد. من رشته روزنامه نگاری خوانده بودم و به متن های تاریخ معاصر هم علاقه داشتم اما این کار اعتماد بزرگی می طلبید. آنهایی که من ویراستاری کردم متونی است که خودشان از سال 60 تا 95 و در همان روز نوشتند که شامل 35 دفتر می شود. البته بنیاد تاریخ با ایشان از اول تولد تا زمان انقلاب مصاحبه کردند که دو جلدی «دوران مبارزه» را درست کردند که این اقدام، قبل از حضور من انجام شده بود. آیت الله هاشمی رفسنجانی خاطرات خود را به صورت شفاهی تعریف کرده و آقای معادیخواه آن را تنظیم کرده بودند که کتاب باارزشی است. محور آن کتاب هم در واقع پرونده ساواک آیت الله هاشمی است. بعد از آن هم دو جلد کتاب مربوط به خاطرات سال 57 است و یکی دیگر هم مربوط به سال های 58 و 59. یعنی یکی از روز پیروزی انقلاب تا پایان سال 58 و دیگری درباره سال 59 که با عنوان «انقلاب در بحران» توسط آقای عباس بشیری تهیه شده است.
فکر آیت الله هاشمی این بود که ملت ایران به سعادت برسد
به عنوان سوال پایانی، اگر بخواهید حرفی با آیت الله هاشمی رفسنجانی پس از یک سال بزنید، چیست؟
یک سال قبل از فوت، آیت الله هاشمی برای بازدید به دفتر نشر معارف انقلاب آمدند و من گزارشی از اقدامات صورت گرفته، ارائه دادم. به ایشان گفتم، زندگی من و خانواده ام همیشه با متونی که شما گفتید و یا نوشتید، عجین است. شهادت می دهم همه این ها در راستای سعادت ملت ایران بوده است. در همه برهه ها فکر آیت الله هاشمی این بود که ملت ایران به سعادت برسند و ورود ایشان به نهضت، برای این موضوع بوده است. از ایشان تشکر می‌کنم که عمر، زندگی و فرزندان شان را وقف نهضت اسلامی کردند.