نیاز به اصلاحات و آسیب‌شناسی دقیق در تلویزیون

عزیزالله حاجی مشهدی منتقد سینما و تلویزیون در یک یادداشت با انتقاد از کمبود تولیدات فاخر تلویزیون ساخت مجموعه های فاخر تلویزیونی را از ضرورت های گُریزناپذیر دانست.

مشروح این یادداشت به شرح زیر است:

پخش دوباره و گاه چندباره ی برخی از مجموعه های موفق تلویزیونی در یکی دو ساله ی اخیر ، اگرچه به دلیل کیفیت مناسب بعضی از همین نمونه ها ، برای مخاطبان گسترده ی این رسانه ی پرنفوذ و تاثیر گذار  بسیار نیز دلشاد کننده و لذت بخش خواهد بود ، اما در عین حال می تواند زنگ خطری برای برنامه ریزان تلویزیونی و مدیران شبکه های مختلف باشد که به دلیل شرایط دشوار اقتصادی ، کمبود اعتبارات و نقدینگی لازم ویا دیگر تنگناها، ناخواسته به محدودکردن دامنه ی تولیدات یا پرهیز از تولید آثار پرهزینه که برخی از مدیران در سینمای ایران از آن ها به عنوان "تولیدات فاخر" یاد می کنند، منجر شده است.

برای پاسخ دادن به  این پرسش که دلیل ارتباط برقرار کردن مردم بابرخی از  مجموعه های دو سه دهه ی گذشته  چیست و چرا تلویزیون  دست به پخش دوباره و تکراری برخی مجموعه های بایگانی شده  ی خود زده است، باید گفت : 

واقعیت این است که  ساخت مجموعه های تلویزیونی- به ویژه مجموعه‌های بلند و جذاب- در کنار برخی مجموعه‌های کوچک (سریالهای کوتاه وچند بخشی series Mini) در تلویزیون ما نیز مانند بسیاری از تلویزیونهای دنیا از دیرباز طرفداران و مخاطبان بی شماری داشته است. خاطره‌ی ساخته شدن برخی مجموعه‌های موفق و پرطرفدار در نیمه ی اول دهه ی 50 (دلیران تنگستان، آتش بدون دود، سلطان صاحبقران و....)  همچنین تولید چند مجموعه‌ی به یاد ماندنی در دو سه دههی اخیر در تلویزیون (سر بداران، افسانه ی سلطان و شبان،روزی روزگاری، پدر سالار، هشت بهشت، مدرس، مرغ حق، ابوعلی سینا، گرگ‌ها، کوچک جنگلی،امیرکبیر، در چشم باد ،شب دهم ، روزگار قریب و.... ) هنوز در خاطر بسیاری از دوستداران این گونه آثار باقی مانده است. به خصوص با ساخته شدن چند مجموعه‌ی فاخر (امام علی، در چشم باد، و...) در یکی دو  دهه‌ی اخیر، مجموعه سازی در تلویزیون به ویژه در عرصه‌ی تولیدآثار داستانی، همواره در مقایسه با مجموعه‌های مستند و حتی مستند داستانی برای مخاطبان همگانی شبکه های مختلف سیما طرفداران بیش تری داشته است.

ناگفته پیداست که ساخت مجموعه‌های داستانی ماجراجویانه و گاه حتی کارهای طنز و همچنین ملودرام نیز همواره از تولید سایر گونه‌های برنامه‌سازی در تلویزیون (برنامه‌هایی از قبیل ورزش، مسابقات و سرگرمی، نشستهای کارشناسی گفت‌وگو محور، نقد و بررسی تخصصی آثار سینمایی و تلویزیونی، میزگردها، برنامه‌های مصاحبه و گفتگوهای تخصصی در زمینه‌های مختلف آموزشی، اخلاقی، خانوادگی، جوانان، ازدواج، همسرگزینی، تعلیم و ترتیب، اعتیاد و سایر معضلات اجتماعی و...) به راستی دشوار بوده است. چراکه با توجه به هزینه‌های سنگین مجموعه‌های مثلاً 60 بخشی به هم پیوسته، ساخت این گونه آثار دارای حساسیت‌های بیش تری بوده و به همین سبب نیازمند نظارت کیفی جدی‌تری بوده است. گذشته از این ها، تولید چنین مجموعه‌هایی بدون انجام پژوهش‌های لازم در مرحله‌ی بیش از تولید (از مرحله‌ی ایده‌یابی گرفته تا نگارش فیلمنامه) هیچ گاه نتایج درخشانی دربرنداشته و به خصوص در مورد تولید مجموعه‌های تاریخی، وجود کم ترین انحراف یا تفاوتها در بازسازی یک واقعه‌ی تاریخی - حتی در قالب یک مجموعه‌ی داستانی - همواره با نقدهای منفی و اعتراضهای کارشناسانه روبه رو شده است.

