پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در سه فاز با حضور کمیته فنی معاونت محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست و UNDP تدوین شد که فاز دوم رو به اتمام است و پیش نویس سند 5 ساله فاز سوم در حال تهیه است.
رجبعلی کارگر در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برنا، با هشدار نسبت به عدم رعایت ضوابط محیط زیستی در توسعه گفت: ما یک کره ثابت با منابع محدود داریم و جمعیت هم روز به روز در حال افزایش است. اگر از این منابع محدود استفاده بی رویه بدون رعایت ضوابط محیط زیست داشته باشیم، نه تنها یوزپلنگ بلکه هر آنچه در دایره اکوسیستم و خلقت هست با مشکل مواجه خواهد شد.
مادامی که بخواهیم بدون رعایت ضوابط زیست محیطی در زیستگاه های مربوط به یوز جاده کشی کنیم یا معادنی به بهره برداری برسند، هم یوزپلنگ و هم سایر گونه های جانوری و گیاهی در معرض تهدید و انقراض قرار می گیرند.
معاون پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با اشاره به این نکته که کارشناسان ملی و بین المللی طی بازدید میدانی از زیستگاه هایی که فکر می کردند یوز در آنجا باشد، اعلام کرده بودند یوز آسیایی در دنیا نداریم و در ایران هم فقط یک قلاده به نام ماریتا در پردیسان شناسایی شده بود، گفت: از 60 سال قبل، ایران تنها مأمن یوز آسیایی است. از سال 1380 طی تفاهمنامه ای کهبین سازمان حفاظت محیط زیست با UNDP منعقد شد، برنامه ای در سه بخش حفاظت، آموزش و مطالعه موضوع یوز پیگیری شد.
با شروع فعالیت پروژه با 5 منطقه و توسعه تدریجی آن به 10 منطقه، حدود 6 میلیون هکتار در 6 استان یزد، سمنان، کرمان، خراسان شمالی و جنوبی و اصفهان، ضریب امنیت این مناطق بالا رفت و ضریب تخلفات پایین آمد. جمعیت یوز هم 90 تا 120 قلاده اعلام شده بود که بر اساس مشاهدات مستقیم محیط بانان انجام شده بود نه مدارک مستند یا کارشناسی شده. تا اینکه در سال 1395 با بررسی دقیق تمامی تصاویری که طی ده، دوازده سال جمع آوری شده بود و تحقیق بر روی خال تمام یوزهای موجود که حکم همان اثر انگشت در انسان را دارد، 47 قلاده یوز شناسایی شد که البته به دلیل وسعت مناطق تحت پوشش بدان معنی نیست که بیشتر از این تعداد نداریم، فقط می دانیم از این تعداد کمتر نیستند.
وی 64 درصد یوزهای ایران را در سال های اخیر در خارج از این زیستگاه ها در حال گشت و گذار و مهاجرت معرفی کرد و افزود: یوز، حیوانی عشایری است و همیشه در حال رفت و آمد بین زیستگاه هاست؛ بنابراین بیشترین آسیب را هم در همین رفت و آمدها و عبور از جاده هایی می بیند که از میان یا کنار این زیستگاه ها عبور می کنند.
این کارشناس محیط زیست خطراتی که یوز آسیایی را در ایران تهدید می کند چنین برشمرد: به جز جاده ها، خطرهای دیگر شامل معادن، سگ های گله، رقیب های یوز و گاهی هم تغییرات اقلیمی مانند خشک شدن آب چشمه ها و بالارفتن غلظت آنهاست.
خود یوز هم به صورت فیزیولوژیکی، رفتار خاص دارد که در بحث جفتگیری و بارداری سختگیر و حساس است و سعی می کند از انسان ها دور زندگی کند و کوچک ترین تغییر و ناامنی یوز را تحت تأثیر قرار می دهد.
کارگر، وظیفه سایت تکثیر و پرورش و نگهداری را مراقبت از یوزهایی دانست که به دلایل مختلف یا مصدوم یا از دست متخلفین گرفته شده یا یتیم می شوند و افزود: از جمله یوزهای نگهداری شده در سایت، کوشکی و دلبر بودند که به صورت جداگانه در توران و میاندشت نگهداری می شدند. بعد تصمیم گرفته شد که در کنار هم زندگی کنند و دامپزشک های باتجربه و ماهر داخلی و خارجی بر روی آنها کار کرده اند اما از آنجایی که در هیچ کجای دنیا مشاهده نشده که یوز در اسارت جفت گیری کرده و بارداری اتفاق بیفتد (و به همین دلیل معمولا یوزپلنگی در باغ وحش ها دیده نمی شود)، این امر محقق نشد. در فاز دوم که در سال جاری هدف گذاری می شود، در نظر داریم که تکثیر و پرورش با لقاح مصنوعی را برای یوزهای پارک پردیسان انجام دهیم تا بتوانیم از این طریق توله هایی را از یوزهای ماده داشته باشیم و درهمین راستا از کشورهایی که تجربه و تخصص کافی را دارند دعوت به عمل آمده است.
در فاز سوم پروژه یکی از سرفصل ها تشکیل ستاد بررسی موارد با ذی نفعان است که وزارت راه، صنایع ومعادن، کشاورزی، سازمان منابع طبیعی و سازمان عشایری و در کل تمام نهادها و دستگاه هایی که ذینفعان نامیده می شوند، اگر طرحی در سطح استانی داخل مناطق زیست یوزپلنگ در حال اجرا داشته باشند، حتما در این ستاد مطرح، بررسی و برای اجرای آنها در استان های یوز خیز با کمترین آسیب به اکوسیستم تصمیم گیری می شود.
معاون پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با تأکید بر اهمیت فرهنگ سازی در این زمینه گفت: قبل از پروژه شاهد بودیم یوز آسیایی را کشته یا آتش زده بودند اما در حال حاضر با توجه به فعالیت هایی که برای فرهنگ سازی و آموزش و اطلاع رسانی انجام شده، در همان مناطق مثل یزد، اردکان، طبس، کرمان و شاهرود تمبر یوز منتشر یا مجسمه یوز ساخته شده است. در حقیقت مردم، مسئولان، رسانه ها و همه مطالبه گر شده اند و نگران وضعیت این گونه رو به انقراض جانوری هستند. یوز به عنوان یک پرچم در رأس هرم غذایی، باعث مطالعات گسترده در زمینه تغییرات اقلیمی، بررسی خاک، خشک شدن چشمه ها، پوشش گیاهی، ریزگردها، شن های روان و ... می شود. در واقع برای اینکه این گونه خاص حفاظت شود، طعمه ها و زیستگاه های آن نیز حفاظت می شود. این حفاظت از یک گونه نیست؛ چراکه حفاظت از یوز یعنی حفاظت از زنجیره ای از گونه های دیگر و همچنین زیستگاه های وسیعی که جزو قلمرو یوز است .