به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری برنا، لباس‌های کهنه و صورت‌های دودگرفته، تصویری از مفهوم رایج کودکان کار است. بچه‌هایی که به جای حضور در مدرسه یا خانه مجبور به ساعتها کار مداوم در خیابان‌‌های شلوغ و ناامن شهر هستند. با این حال این تنها ظاهر و نمای بیرونی مسئله کودکان کار در کشور ماست. در لایه‌های زیرین جامعه، در خانه‌‌‌های امن و گرم و در کنار خانواده‌‌هایی که در ظاهر مراقب و حامی کودکان خود هستند کودکان بسیاری بدون ظاهر نامرتب و لباس های کثیف استثمار می‌شوند. کودکانی با ظاهر تصنعی و اغراق شده که شهرت و ثروت برای والدین خود می‌سازند بی‌آنکه متوجه شوند چه بر سر آنها می‌آید.
موضوع کودکان کار، سالهاست یکی از آسیب‌های بزرگ و جدی است که جامعه ایران با آن روبه‌رو است. براساس اعلامیه جهانی حقوق بشر هر گونه کار انسان ها پیش از 18 سالگی مصداق کودکان کار خواهد بود.
در کشور ما نیز لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، کار کودکان و بهره کشی اقتصادی از آنها را منع کرده است. با این حال در هر ساعت از شبانه‌روز کودکانی با سنین بسیار کم را می‌توان مشاهده کرد که سر چهارراه ها و در خیابان های شهر در حال کار هستند. از طرفی دیگر بسیاری از کودکان در کارگاه‌های مختلف مجبور به کار هستند.
تمیز کردن شیشه ماشین‌ها، فال فروشی و... اما تنها مصادیق کار کودکان در کشور نیست. این روزها و با گسترش فضای مجازی، بسیاری از کودکان طعمه شهرت و ثروت‌طلبی مادران و پدران بسیاری شده اند که با استفاده از زیبایی و جذابیت کودکان خود کسب و کار راه اندازی کرده اند و با این حال نه جامعه و نه قانون اقدامی در راستای منع این والدین نمی کند.
تفاوت والدین کودکان کار خیابان و کودکان اینستاگرامی چیست؟
مادران و پدران بسیاری برای کسب درآمد کودکان و نوجوانان خود را مجبور می کنند که در ساعت‌های پرترافیک در معابر ناامن و شلوغ شهر به خرده فروشی مشغول شوند. والدینی که در اینستاگرام کودکان خود را هر روز مجبور به تحمل دوربین می کنند نیز به نوعی در حال فروش زیبایی کودکان خود هستند. از سویی دیگر کودکان خیابانی در اجتماعی از غریبه ها قرار دارند و هر شکل آزاری در انتظار آنهاست. کودکان اینستاگرامی هم در اجتماع بیرون از فضای مجازی و در هم در فضای مجازی شناخته می شوند . با این حال جامعه پیوسته پدران و مادرانی که کودکان خود را روانه کوچه و خیابان برای دستفروشی و گدایی می کنند را نقد می کند اما در اینستاگرام والدینی که کودکان خود را به فروش چهره خود و گدایی لایک و کامنت گمارده اند تشویق و دنبال می کند.
اما تفاوت کودکان کاری که در خیابان و در سرما و گرما در حال کار هستند با کودکانی که مجبورند هر روز ساعتها با پوشیدن لباس های مختلف در آتلیه و جلوی دوربین ها و پروژکتورها دستورات مادران و پدران خود را اجرا کنند در چیست؟
لباس های پر زرق و برق و شمایل شیک عکس ها و فیلم هایی که سوژه ای برای لذت مخاطبان اینستاگرام می شود توجیه مناسبی برای گذشتن از کنار والدینی که کار آنها تحقیقا مخالف قانون است نیست.
