به گزارش گروه اجتماعی برنا؛ "کمر درد" دو واژه آشناییست که هر فردی در طول زندگی خود چه جوان یا میانسال حداقل یک‌بار آن را تجربه کرده است.
دردی که علت شایع آن حالت قرارگیری نادرست بدن است. همچنین نکته مهم این است که اعمال روزانه ما بر عملکرد ستون فقرات کمری اثر مستقیم دارد. اثر مستقیمی که اگر پیامدهای آن منفی باشد در آینده‌ای نه چندان دور فرد را از اعمال هرکار سبکی باز می‌دارد.
باتوجه به شیوع این بیماری دردناک در جامعه ایرانی برآن شدیم تا با یکی از متخصصان سرشناس این شاخه از پزشکی به گفت‌وگو بپردازیم که در ادامه گزارش علت‌های بروز و راهکارهای درمان این بیماری را خواهید خواند.
فرهاد عادل منش – متخصص طب فیزیکی و فوق تخصص درد از دانشگاه مک گیل کانادا در گفت‌وگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری برنا، درخصوص عوامل بروز کمر درد گفت: «کمر درد یک بیماری بسیار رایج است که اکثریت مردم در طول زندگی خود حد اقل یک‌بار به آن دچار میشوند. کمردرد شایعترین علت مراجعه به پزشک بعد از سردرد است و همچنین شایعترین علت غیبت و ناتوانی از شغل است که موجب ضرر اقتصادی به جامعه میشود. در جوامع صنعتی اولین تظاهرات کمردرد در حدود سی سالگی شروع میشود و در همین سن ها علائم بروز بیماری پدیدار خواهد شد. در ایران با سونامی کمردرد مواجه هستیم. مهم ترین عوامل بروز این بیماری قابل کنترل است و ناشی از نشستن ، راه رفتن ، طرز قرارگیری نادرست، باربلندکردن‌های غیراصولی و ... است. برخی از عوامل دیگر قابل کنترل نیستند مانند حوادث رانندگی، بیماری‌های ژنتکی و استخوانی و عفونی. اکثریت کمردرد ها را می‌توان با استفاده از استراحت، آموزش و تقویت عضلات پیشگیری یا درمان کرد.»
وی در پاسخ به این سوال که این بیماری در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان چگونه است، بیان کرد: «متأسفانه در ایران آمار صحیحی در دست نیست. اما با تجربه فعالیت در کشورهای دیگر، به نظر می‌رسد که شیوع این بیماری در ایران بسیار بیشتر است. علت‌های شیوع این بیماری در ایران واضح است؛ آموزش ندیدن مردم، ورزش نکردن و اضافه وزن. ورزش نکردن مهمترین عامل است و باید ورزش کردن از دوران ابتدایی در مدارس شروع شود و روشهای حفاظت از کمر را به کودکان در سنین پایین آموزش دهیم.»
عادل منش در ادامه به تشریح کتاب "مدرسه کمر" پرداخت و گفت: «اولین چاپ این کتاب به بیست سال گذشته باز می‌گردد و این کتاب را به تقاضای معاونت درمان وزارت بهداشت نوشتم. ایشان به من گفتند در جلساتی که شرکت می‌کنیم، اکثر همکاران دچار کمردرد هستند. کتاب مدرسه کمر برای اولین بار در سال 1960 در کارخانه‌ای اجرا شد و انجام ورزش‌های همگانی و صحیح برای تمام کارگران و خانواده‌های آنان اجباری شده بود. همچنین ۱۰ سال بعد در کارخانه اتومبیل سازی در سوئد به صورت کامل به اجرا درآمد. روشهای پیشگیری، مراقبت و درمان کمر درد با توجه به محیط و موقعیت فرد تغییر میکند. بنابر این روشهای پیشگیری، مراقبت و درمان کمر درد میتواند به صورت عمومی که دربرگیرنده‌ی کل جامعه باشد، آموزش داده شود یا به صورت اختصاصی به آموزش در محیط خانه، محل کار، محیط‌های ورزشی یا بیمارستان محدود شود. سالها پزشکان سعی کرده‌اند با کمک عکس و نقاشی به بیماران آموزش دهند اما آموزش خودداری از انجام کارهای غلط در زندگی روزمره و طرز ایستادن یا قرار گرفتن صحیح و ورزش مانند یاد گرفتن فوتبال است. فوتبال را نمی‌توان از کتاب یاد گرفت، بلکه باید تمرین کرد تا یک عادت طبیعی شود. همینطور است برای عادات غلط در نشستن، ایستادن، راه رفتن وغیره که سالها با انسان بوده است. زمانی که انسان درد دارد این عادات اشتباه را کنار می گذارد و عادات صحیح را به کار می‌گیرد و ورزش میکند اما زمانی که تحریک درد از بین رفت، فعالیت‌های مضرقبلی را انجام می‌دهد و ورزش‌ها را هم انجام نمی‌دهد. با توجه به این مسائل بود که مدرسه کمر به وجود آمد. افراد مراجعه کننده پس از معاینه توسط پزشک با توجه به علت کمر درد، شرایط فردی، اجتماعی، اقتصادی و محیط کار به یکی از کلاس‌های اختصاصی یا کلاس عمومی دوره آموزشی پیشگیری، مراقبت و درمان کمر درد معرفی می شوند و آموزش‌های لازم به ایشان داده میشود. توجه به این نکته بسیار مهم است که بدون معاینه و تشخیص پزشک ، انجام ورزش‌ها و استفاده از کتاب آموزشی ممکن است نه تنها مفید نباشد بلکه خطر هم داشته باشد.»
