عطاران، درگیرِ تونلِ زمانِ دهه ۶۰

ابوالحسن داوودی با ساخت «رخ دیوانه» با فیلمنامه ای جدی و چندلایه توانست نظر هیأت داوران جشنواره فجر سی و سوم را به خود جلب کند و برای همان فیلم، برنده پنج جایزه شد که مهمترین آن بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و بهترین کارگردانی بود. او این روزها بعد از چهارسال، فیلم کمدی «هزارپا» را با بازی رضا عطاران، جواد عزتی، سارا بهرامی، مهران احمدی، شهره لرستانی و... روی پرده دارد. داوودی در این سال ها بین دو مرز کمدی و جدی حرکت کرده و نشان داده در نمایش هر دو تبحر دارد. در سال های اخیر هم کارگردانانی که قصد دارند، سروسامانی به اوضاع اقتصادی خود بدهند، وارد جرگه ساخت فیلم های کمدی و گیشه پسند می شوند. قصه فیلم «هزارپا» درباره دو جوان به نام رضا(رضا عطاران) و منصور(جواد عزتی) در سال های دور و نزدیک به دهه 60 است که از طریق دزدی و کیف قاپی روزگار می گذرانند. رضا به طور ناخودآگاه در جریان صحبت های مادرش که دختری (سارا بهرامی) تحصیلکرده و سرمایه دار را برای او در نظر گرفته و نذر کرده با یک جانباز ازدواج کند، قرار می گیرد. او که یک پایش را به دلیل بیماری نقرس از دست داده است، سعی می کند با نقشه به این دختر پرستار در محل کارش نزدیک شود.رضا به کمک منصور و موقعیت های مختلفی که فیلمنامه خلق می کند، در تلاش است که خود را بیش از آنچه که هست، رو به روی دختر خوب نشان دهد.

قصه ورود رضا به جماعتی که هیچ سنخیتی با آنها ندارد، شاید چندان نا آشنا نباشد. در فیلم «مارمولک» هم رضا مارمولک(پرویز پرستویی) در شمایل یک روحانی سعی می کند خود را ظاهرالصلاح و موجه جلوه دهد. همین طور به نظر می رسد دهه شصتی که قصه فیلم در آن روایت می شود، یک خلأ زمانی برگشت ناپذیر است که اخیرا بسیاری از کارگردانان مثل سامان مقدم در فیلم کمدی«نهنگ عنبر» و محمد حسین مهدویان در فیلم جدی«ماجرای نیمروز» با آن همداستان شده اند. طنز و کمدی از دل تضادها و تکرارها آفریده می شود و چه فضایی بهتر از دهه شصت با لباس ها، لوکیشن ها و موسیقی خاص با طعم نوستالژی؟!...انگار در این سال ها قرار است تنها رضا عطاران تمام لحظات غم و شادی و سرشار از اضطراب و محرومیت دهه 60 را به تماشاگر نشان دهد.

«هزارپا» فیلمی نیست که از اول تا آخر خنده از مخاطب بگیرد و تلاش کارگردان برای قصه گویی کاملا محسوس است. داستانک هایی مثل دایی کامران(مهران احمدی) و مادر منصور(شهره لرستانی) و عشق و علاقه این دو به هم، وابستگی کامران به پیکان جوانان گوجه ای و درگیر شدنش با خلافکارانی که ناخودآگاه تا  انتهای قصه اصلی با آنها همراه می شود، از جمله بخش های جذاب فیلم است. «هزارپا» در بخش هایی از کلیشه فیلم های دیگر مثل «نهنگ عنبر» برای موفقیت حتمی در گیشه استفاده کرده و ظاهرا تیرشان به هدف خورده و این فیلم در حال حاضر در صدر جدول فروش قرار دارد.«هزارپا» هم مثل «مصادره» برای زیاد شدن نمکِ ماجرا از شوخی های مثبت 18 که این روزها میزان آن در سینما بیشتر از قبل شده، بهره می برد. ما در گذشته در فیلم هایی مثل «اجاره نشین ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی لذت بدون استفاده از کلمات مثبت 18 را تجربه کردیم و خلق چنین لذتی در صورت تداوم، می تواند آدرس غلطی برای لذت بردن به مخاطب بدهد. یک کلیشه دیگر که داوودی از آن قبلا در فیلم «نان، عشق و موتور هزار» بهره گرفته، عشق پسر فقیر به دختر پولدار است. استفاده از هر نوع کلیشه ای در ذات خود بد نیست، بلکه نوع بیان و چگونگی شاید بتواند تفاوتی در فیلم ایجاد کند که در خصوص «هزارپا» این طور نیست.جز این، «هزارپا» هم مثل بسیاری از فیلم های کمدی دیگر از نگاه اقلیت گرایانه ای که نسبت به خانم ها دارد، دور نمانده و با بازیچه قرار دادن یک خانمِ چاق و خواهش او برای ازدواج با رضا سعی می کند از مخاطب خنده ای بگیرد که نمی گیرد. البته چنین نگاهی شامل نقش پرستار(سارا بهرامی) هم می شود. نقش پرستار که تا پایان فیلم منطقی و اصولی رفتار می کند، به یکباره در پایان رها می شود و حتی با وجود فهمیدن تمام نقشه هایی که رضا برایش کشیده، قصد دارد با او ازدواج کند. رضا که متوجه می شود، از این کلاهِ مال و مکنت دختر، نمدی نصیبش نمی شود، تمایلی به ازدواج با او ندارد و این در حالی است که دختر دائم اصرار می کند. این لحظات در قالب طنز بیان می شود، اما به هرحال این طرز نگاه نسبت به زنانی که در دهه 60 زندگی می کردند و خلق و خوی متفاوتی داشتند، کاملا تقلیل گرایانه است. نمونه دیگری از نگاه تقلیل گرایانه، مربوط به افاغنه است که هیچ وقت محور داستان نبودند، بلکه همیشه بهانه ای بودند برای خنده یا پیگیری شخصیت های اصلی!.. نمونه توجه به قومیت ها و فرهنگ های متفاوت را تنها می توان در فیلم های دهه 60 و 70 شناسایی کرد و هرچه به دوران حاضر نزدیک می شویم، تأثیر آن کمرنگ تر و وجه شهرنشینی و زندگی های تجملی پررنگ تر می شود.

در مجموع، «هزارپا» نسبت به دیگر فیلم های کمدی روی پرده نمره قابل قبولی برای قصه گویی و بهره بردن از داستان می گیرد و می توان گفت در جدول فروش خوش نشسته است!