استان زنجان یکی از مناطق شاهراهی ایران است که از آثار و بناهای تاریخی و آداب اجتماعی و فرهنگی بسیار کهن و خاصی برخوردار است.
استان زنجان دارای جاذبه‌های فرهنگی خاصی همچون صنایع دستی، موسیقی و نمایش‌های محلی، لباس‌های محلی و میراث‌های فرهنگی ماندگار و تاریخی ارزشمندی است.
*موسیقی بومی
موسیقی بومی منطقه زنجان که همان موسیقی آذری است در وجود «عاشیق‌ها» خلاصه میشود و یکی دیگر از جاذبه‌های با اهمیت فرهنگی این استان به شمار می‌رود.
* پوشش محلی
پوشش محلی و سنتی زنان و مردان استان زنجان نیز بسیار جالب و قابل توجه است. پوشش مردان را کت و شلوار معمولی با کلاه نمدی با نام محلی کچه بورک و گیوه یا چارق تشکیل می‌دهد و پوشش محلی زنان نیز از چندین تکه لباس با نام‌های «کوینک»، «تومان»، «بورک» و «جرقا» و تزیینات متفاوت چون انگشتر، النگو، یراق و پولک‌های رنگی تشکیل شده است که بسته به قدرت اقتصادی افراد، زینت‌های مختلفی نیز به این لباس‌ها اضافه میشود.
*آیین‌ها وجشن‌ها
برگزاری مراسم اعیاد مذهبی و ملی، مراسم عروسی و عزا، نوع لباس پوشیدن و جشن‌های محلی دارای نظم خاصی است و جزو آداب و رسوم مردم استان زنجان به شمار می‌رود.
آداب و رسوم دیرینه، بین اهالی استان زنجان، در روستاها و شهرهای کوچک نسبت به شهرهای بزرگ‌تر بیش‌تر رعایت می‌شوند.
مراسم اعیاد مذهبی که شامل جشن میلاد حضرت محمد(ص)، جشن میلاد حضرت فاطمه(س)، جشن میلاد حضرت علی(ع)، جشن‌های بزرگ شعبانیه مراسم آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه، جشن‌های بزرگ عید فطر و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم، جشن سالروز بزرگ بعثت حضرت محمد(ص) و جشن سالروز میلاد دیگر امامان معصوم(ع) میشود هر یک جایگاه و ارزش خاصی در آداب و رسوم مردم زنجان دارد و با شکلی زیبا و منظم برگزار میشود.
در این روزها افراد با لباس‌های مرتب و تمیز به دیدن بزرگ ترهای فامیل می‌روند و عید را تبریک می‌گویند و هدایایی دریافت می‌کنند و نیز در تمام این اعیاد به دلجویی از افراد عزادار می‌روند و لباس سیاه و عزای آنان را از تن خارج می‌کنند.
مراسم ویژه اعیاد ملی و مذهبی با اصول و شیوه‌ای یکسان ولی به صورت محلی در مناطق مختلف استان انجام میشود.
*جشن حالا
کهن‌ترین جشن رایج در استان زنجان، در منطقه انگوران جشن «حالا» نام دارد که احتمال می‌رود با آیین زرتشتی ارتباط داشته باشد، این جشن که اوایل پاییز و پس از برداشت محصولات کشاورزی از کشتزارها و خرمنگاه‌ها برگزار میشود، یک میهمانی مردانه است و هیچ زنی در آن حضور نمی‌یابد.
این جشن به نشانه شادی و سرور از جمع آوری محصول برپا میشود.
*مراسم ازدواج
مراسم ازدواج نیز در این استان از اهمیت زیادی برخوردار است و به طور کلی شامل دو نوع مراسم میشود. نوع اول، همان شیوه خواستگاری معمولی است که در تمام کشور رایج بوده و ترتیب آن به این گونه است که خانواده داماد برای خواستگاری به خانه عروس می‌روند.
در این منطقه پس از صحبت‌های اولیه و توافق نهایی بین دو خانواده قراردادی با عنوان «کسمات» منعقد میشود که متن این قرارداد شامل تعیین شیربها و مهریه است.
مراسم عروسی نیز دارای آداب و رسوم خاصی است که در نقاط مختلف به شیوه‌های گوناگون انجام میشود، ولی اصول اصلی آن در تمام استان یکسان است.
مراسم عروسی سه روز و سه شب با عناوین «شیرینی ایچ ماخ» که همزمان با این مراسم که در روز مختص زنان و در شب میهمانی مردان است، مردهای حاضر در عروسی به کشتی گرفتن و زور آزمایی می‌پردازند و محفلی شاد را ایجاد می‌کنند، «حنا یاخدی» که معادل همان حنابندان در میان سایر اقوام ایرانی است در دومین شب عروسی برگزار میشود و «گلین چیخارتما» در سومین شب بوده که در آن عروس در میان هلهله میهمانان و بدرقه دوستان و آشنایان به خانه داماد می‌رود و دو روز پس از مراسم عروسی رسم زنانه «دواق قاپما» انجام میشود که پس از جشن و پایکوبی و صرف شیرینی حوالی عصر به پایان می‌رسد.
*جشن‌های عید نوروز
در میان جشن‌های ملی، جشن‌های ویژه عید نوروز مهم‌ترین و بزرگ‌ترین جشن‌های منطقه به شمار می‌آیند. نخستین جشن ایرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شد و در زمان‌های بعد، جشن‌ها و آیین‌های دیگری چون تیرگان، مهرگان و سده در فرهنگ ایرانی پدید آمدند.
«نوروز» یا در زبان محلی زنجان «بایرام» بزرگ‌ترین و شکوه مندترین جشن ایرانی است که از هزاران سال پیش در نخستین روز سال نو «یک فروردین»، که روز اول فصل بهار نیز است، با آیین‌های ویژه و باشکوه بسیار در پهنه و گستره ایران زمین برگزار می‌شده و میشود.
اجرای مراسم مربوط به نوروز در استان زنجان نیز حدود دو هفته تمام طول می‌کشد.
در استان زنجان آداب نوروز به شیوه دیگر استان‌ها با مراسم‌های چهارشنبه سوری، خانه تکانی، سبز کردن سبزه عید، چیدن سفره هفت سین، خرید لباس نو و آداب دید و بازدید‌های نوروزی همراه است و در پایان تعطیلات 13 روزه نوروز اهالی استان زنجان به گردشگاه‌های طبیعی و به دامنه کوه‌ها و باغ‌ها پناه می‌برند و آخرین روز تعطیلی‌های نوروز را با صرف ناهار در بیرون از خانه و گره زدن سبزه به پایان می‌رسانند.