*مدرسه کمر از تعداد روزهای بستری شدن بیمار در بیمارستان می‌کاهد
وی در ادامه افزود: «در مقالات و آمار متعدد نشان داده شده است که مدرسه کمر از تعداد روزهای بستری شدن بیمار در بیمارستان می‌کاهد، درد پس از عمل و نیاز به داروهای مسکن را کم میکند، ویزیت‌های بیماران توسط پزشک را کم میکند، به مقدار بسیار زیادی بر توانائی کار کردن کارگران می‌افزاید و از روزهای کاری از دست رفته به علت کمر درد می‌کاهد. مطالعات آماری نشان داده است که مدرسه کمر هم از نظر بازده انسانی یعنی عملکرد واقعی شخص به عملکرد حداکثری که میتواند داشته باشد، و هم از نظر بازده اقتصادی یعنی نسبت مخارج به عواید حاصل از مدرسه کمر به نفع جامعه است؛ به عنوان مثال در یک کارخانه اتومبیل سازی با بکار بردن روشهای مدرسه، کمر موفق شده اند سالی یک میلیون دلار صرفه جویی کنند. با توجه به روشهای بکار برده شده و آمار گوناگون مدرسه کمر بین ۷۵ تا ۹۵ درصد موفقیت آمیز بوده است.»
*هشتاد درصد مراجعان، زنان هستند
به گفته این فوق تخصص درد و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی (براساس آمار مراجعان) حدود 80 درصد مراجعان برای بیماری کمردرد زنان هستند که علت‌های آن زایمان‌های متعدد، ورزش نکردن و اضافه وزن است. درصد کمی از بیماران مبتلا به کمر درد احتیاج به جراحی پیدا خواهند کرد و بقیه افراد با ورزش کردن و بدون نیاز به جراحی بهبود خواهند یافت.
دکتر عادل منش در مورد دیسک بین ستون مهره ها، بیان کرد: «وظیفه دیسک نرم کردن حرکات بدن است و به صورت ضربه گیر در مهره‌های کمر عمل می کند. زمانی که دیسک کمردر اثر فشارها بیرون می زند یا پزشکان مجبورشوند با جراحی قسمت اضافه را خارج کنند شکل آن تغییر پیدا می کند وعملکرد ان مختل میشود در نتیجه مقاومت آن هم در برابر فشارو ضربات بعدی کمتر خواهد شد.»
وی یکی از علت‌های بروز کمرد درد را افسردگی دانست و اظهار کرد: «یکی از علت‌های بروز این بیماری افسردگی و اضطراب است که به صورت مستقیم روی آن اثر می گذارد. کمردرد موجب فشار عصبی و افسردگی میشود و همچنین افسردگی موجب کمردرد و مشکلات بدنی میشود. درد یک تجربه‌ی بسیار ناراحت کننده است به همین دلیل بررسی روانی بیمار برای پزشک متخصص درد بسیار مهم تلقی میشود.»
وی در ادامه بیان کرد: «دردها به چند گروه تقسیم بندی می شوند که مهمترین آن دردهای مکانیکی هستند که 90 درصد دردها را شامل میشوند. دردهای مکانیکی علت‌های مختلفی دارند. کشیدگی‌های عضلانی، فشارهای حاد، فتق دیسک، نشستن‌های نامناسب و ... شایعترین نوع کمردرد، کمردردهای شغلی است که به علت حالت‌های مختلف قرارگیری بدن و شغل بیمار است. بیشترین فشار به کمر در حالت نشسته است؛ 1.5 برابر حالت ایستاده به کمر در حالت نشسته فشار وارد میشود.
