به گزارش گروه اجتماعی برنا ؛ عباسعلی دامنگیر با اشاره به افزایش قابل توجه جمعیت گورخر ایرانی در پارک ملی توران شاهرود، افزود: رشد بیش از ۱۱.۵ درصدی جمعیت این گونه جانوری در معرض انقراض آن هم در خشک‌سالی‌های اخیر بسیار قابل توجه است.
وی گفت: با توجه به اهمیت گونه گورخر ایرانی به عنوان تنها بازمانده علفخوران تک‌سم و از گونه‌های شاخص استان سمنان، آئین سرشماری گورخر ایرانی در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران شاهرود همه ساله بر اساس برنامه زمان‌بندی مشخص و با مشارکت تمام واحدهای تابعه با حضور نیروهای اجرایی، با چندین اکیپ دو و سه‌نفره به‌وسیله موتورسیکلت و ماشین به انجام می‌رسد.
به گفته بهرام علی ظاهری، معاون محیط زیست استان سمنان، در حال حاضر بیشترین جمعیت گورخر ایرانی در مجموعه مورد حفاظت توران شاهرود قرار دارد.
او گفته، این حیوان در گذشته در ایران زیستگاه وسیعتری داشته و حتی در پارک ملّی کویر نیز دیده می شد، امّا اینک زیستگاه آن در ایران به منطقۀ توران شاهرود و منطقۀ بهرام گور در نیریز منحصر شده و تحت حمایت شدید است؛ سه گونه یوزپلنگ آسیایی ، گربه پالاس، گربه شنی به همراه گورخر ایرانی چهار گونه پستاندار در خطر انقراض استان سمنان هستند.
گور ایرانی شباهت زیادی به الاغ دارد؛ لیکن جثّه اش بزرگتر، گوش هایش بلند، باریک و نوک تیز، جمجمه اش کشیده، گردنش کلفت و دمش بلند است و در انتهای آن یک دسته موی سیاه رنگ به صورت منگوله روییده است. یال سیاه رنگی روی گردن و پشت و لکۀ گرد و سیاهی در قسمت دست های این جانور دیده می شود. رنگ بدن آن زرد مایل به نارنجی است.
یکی از گونه‌های حیات وحش منطقۀ خورتوران که به آفریقای ایران مشهور است و در اینجا به معرفی آن پرداخته می‌شود گورخر ایرانی است؛ گورخر ایرانی (Persian Wild Ass) نوعی گورخر آسیایی (Equus Hemionus onager) و جانوری از خانوادۀ اسب سانان (Equidae) و بومی بیابان‌های ایران، سوریه، هند و تبّت است. گورخر ایرانی در فهرست سرخ (IUCN) در وضعیت بحرانی یا شدیداً در معرض خطر انقراض (CRC1) سازمان های بین المللی قرار دارد.
در گذشته‌ای نه چندان دور گله‌های بزرگ گور در بیشتر مناطق کویری و نیمه کویری ایران مشاهده می‌شد. جمعیّت این گونه حیات وحش در اوایل انقلاب در حدود ۴۵۰ رأس ذکر شده که این تعداد روز به روز سیر نزولی داشته و امروز به کمتر از 200 رأس می‌رسد. این روند نزولی در اثر چرای بی رویه دام، شکار غیرمجاز و عوامل طبیعی مانند خشکسالی و افزایش جمعیّت انسانی در خوارتوران بوجود آمده و نسل آن را در خطر انقراض قرار داده است. دغدغه‌ای که نباید آنها به سرنوشت شیر و ببر ایرانی (مازندران) دچار شوند.
برخی گورخر ایرانی با گور اسب آفریقایی اشتباه می‌گیرند
برخی گورخر ایرانی را با جانوری که در فیلم های راز بقا با خطوط راه راه سیاه و سفید نشان داده می شود اشتباه می گیرند. آن جانوران «گور اسب» نام دارند و فقط در آفریقا زندگی می کنند. گورخر منطقۀ خوراتوران شاهرود بدنی یک دست قهوه ای روشن یا نخودی رنگ دارد. حیوانی بسیار قوی و گریزپا که می تواند با سرعت برابر 60 تا 70 کیلومتر در ساعت بدود.