روزانه ده ها کودک در فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام ابزاری برای افزایش فالوئر صفحات مجازی مادران و پدران خود می شوند و اسپانسرها و برندهای لباس کودک و نوجوان هم که صرفا به دنبال مشتری‌زایی برای محصولات خود هستند درآمدی کلان را برای این والدین ایجاد کرده اند تا از این طریق بتوانند محصولات خود را تبلیغ کنند. از طرفی گاهی والدین نه به قصد درآمدزایی بلکه برای افزایش شمار دنبال کنندگان خود و بالا بردن اعتماد به نفس‌شان در فضای مجازی و گاهی از روی چشم و هم‌چشمی در بین دوستان و آشنایان از کودکان خود بهره‌کشی می‌کنند.
آینده‌ای سیاه، در انتظار کودکان اینستاگرامی
چهره خندان و شاد کودکانی که در اینستاگرام ابزار درآمدزایی والدین خود هستند ماندگار نخواهد بود. پیش از روی کار آمدن شبکه های اجتماعی، بسیاری از کودکانی که به عنوان بازیگر در سینما و تلویزیون مورد استفاده قرار گرفتند به دلیل تفاوت‌های آشکاری که با همسالان خود داشتند و به دلیل تجربه فضایی کاملا مغایر با عواطفشان در آینده دچار افسردگی و مشکلات روانی بسیاری شدند.
کودکان اینستاگرامی نیز گونه ای دیگر از این کودکان اند که در فضاهای مختلف مورد توجه قرار می گیرند این در حالی است که در آینده به دلیل همین توجه های بیش از اندازه آزارهای روحی و اجتماعی بسیاری را تجربه خواهند کرد.
فربد فدایی، روانپزشک دراین باره به خبرنگار برنا گفت: پژوهش‌ها و بررسی‌ها راجع به کودکانی که به عنوان بازیگر سینما یا خواننده یا کودک باهوش در مجامع و محافل مطرح می‌شوند نشان داده است معمولا در بزگسالی با مشکلات عدیده‌ی بسیاری مواجه خواهند شد.
وی ادامه داد: دلیل این اتفاق این است که کودک از محیط طبیعی خود و ارتباط با همسالان خود جدا می‌افتد. بنابراین او نمی تواند در آینده با همسالان خود تعامل داشته باشد و از سوی دیگر نوعی خودشیفتگی در این کودک به دلیل توجه بیش از حدی که از دیگران گرفته است ایجاد می شود و این خودشیفتگی تا بزرگسالی همراه او خواهد بود.
وی افزود: معمولا در مرکز توجه دیگران بودنِ این قبیل کودکان ؛کوتاه مدت خواهد بود و این توجهات در حالی از بین می روند که او به حضور آنها عادت کرده است. بنابراین وقتی او با بی‌تفاوتی دیگران نسبت به خود روبرو می شود دچار افسردگی خواهد شد.
این روانشناس با تاکید بر اینکه کارهای تبلیغی و شبه‌هنری، زمان زیادی از این کودکان را خواهد گرفت افزود: کودکان اینستاگرامی آنقدر درگیر فضایی هستند که والدین سودجو آنها برایشان ایجاد کرده اند که زمانی برای آموزش رسمی و بهره‌گیری های لازم را نخواهند داشت و در نتیجه در دوران بزرگسالی از توان لازم برای رقابت در عرصه اجتماعی بی بهره می‌شوند.
فربد فدایی در ادامه گفت: استفاده ابزاری از کودکان بیشتر برای جبران نیازهای نیابتی پدران و مادران آنها انجام می شود. والدین از این طریق از توجهی که به کودک می شود شخصا ارضا می شوند و احساس می کنند که خود آنها مورد توجه بوده اند.
وی افزود: کسب درآمدی که با استفاده از این کودکان در فضای مجازی اتفاق می افتد نیز به سود و منفعت کودکان نخواهد بود.
این روانشناس در پایان گفت: لازم است که از طریق رسانه های گروهی با آموزش والدینی که کودکان خود را ابزار جلب توجه و درآمدزایی در فضای مجازی قرار می دهند، بینش لازم برای پیشگیری از این اتفاق را در جامعه ایجاد کرد.
