به گزارش برنا، برای توریسم درمانی که گاهی از آن با عنوان توریسم سلامت و یا گردشگری سلامت نام برده می‌شود، تعاریف گوناگونی بیان شده است. سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را چنین تعریف می‌کند : استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آبهای معدنی ، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد – که بیش از ساعت است – به طول می‌انجامد. مقوله‌ی گردشگری سلامت فراتر از گردشگری درمانی است. آبهای گرم و معدنی و لجن درمانی همراه با امکانات طبیعی نیز شامل مقوله‌ی گردشگری سلامت است. شعار جهانی توریسم سلامت، امکانات و خدمات در حد کشورهای جهان اول یا پیشرفته و قیمت‌ها و هزینه‌ها در حد کشورهای در حال توسعه و جهان سوم است.
عواملی مانند معیارهای مصرف کننده، تغییرات، مسن تر شدن جمعیت و سیاست های سیستم بهداشتی از عوامل اصلی ظهور گردشگری سلامت است.
چندین سال است که موضوع توریسم درمانی یا همان گردشگری سلامت در دنیا مطرح شده و از اوایل دهه هشتاد هم این موضوع به طور جدی با ظرفیت های قابل توجهی از آب های درمانی و داشتن طبیعت های زیبا و بکر در جای جای ایران به خصوص وجود آبهای معدنی و چشمه های بهشتی در استان اردبیل ( سرعین ، کوثر، مشگین شهر) ، مطرح و تبلیغاتی راجع به این موضوع شده است. انواع گردشگری سلامت شامل سه بخش عمده زیر است.
- گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)؛ مسافرت به دهکده های سلامت و مناطق دارای چشمه های آب گرم و آب معدنی برای رهایی از تنش های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی و در مواردی که گردشگر بیماری جسمی مشخصی نداشته باشد را گردشگری تندرستی گویند.
- گردشگری درمانی (Curative Tourism)؛ مسافرت به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی (آب های معدنی، نمک، لجن و...) برای درمان بعضی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی را گردشگری درمانی گویند.
- گردشگری پزشکی (Medical Tourism)؛ مسافرت به منظور درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکی در بیمارستان ها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند. در این نوع از گردشگری سلامت، بیمار ممکن است پس از درمان و معالجه نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی باشد.
پنج عامل تشکیل حلقه گردشگری سلامت
برای تشکیل حلقه گردشگری سلامت پنج عامل حمل و نقل، اقامتگاه ها، مراکز پذیرایی، جاذبه های گردشگری ومراکز خرید نقش اساسی دارند در مرحله اول باید به سیستم حمل و نقل مجهز شد تا مسافران گردشگران سلامت بتوانند به راحتی به مناطق سلامتی دسترسی داشته باشند درمرحله دوم اقامتگاه هست که این امر هم نقش موثری در طول ماندگاری مسافران گردشگری برای استراحت دارد مرحله سوم مراکز پذیرایی بین شهری و حتی داخل شهر می باشد که مراکز بین راهی جهت استراحت در طول سفر برای کسانی که با ماشین مسافرت می کنند موثر خواهد بود در مرحله چهارم جاذبه های گردشگری یک استان و یا شهر می باشد که این امر هم می تواند نقش بسزایی در اقامت یک گردشگر سلامت داشته باشد. و در آخر مراکز خرید هستند که در جهت رفاه حال مسافران برای خرید سوغاتی می تواند موثر و مفید باشد شاید تقویت مراکز خرید در یک استان و یا یک شهر هر جند هم مراکز و جاذبه های گردشگری قوی نباشد برای جذب گردشگر موثر باشد که نیاز به توجه جدی در این امر می باشد که با سرمایه گذاری بجا و مفید این بخش هم در جذب گردشگران داخلی به خصوص استانهای همجوار موثر است.
به تمام این موارد از نظر زیر ساختی باید توجه ویژه ای شود که به این موضوع در ایران به درستی پرداخت نشده است و در حال حاضر با توجه به جاذبه های گردشگری و تنوع آن در ایران فقط در بخش جاذبه‌ها موفقیم و ما زمانی می‌توانیم از گردشگری موفق حرف بزنیم که هرکدام از این عوامل را در حد بسبار خوبی داشته باشیم ولی متاسفانه در حال حاضر ما فقط در بخش جاذبه‌ها موفقیم ولی در سایر بخش‌ها بخصوص مراکز پذیرایی و حمل و نقل بسیار ضعیف هستیم. و باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که شرکت‌هایی هم که در این حوزه فعالیت می‌کنند بیشتر نقش واسطه‌گری دارند.
