به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ در مواجهه با سرطان، در کنار درمان موضوع اصلی، موارد دیگری مطرح می شود که گاهی خیلی به آنها توجه نشده و به راحتی از کنار آنها گذر می کنیم.
یکی از این موارد مهم، وضعیت باروری بیماران مبتلا به سرطان- چه در خانم‌ها و چه در آقایان- است.
در این راستا، تلاش‌های قابل توجهی در پژوهشگاه رویان انجام گرفته که در گفتگو با روح‌الله فتحی، عضو هیات علمی و معاون آموزشی پژوهشگاه رویان به آنها خواهیم پرداخت.
روح‌الله فتحی در مورد تأثیر روش‌های درمان سرطان بر باروری گفت: برای درمان فرد مبتلا به سرطان، از روش‌های تهاجمی مانند رادیوتراپی یا شیمی درمانی استفاده می‌شود. درمورد شیمی درمانی باید گفت زمانی که این مواد وارد بدن می‌شوند، بر بافت‌هایی که دارای تکثیر و فعالیت بسیار بالا هستند، اثر می گذارند. علاوه بر بافت تومور سرطانی، بافت‌های دیگری از بدن مانند بافت بیضه در آقایان و تخمدان در خانم ها نیز از این مواد شیمیایی آسیب می‌بینند و بیمار مبتلا به سرطان با احتمال بسیار بالا در نتیجه شیمی درمانی و بعد رادیوتراپی دچار ناباروری می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه در پژوهشگاه رویان فرایندی به عنوان اهدای اسپرم وجود ندارد و گاه به اشتباه در برخی رسانه ها و فضای مجازی این بحث مطرح می شود، افزود: اسپرم و تخمک موجود در این پژوهشگاه فقط مختص خود بیمار است. در افراد بالغ مذکر هنگامی که مشخص می شود که فرد دچار سرطان شده، می تواند در اسرع وقت به بانک اسپرم مراجعه کرده و نمونه خود را که حاوی میلیون‌ها اسپرم است، در اختیار بانک قرار دهد تا به روش انجماد حفظ و تا مدت طولانی نگهداری شوند. همسر این فرد پس از درمان یا حتی در طول دوره درمان می تواند با استفاده از این اسپرم ها بارور شود.
اما در مورد افراد بالغ مونث، مشکل نمونه گیری وجود دارد و بیمار باید تحت فرایندی به نام تحریک تخمک گذاری قرار گیرد که با استفاده از هورمون های خاصی این عمل انجام می شود. گاهی این هورمون ها خود می‌توانند برای سلول‌های سرطانی خطرساز باشند و منجر به احیای مجدد آنها شوند. همچنین پزشک آنکولوژیست اجازه نمی‌دهد بیمار مدت زیادی درمان سرطان را به تعویق بیندازد زیرا درمان سرطان نسبت به حفظ باروری در اولویت قرار دارد.
عضو هیات علمی و معاون آموزشی پژوهشگاه رویان به راه اندازی بانک تخمدان انسانی پس از قریب به یک دهه مطالعه روی روش‌های انجماد بافت تخمدان اشاره و اظهار کرد: یکی از روش‌های جایگزین این است که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی، بافت تخمدان بیمار خارج شده و دراختیار بانک تخمدان قرار گیرد. بعد از انجام چند پروژه موفق شدیم تخمدان انسان را به خوبی فریز و در حال حاضر حدود 140 نمونه تخمدان بیماران مبتلا به سرطان را ذخیره سازی کرده‌ایم.
لازم به ذکر است که عمل پیوند برای فعالیت مجدد چرخه هورمونی بیمار انجام می‌شود؛ زیرا تخمدان یک بافت بسیار فعال برای ترشح هورمون‌های جنسی است که فقط فرایندهای جنسی را کنترل، تحریک یا مهار نمی کند، بلکه روی بافت‌هایی مانند استخوان عضله و پوست اثر می‌گذارد و باعث طراوت، شادابی و رشد این بافت‌ها می‌شود. در یک بیمار مبتلا به سرطان، اگر بافت تخمدان از بدن خارج نشود و از روش‌های شیمی درمانی آسیب ببیند، فرد دچار یائسگی زودرس خواهد شد.