والدین کودکان اینستاگرامی مجرم‌اند؟
در قوانین متعددی به موضوع کار کودکان مستقیم یا غیرمستقیم اشاره شده است. قانون کار، قانون مجازات اسلامی و لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان کار افراد زیر سن قانونی را مصداق کار کودکان دانسته و آن را منع کرده اند. از طرفی با توجه به لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان که «به کارگیری غیرقانونی طفل و نوجوان و یا وادار کردن یا گماردن او به کار یا خدمتی که از لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی با نظر به وضعیت طفل و نوجوان برای وی مضر یا خطرناک باشد.» را بهره‌کشی اقتصادی برشمرده است و در عین حال بسیاری از روانشناسان استفاده تبلیغاتی از کودکان در فضای مجازی را نوعی خدمت دهی به والدین و مضر برای روان و اخلاق آنها می دانند ُ می توان موضوع کودکان اینستاگرام را خلاف قوانین صریح کشور دانست. با این حال حتی یک مورد برخورد با والدین خاطی تا به حال ثبت نشده است و این رویه رو به افزونی است.
عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل دادگستری در این باره به خبرگزاری برنا گفت: در قوانین بسیاری منع کودک‌آزاری و بهره کشی اقتصادی از کودکان وجود دارد اما متاسفانه به دلیل مشکلات فرهنگی و اقتصادی طی این سالها کار کودکان رشد روزافزون یافته است و هر روزه بر تعداد کودکان کار اضافه می شود.
وی ادامه داد: اتفاق کار کشی از کودکان در فضاهای مجازی هشدار جدی است که باید هرچه سریعتر با آن مقابله کرد.
خرمشاهی درباره مسئله کودکان اینستاگرامی گفت: بدون شک این مسئله یکی از مصادیق کودک‌آزاری و بهره کشی اقتصادی از کودکان و خلاف قانون است. جای کودکان نه در خیابان و اینستاگرام بلکه در بین همسالان و مدرسه است.
وی گفت: فقدان فرهنگ صحیح و وجود مشکلات متعدد اقتصادی در خانواده ها باعث این اتفاق می شود و تغییر فرهنگ و آموزش به والدین برای جلوگیری از این مسئله ضروری است.
این حقوقدان درباره برخورد قانون با این والدین متخلف گفت: والدینی که از کودکان خود به عنوان ابزاری برای تبلیغ در فضای مجازی استفاده می‌کنند علت نیستند بلکه معلول هستند. برخورد انتظامی و قضایی با معلول اقدام درست و کارآمدی نیست و باید علت های این موضوع را شناسایی و از بین برد.
او تاکید کرد که فقر مالی و فرهنگی علت های این اتفاق اند و باید با آموزش و اصلاحات اقتصادی این علت ها را از میان برداشت.
سرنوشت تلخ مشابه
لازم به ذکر است که کودکان اینستاگرامی چه بسا آینده ای پرمخاطره تر از کودکان کار خیابانی را تجربه خواهند کرد . آینده ای که بدون شک از آنها انسان هایی سرخوردگی، افسردگی می سازند که حتی برای جلب توجه به سمت رفتارهای ناهنجار کشیده می شوند .
شاید تنها فرقی که بین کودکان کار خیابان با اینستاگرامی وجود داشته باشد این باشد که کودکان خیابانی کار به انسان های خشن برون گرا تبدیل می شوند و کودکان کار اینستاگرامی اکثرا به خشن هایی درون گرا که هر دو شرایط هم برای خودشان و هم برای جامعه آسیبی جدی است .
فعالان کودک؛ سکوتی غریب در برابر فعالیت کودکان کار اینستاگرامی دارند ؛ شاید چون این کودکان صورت های خسته و کثیف ندارند از دید توجه دور مانده اند در حالیکه ظلم به آنها کمتر از ظلم به کودکان خیابان نیست.