مشارکت فرایند سازمان یافته ای است که از سوی افراد جامعه به صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر گرفتن هدف های معین و مشخص به منظور سهیم شدن در منابع قدرت انجام می شود. مشارکت وسیله ای است برای تبدیل یک شهرنشین بی اعتنا به یک شهروند دارای حقوق و مسئولیت های فردی و اجتماعی، تبدیل به انسانی که با محیط خود ارتباطی ذهنی و عاطفی داشته باشد و مسئولیت بهسازی محیط خود را در یک همیاری مستمر با دیگران بدیهی پندارد و در مشارکت است که فرد فرصت می یابد که از قابلیت ها، ابتکارها و آفرینندگی خود برای دستیابی به هدف های گروهی استفاده کند. مشارکت یک داد و ستد اجتماعی دوسویه است؛ در واقع در مشارکت نقش اصلی با مشارکت کننده است که می کوشد تا توانایی خویش را آشکار کند.
امروزه با تحولاتی که تقریبا به صورت مشترک در تمامی جهان رخ داده است، مشارکت مردم در تمامی عرصه های حکومتی ضروری شده و در نتیجه مشارکت مردم در نظم و امنیت جایگاه والاتری یافته است، بنابراین هرچند ایجاد نظم و امنیت فلسفه وجودی پلیس را تشکیل می دهد، اما به نظر می رسد که پلیس با مشارکت جدی و فعال مردم می تواند به این مهم دست یابد، زیرا ایجاد نظم و امنیت، وظیفه کلیه افراد جامعه است که پلیس انحصار اعمال آن را در اختیار دارد و می تواند با روش های مطلوب به آن برسد.
مشارکت عمومی در این حوزه به معنای افزایش نقش شهروندان در یکی از مهمترین ساختارهای نظام سیاسی، یعنی کار نظم بخشی است، مشارکت مردم در اجرای مهمترین وظیفه نیروی انتظامی یعنی برقراری نظم و امنیت دارای فوایدی از قبیل تبدیل فرهنگ سیاسی تابعیت، آمریت در پلیس و شهروندان به فرهنگ مشارکتی و مدیریتی، رضایت مردمی به عنوان مهمترین منبع مشروعیت بخش عملکردهای انتظامی و افزایش اقتدار پلیس، ارتقای احساس امنیت در آحاد جامعه ( امنیتی که خود در حفظ آن نقش دارند.) استفاده از توان گسترده جامعه در برقراری نظم و امنیت می باشد.
پلیس مشارکتی سعی دارد کلیه منابع و امکانات موجود در جامعه را کنار هم قرار دهد و با جلب مشارکت و حمایت افراد جامعه، برای حل مشکلات و کاهش جرایم و آسیب ها در سطح اجتماع اقدام کند. این سیاست که جزء ماهیت پلیس جامعه گراست فرصت لازم را برای ارتباط با جامعه و کار با آن به منظور حل موثر مشکلات به جای ارائه راه حل های سریع و لحظه ای می دهد.
فعالیت های شهروندان در قبال پلیس را می توان به دو نوع، مشارکت جویانه (شهروند مشارکت جو.) و پیرو منشانه تقسیم کرد. فعالیت های پیرو منشانه عبارت است از اطاعت منفعلانه از قوانین و مقررات و اوامر و نواهی پلیس. این فعالیت با الگوی پلیس سیاسی (پلیس حکومت محور.) منطبق است و فعالیت مشارکت جوی شهروندان با الگوی کار پلیس جامعه محور منطبق می باشد و از آنجا که اعمال قدرت به خصوص توسط ابزارهای قهری نظیر پلیس، همواره همراه با مقاومت بوده و به دلیل تعارض با طبع آزادی خواه بشر، همیشه ضد خود را تولید کرده است و شهروندان در برخورد با چهره اجبار دولت از خود سرسختی نشان می دهند. بنابراین اثر بخشی و کارآمدی این ابزار منوط به وجود نیروی درونی در شهروندان است که آنها را به اطاعت وا می دارد و این نیرو چیزی جز مشروعیت نیست.
آنچه میان یک حکومت استبدادی و یک حکومت مردمی فرق می گذارد، بود یا نبود اعمال قدرت، نظارت و مهار اوضاع نیست، بلکه چگونگی و کاربست ابزارهای اعمال قدرت است. در حکومت استبدادی قوه قهریه دولت محسوس، توهین آمیز و بدون توجه به مبانی اجتماعی اعمال می شود و همین باعث ناکارآمدی آن می شود در حالی که در حکومت های مردمی به دلیل مشروعیت داشتن، پلیس از حمایت مردمی برخوردار است و می تواند با اقتدار وظیفه خود را در برقراری نظم و امنیت واعمال قوه قهریه اجرا کند.
در واقع اجرای هرچه بهتر وظایف و همسویی عملکرد و منافع پلیس با خواسته ها، انتظارها و منافع شهروندان موجب کاهش شکاف بین ناجا و مردم و افزایش کارآمدی پلیس می شود و از طرفی مسئول بودن و متعهد بودن پلیس در مقابل اظهار نظرهای شهروندان و نظارت آنها به تصحیح پذیری و رشد تکاملی عملکرد پلیس کمک کرده و آن را در تامین نظم و امنیت موفق تر می کند.