فتحی فعالیت‌های انجام شده در زمینه پروژه حفظ باروری در ایران را چنین برشمرد: پژوهشگاه رویان اولین پیوند بافت تخمدان در بیمار مبتلا به سرطان را دو سال پیش با همکاری بیمارستان حضرت رسول (ص) انجام داد. بافت تخمدان این بیمار به مدت چهار سال در بانک پژوهشگاه ذخیره شده بود. از این پیوند، چرخه هورمونی تقریبا مناسبی در بدن بیمار برقرار شد، اما منجر به تولید تخمک و باروری نگردید.
آنچه ذهن مختصصان و محققان را به خود مشغول کرده، این است که بافت بیمار مبتلا به سرطان گرچه بارها مورد ارزیابی قرار می گیرد، همیشه امکان نفوذ یک سلول سرطانی و متاستاز به بافت تخمدان وجود دارد که در صورت پیوند، این سلول دوباره چرخه تکثیر را پی می گیرد و تومور جدیدی ایجاد می کند. از این رو محققان در پی یافتن روش‌های دیگری به غیر از پیوند بافت برای رسیدن به تخمک یا اسپرم بالغ برآمدند.
در بافت بیضه و تخمدان، سلول‌های بنیادی وجود دارد. این سلول‌ها می‌توانند مجددا سلول‌های جنسی را ایجاد کنند. اگر بتوانیم شرایطی را در محیط آزمایشگاهی ایجاد کنیم که بافت تخمدان یا بیضه مانند محیط داخل بدن رشد کند و فرایندهای رشد را انجام دهد، شاید بتوانیم در محیط آزمایشگاهی به تخمک و اسپرم بالغ دست پیدا کنیم.
این مسئله در حیوانات محقق شده اما در انسان هنوز تا تولد نوزاد راه درازی در پیش داریم. این سلول‌های بنیادی، نه تنها از بافت بیضه و تخمدان بلکه از نقاط دیگر بدن هم قابل تهیه است، مانند بافت بند ناف.
این دکترای جنین شناسی، بانک بند ناف رویان را یکی از بزرگترین بانک‌های سلول‌های بنیادی در غرب آسیا و خاورمیانه دانست و گفت: ما از سلول‌های بنیادی خون بند ناف که جزو زوائد زایمانی محسوب می شود، ذخیره سازی انجام داده و توانسته ایم در مواردی مانند سرطان خون، پیوند موفق داشته باشیم. در این روش سلول‌های بنیادی کودک در بدو تولد نگهداری می‌شوند تا اگر فرد در آینده دچار مشکلی شود، بتواند از آنها برای درمان استفاده کند. از این سلول‌ها برای درمان سایر افراد نیز می توان بهره برد.
وی لزوم فرهنگ‌سازی و مساعدت بیماران و پزشکان در این راستا را ضروری برشمرد و افزود: باید به نقطه ای برسیم که متخصصین ما در بدو مراجعه بیمار مبتلا به سرطان، وی را برای حفظ باروری به متخصصین مربوطه ارجاع دهند اما در نهایت تصمیم گیری برای انجام این کار بر عهده خود بیمار است.
یک کارگروه علمی در پژوهشگاه رویان به نام حفظ باروری در بیماران مبتلا به سرطان با جلسات منظم ماهانه، موارد تحقیقاتی و درمانی را مورد بررسی قرار می دهند. سعی کرده ایم در برنامه های مختلف علمی نتیجه این تحقیقات را به جامعه علمی ارائه دهیم و خوشبختانه در حال حاضر نگاه خوبی در میان متخصصین به این امر وجود دارد و بیماران نیز تا حد زیادی آگاه و مطالبه گر شده اند، اما هنوز در کشور انسجام مطلوب برقرار نشده و در وزارت بهداشت و مجلس، قوانین مشخصی برای این برنامه ها وجود ندارد.