دکتر عادل منش در خصوص تنگی کانال نخاعی بیان کرد: «اگر دیسک بزرگ باشد میتواندکانال نخاعی که ادامه نخاع از ان عبور میکند تنگ کند و باعث علایم فشاری عصبی مانند درد و لنگش متناوب شود. در لنگش متناوب بیمار در حالت نشستن دردی ندارد ولی اگر مثلا 200 متر راه برود دچار درد، سنگینی، گرفتگی عضلانی و یا بی حسی در اندام تحتانی، خصوصا ساق میشود و با نشستن یا توقف حرکت درد بر طرف میشود و اگر دوباره راه برود پس از گذراندن همان مسافت دچار درد و گزگز میشوند به همین علت به آن لنگش متناوب میگویند. نکته جالب در مورد تنگی کانال این است که این بیماران بر خلاف سایر افراد در راه رفتن در سرازیری بیشتر دچار مشکل هستند تا راه رفتن در سر بالایی. در حالی که اگر دیسک بیرون زده خیلی به یک طرف متمایل شده باشد میتواند کانالی که ریشه عصبی از طریق آن در همان سطح از کانال نخاعی خارج میشود تنگ یا مسدود کند و با فشار اوردن به ریشه عصبی، باعث علایم فشاری ناشی از همان ریشه عصبی شود. به عنوان مثال اگر فشار به عصب پنجم کمری وارد شود بیمار با در تیر کشنده به قسمت خارجی ساق و گز گز انگشت شست پا مراجعه میکند.»
وی در ادامه به تشریح درد ناشی از مفاصل فاست پرداخت و گفت: «وظیفه این مفاصل در ستون فقرات تنظیم حرکت های ستون فقرات است. در اثر فشارهای متعدد در طول زندگی این مفاصل دچار خوردگی در سطح نرمی میشوند که باعث نرمی حرکت در این مفاصل هستند، در نتیجه حرکت مفاصل مختل میشود. به طبع آن ها ستون فقرات دچار سختی حرکت، خشکی صبحگاهی و درد میشوند. درد و خشکی این بیماران در ابتدای صبح بیشتر است ولی خوشبختانه با حرکت و انجام ورزش های خاص بهتر میشوند. درحقیقت این درد یک نوع ارتروز است که در ستون فقرات بوجود می‌آید.»
این متخصص طب فیزیکی با بیان این مطلب که کمر درد التهابی به علت التهاب در کمر و ستون فقرات به وجود می‌آید، تصریح کرد: «شایعترین علت آن بیماری روماتوئید ارتریت است. این بیماری به علت اختلال در سیستم ایمنی بوجود میاید و علایم گوناگون مانند درد و تورم مفاصل بوجود میاورد. دیگر علت های درد های التهابی عفونت و سرطان هستند. خوشبختانه این گروه درصد کمی از کمر درد ها را بوجود میاورند.
*فتق دیسک، شایع ترین علت کمردرد
وی در خصوص فتق دیسک گفت: «در فتق دیسک که شایع ترین علت کمردرد است، هسته مرکزی دیسک از جای خود حرکت میکند و از لایه‌ی بیرونی خارج میشود و برحسب شدت و بزرگی فتق به بافت‌های مجاور فشار می‌آورد و ایجاد درد یا علائم عصبی میکند.»
این پزشک در ادامه به تشریح نشانه‌های بروز این بیماری پرداخت و گفت: «اگر فرد بالای 50 سالی برای اولین بار به بیماری کمر درد مبتلا شده باشد نشانه بدی است. همچنین در افراد زیر18سال هم بروز این درد جزئ نشانه‌های بد محسوب میشود که باید به پزشک مراجعه کنند. کمر درد اگر بعد از ضربه شدید یا افتادن باشد یا در زمان شب این درد افزایش پیدا کند یا همراه با عرق شبانه و از دست دادن وزن باشد یا همراه با علائم عمومی دیگری باشد، باید بیمار هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کند و زیرا ممکن است که فرد به بیماری خطرناکی از جمله سرطان یا شکستگی مهره دچار شده باشد. اگر درد دیسک کمر بیمار به مرور بدتر شود و منجر به تشدید ضعف اندام تحتانی شود، بیمار باید به پزشک مراجعه کند. همچنین اگر به اختلال ادرار، مدفوع و امیال جنسی دچار شوند باید به سرعت به پزشک متخصص مراجعه کنند.»