گورخر در هنگام روز فعّال است و بیشتر صبح زود و موقع عصر مشاهده می‌شود. گورها به صورت اجتماعی زندگی کرده و حسّ بینایی، بویایی و شنوایی بسیار قوی دارند. این حیوان وابستگی زیادی به آب دارد. گور ایرانی از گیاهانی مانند تاغ و درمنه تغذیه می کند. جفت گیری گورها در اواخر خرداد صورت گرفته و نوزاد یک سال بعد به دنیا می‌آید. گور ماده هر دو سال یک بار بچه می زاید و طول عمر این گونه جانوری در حدود 40 سال است.
گورها می‌توانند همه چیز را رنگی ببینند
گورها می توانند همه چیز را رنگی ببینند. گورخر ها طعمه های بسیار مناسبی برای گوشت خوارانند و اگر جمعیتشان کم شود، نسل گوشتخواران نیز منقرض خواهد شد. در فصل جفت گیری، دعوای سختی بین نرها برای انتخاب جفت صورت گرفته و هر گور نر تلاش می کند بهترین همسر را برای خود انتخاب کند. این جدال ها که غالباً با لگد زدن بوده، سبب می شود اغلب نرها قسمت انتهایی دم خود را در اثر گاز گرفتن رقیب از دست دهند.
گورها به خوبی برای زندگی در بیابان سازگار شده اند این حیوانات زیبا با پاهایشان گیاهان بیابانی را از وسط باز کرده و قسمت های میانی گیاه که نرم تر است و هنوز خشک نشده را با دندان های آسیای بسیار پهن و تاج دارشان، می‌خورند. از آنجا که غذای گورها ارزش غذایی کمی دارد، آنها مجبورند 60 تا 80 درصد اوقات شبانه روز را به چرا مشغول باشند.
گورخر ایرانی در طول تاریخ یکی از مظاهر بارز شکار ایرانیان بوده و از دیرباز، تصوّر این حیوان وحشی در شعر و ادب فارسی نمایان است. شاعران بسیاری در توصیف شکارگاه های ایران همواره به این حیوان اشاره کرده‌اند. این گونه از جنبه های متفاوتی مانند ساق، سم، سرین و سرعت مورد توجّه شاعران قرار گرفته و ترکیباتی نظیر"گورسرین" ، "گورساق" و "گورسم" در اشعار فارسی، نشان دهنده این موضوع است.
در شاهنامه داستان هایی دربارۀ شکار گور به دست بهرام ساسانی (مشهور به بهرام گور) نقل شده و بعدها این موضوع مورد اشاره شاعرانی همچون حکیم عمر خیّام قرار گرفته است.
برای دیدار از زیستگاه و خود گورخر ایرانی چه باید کرد؟
حال برای دیدار از زیستگاه و خود گورخر ایرانی چه باید کرد؟ در حال حاضر برای دیدن زیستگاه آنها باید به شاهرود رفت و از آنجا به سمت محیط بانی دلبر واقع در بخش بیارجمند مسافتی در حدود 160 کیلومتر را طی کرد.
در حال حاضر تعداد 4 رأس در داخل فنس توسط محیط بانان سختکوش پارک ملّی توران محافظت و نگهداری می شوند و دیدن آنها آسان است، اما برای تماشای خود گورخرها بهتر است با مراجعه به یکی از آژانس های گردشگری که در زمینه تورهای ماجراجویانه و حیات وحش فعالیّت دارند اقدام کرد. بدیهی است که دفاتر مربوطه پس از هماهنگی های لازم با محیط زیست و مدیریت پارک ملّی توران و اخذ مجوز مقدمات تور را فراهم می‌کنند.
ناگفته نماند رفتن به این تورها اصول و قواعد خاص خود را دارد که باید قبل از عزیمت مطالعه و آموزش های لازم فرا گرفته شود تا نتایج مطلوب و مورد نظر حاصل شود. همچنین در تورهای حیات وحش حضور یک راهنمای حرفه‌ای، با تجربه و آشنا به منطقه و رفتار شناسی حیوانات ضروریست.
دیدن آسمان با شکوه و پرستارۀ کویر خوارتوران شاهرود که با همه آسمان‌هایی که تاکنون دیده‌اید تفاوت دارد تجربه دیگری از طبیعت‌گردی برای شما رقم خواهد زد. تفرّج در منطقه نمونۀ گردشگری رضاآباد، شترسواری در بلندترین رمل‌های ماسه‌ای ایران، دیدار از روستاهای هدف گردشگری قلعه بالا و زمان آباد، کوه پیغمبر، قصر پلنگ (معدن مس مخروبه)، روستای محصور در ماسه بادی درب آهنگ و نیز حیات وحش نادر یوز ایرانی (آسیایی) و زاغ بور هرگز از خاطرتان محو نخواهد شد.