نکته مهمی که درگردشگری سلامت باید به آن توجه کرد این است که تنها وجود پزشک خوب به معنای موفق بودن در حوزه گردشگری سلامت نیست. بلکه باید به بقیه زیرساخت‌های این حوزه هم توجه داشته باشیم. به غیر از پنج زیر ساختی که در بالا به آنها اشاره شده است، زیر ساختی که برای این موضوع باید در نظر گرفته شود ایجاد کمپ و مراکز درمانی می باشد که با ظرفیتی که در استان اردبیل وجود دارد می توان این کمپ و مرکز درمانی را در شهر سرعین با وجود مراکز آبدرمانی که همه ی این آبدرمانی ها به نوعی با سلامت روحی و جسمی ارتباط دارند، ایجاد کرد و حتی می توان با کمک مسئولین استانی سرعین را بعنوان شهر گردشگری سلامت معرفی و برند سازی کرد در کنار این کمپ مرکز درمانی باید هتل یا اقامتگاهی وجود داشته باشد تا همراهان فرد تحت معالجه بتوانند در آنجا اقامت کنند که سرعین تا حدودی از این ظرفیت برخوردار است ولی نیاز هست که هتلهای با برند های جهانی و بین المللی احداث شود.
ضرورت تعریف ابعاد جدید گردشگری سلامت در اردبیل
درحال حاضر بیمارانی از کشور عراق و سایر کشورهای همسایه برای بحث درمان به کشورمان مراجعه می کنند ولی آیا بازار هدف ما فقط چنین کشورهایی هستند؟ این درحالیست که امروزه در شهرهای مختلف ترکیه و امارات متحده عربی امکانات بی‌نظیری در حوزه کمپ‌های سلامت ارائه می شود.
بهتراست درکنار پرداختن به گردشگری پزشکی به گردشگری تندرستی هم توجه داشته باشیم. یعنی به این موضوع فکر کنیم که چه برنامه‌ها و جاذبه هایی را طراحی کنیم که طرف ناخوش احوال نشود و تندرست باشد. در این نوع از گردشگری روح و روان و جسم فرد پرورش داده می شود. به عنوان مثال طراحی تورهای تفریحی و شاد با هدف خنداندن افراد می‌تواند یکی از اقدامات این حوزه باشد. امروزه خیلی از کشورهای دنیا روی این موضوع کار می‌کنند که چه کنیم تا جامعه شادی داشته باشیم و آدم‌ها کمتر مریض شوند. البته در این حوزه باید همه نهادها از مدارس تا صدا وسیما و به خصوص سازمانهای مردم نهاد همکاری کنند. گردشگری تندرستی هم می‌تواند شامل تورهای داخلی شود و هم تورهای ورودی که از خارج کشور به ایران می‌آیند. به عنوان مثال می‌توانیم تورهایی طراحی کنیم و افراد را به بیرون شهر ببریم و فقط برنامه‌های شاد و مناسب ریلکس شدن بگذاریم. البته الان تعداد کمی از این تورها برگزار می‌شود ولی احتیاج به ساماندهی و سازماندهی دارد. ما در حوزه گردشگری تندرستی ظرفیت بالقوه بسیار خوبی اعم از خاک، آب، نمک و... داریم. ما می توانیم تورهای تفریحی در قالب تورهای شادی، تورهای انرژی مثبت، تورهای تندرستی و... بگذاریم تا حال آدم ها خوب شود.
لجن درمانی، استفاده از چشمه های آب گرم طبیعی و... از جمله پتانسیل‌های گردشگری سلامت به حساب می آیند که متاسفانه امروزه به این موضوع پرداخت نمی شود و از نگاه بیشتر گردشگران تنها برای سرگرمی و تفریحی به این موضوع پرداخت می شود. در گذشته های نه چندان دور مردم برای درمان پوست و غیره........ از لجن ها ی آب های درمانی استفاده می کردند و این رسم در استان اردبیل هم درمنطقه های مانند شورابیل، قینرجه، شابیل، آبهای معدنی سرعین و سردابه هم مرسوم بود ولی با مدرن کردن آب درمانی ها این موضوع به فراموشوی سپرده شده است. که می توان در کنار آبهای درمانی مدرن به این موضوع هم پرداخت و برای درمان بیماریهای پوستی و مفصلی و غیره ...... مراکز لجن درمانی را دوباره احیا کرد.
نویسنده:سید خلیل حسینی خلیلی