نداشتن چشم‌اندازی روشن یا "نقشه‌ی راه" شفاف و مشخص، خطر از دست دادن مخاطبان کنونی شبکه‌های تلویزیونی ما را در پی خواهد داشت و در چنین شرایطی حتی ساختن برخی مجموعه‌های سرگرم‌کننده، مهیج، مفرح و شادی آور یا هشداردهنده و انتقادی- اجتماعی و یا تنها با تکرار و پخش دوباره وچند باره ی برخی از مجموعه های خاطره انگیز  نیز نمیتوان از گرایش روزافزون مخاطبان فارسی زبان به شبکه‌های تلویزیونی خارجی جلوگیری کرد.

برای نجات تولیدات تلویزیونی (به طور عام) و ساخت مجموعه‌های تلویزیونی (به طور خاص) نیاز به هم‌اندیشی و رایزنی‌های دلسوزانه و کارشناسانهی گسترده‌یی داریم تا بتوانیم با دستیابی به چارچوب‌های روشن و دقیق و کارشناسانه با هدف حفظ کیفیت و جذابیت و تازگی آثار که در عین حال، مانع نوآوریها و خلاقیتهای هنرمندانه‌ی فیلمنامه‌نویسان و سازندگان فیلمها و مجموعه‌های تلویزیونی نیز نباشد، از حجم مشکلات موجود بر سر راه مجموعه سازان تلویزیونی کاسته شود و به مجموعه های تلویزیونی به عنوان پرمخاطب ترین برنامه های این رسانه ی پرنفوذ ، رونقی دوباره بخشیده شود.

جبار آذین منتقد سینما و تلویزیون نیز با انتقاد از کمبود تولیدات تلویزیون در سال‌های اخیر پاک‌سازی و اصلاحات در تلویزیون را یک ضرورت دانست.

جبار آذین منتقد سینما و تلویزیون در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری برنا، اظهار داشت: حدود یک دهه است که تلویزیون در زمینه تولید فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی دچار کم‌کاری و تکرار است و علت تکرار پخش سریال‌های قدیمی آن هم به صورت مکرر ضعف مدیریت و برنامه‌ریزی و نبود سینماگران حرفه‌ای و حضور عناصر تازه و بی‌تجربه به عنوان اسپانسر است که حضور آن‌ها سبب تولید محصولاتی شده که جنبه تبلیغاتی دارد.

آذین خاطرنشان کرد: تولید در تلویزیون تعطیل نشده چرا که ما همچنان شاهد تولید و پخش آثار متوسط و ضعیف هستیم اما آنچه باعث شده تا تلویزیون به دست یازیدن بر پخش سریال‌های قدیمی رو آورد نیاز مخاطب نیست و در واقع شرایط به گونه‌ای است که تلویزیون در تلاش برای پر کردن آنتن است و به دلیل نداشتن برنامه‌های خوب و مناسب در تلاش است تا برنامه‌سازان را از سردرگمی نجات دهد.

وی افزود: در همه جای دنیا سازمان‌های بزرگی چون صدا و سیما از قبل برنامه‌های بسیاری برای سال‌های آینده خود دارند و به دلیل بازار مناسبی که وجود دارد مجموعه‌های مناسب اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و... تولید می‌شود اما تلویزیون ما با بدعهدی تهیه‌کنندگان خود با سازندگان سریال‌ها دچار مشکل شده، از طرفی بهره‌بری از سانسورهای سلیقه‌ای باعث عدم ادامه فعالیت هنرمندان شد.

این منتقد در ادامه تصریح کرد: سفارش و سانسور دست و پای هنرمندان را بست و بدهی‌های انباشته شده، هنرمندان حرفه‌ای را از تلویزیون دور کرد. به همین دلیل فضا و محیطی برای مدیران در غالب باندبازی فراهم شد که گروهی دست به ساخت سریال‌هایی با ارزش محتوایی و تکنیکی پایین زدند که در نتیجه شاهد ریزش شدید مخاطب بودیم و فضا برای جذب مخاطب توسط ماهواره‌ها و شبکه‌های خارجی فراهم شد.

آذین اظهار داشت: متأسفانه تلویزیون ما سیاستی را پیش گرفته که به اصطلاح می‌توان آن را سیاست آنتن پرکنی دانست. ما طی سال‌های اخیر فقط اندک سریال‌های خوبی مثل «در چشم باد» را داشتیم که دارای ساختاری خوب و قصه‌ای جذاب بودند.

وی در پایان تأکید کرد: تلویزیون در همه زمینه‌ها نیاز به پاک‌سازی و اصلاحات دارد تا بتواند هماهنگ با نیاز مخاطبان خود برنامه‌سازی کند و بتواند مثل سال‌های گذشته توجه مردمی را که امروز با تلویزیون قهر کرده‌ادند به خود جلب کند.