به گفته وی اولین روش تشخیص علت‌های کمردرد شامل شرح حال گرفتن و معاینه بیمار است که تا 90 درصد به پزشک تشخیص درمان را ارائه می‌دهد. ام ار ای وسیله بسیار خوبی است ولی به جز هزینه، صرف وقت و ترس بسیاری از بیماران از محیط بسته، یک عیب بزرگ دارد. مهمترین مشکل ان جواب مثبت کاذب است، یعنی ممکن است در فردی که هیچ مشکلی ندارد، فتق دیسک یا تنگی کانال نخاعی نشان دهد. بر حسب سن بیمار این جواب نامربوط بین 30 تا 70% متغیر است و میتواند بیماری که به علت کشیدگی عضلانی دچار کمر درد شده است را به اشتباه راهی اطاق عمل کند.
دکترعادل منش در خصوص روش الکترومیوگرافی (نوار عصب)، اظهارکرد: «از الکترودهای سطحی یا سوزنی استفاده می شود و فعالیت‌های الکتریکی عصب و عضله مورد بررسی قرار می‌گیرند و از روی آن علت بیماری، محل و شدت ضایعه مشخص میشود و می توان تشخیص کامل داد و به پزشک معالج در تصمیم گیری کمک نمود. معایب این روش تشخیصی، دردناک بودن آن به علت وارد کردن سوزن به بدن بیمار و هزینه است. اکثر مردم تصور می‌کنند که اگر فردی دچار فتق دیسک کمر یا تنگی کانال شد باید حتما عمل جراحی انجام دهد درحالیکه به این صورت نیست و 93 تا 95 درصد بیماران بدون جراحی می توانند به زندگی عادی خود بازگردند.»
وی در خصوص درمانهای تداخلی ولی غیر جراحی کمر درد، گفت: «در صورت عدم بهبود و ادامه درد ممکن است روشهای پیشرفته تر جهت کنترل درد و درمان به کار گرفته شود. انتخاب روش درمان بستگی دارد به تشخیص علت درد و شرایط اختصاصی هر بیمار. برخی از این روش ها عبارتند از:
تزریق استروئید در ناحیه اپیدورالEpidural Steroid
تزریق داخل دیسک صدمه دیده (اوزون درمانی)
تزریق مفاصل فاست (مفاصل بین مهره‌ای) Facet Joint
تزریق نقاط ماشه‌ای مسئول درد Triger Point
از کار انداختن عصب مسئول درد با روش رادیوفریکوئنسی Radiofrequency
تزریق مفصل خاجی خاصره‌ای یا ساکروایلیاکSacroiliac
تزریق عضله پیریفورمیس
از میان درمانهای فوق تزریق استروئید در ناحیه اپیدورال شایعترین است و همه در مورد موثر بودن ان اتفاق نظر دارند. اثر کوتاه مدت و بلند مدت این تزریق در کنترل درد و بهبود بیمار ثابت شده است. در این روش با استفاده از دستگاه فلوروسکوپ رادیولوژی، ابتدا محل تزریق مشخص میشود. سپس با راهنمایی فلوروسکوپ سوزن دقیقا به محل هدایت میشود و دارو در فضایی که ریشه عصب ملتهب در ان قرار دارد تزریق میشد تا التهاب ناشی از بیرون زدگی دیسک را مهار کند. با کاهش تورم درد بیمار به مقدار قابل توجهی کاهش میابد یا کاملا بهبود میابد. تزریق اُزن، ژل و سوزاندن با لیزر در ایران بسیار شیوع پیدا کرده است اما تاکنون مورد تأیید کامل واقع نشده است.در ایران اُزن بسیار مورد استفاده قرارمی‌گیرد و متأسفانه اثر درمانی این دارو از طرف سازمان غذا ودارو درآمریکا که معتبرترین سازمان در بررسی مفید و مضر بودن داروها و روشهای پزشکی است، تأیید نشده است.»
این پزشک فوق تخصص درد در پایان تصریح کرد: «درمانهای ابتدایی شامل استراحت، آموزش روشهای تعدیل زندگی، استفاده از مسکن‌ها، فیزیوتراپی و ورزش است. درمانهای بعدی شامل روشهای تداخلی کمتر تهاجمی است، یعنی دخالت در درمان درد، بدون احتیاج به جراحی. از میان درمانهای کمتر تهاجمی تزریق استروئید در ناحیه اپیدورال شایعترین و موثر ترین است. مرحله آخر انجام عمل جراحی در صورت نتیجه نگرفتن از تمام روشهای درمانی دیگر است. جراحی در موردهای مناسب بسیار موثر است ولی علاوه بر هزینه بالا و اثراتی از جمله احتمال عفونت و خونریزی موجب برهم زدن بیومکانیک سیستم فقرات میشود. عود (تکرار) فتق دیسک از جمله شایعترین اتفاقاتی است که بعد از عمل جراحی در افراد بوجود می‌آید.»