برجام؛ توافقی بد برای آمریکا و توافقی خوب برای ایران

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا؛ شاید زمانی که توافقنامه بین‌المللی برجام بین کشورهای1+5 و آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در 23 تیر سال 94 در لوزان اتریش به امضاء رسید کمتر کسی فکر می‌کرد که دو سال بعد یعنی در 18 اردیبهشت 97 دونالد ترامپ جمهوریخواه بخواهد از آن خارج شود و پازل بدعهدی آمریکایی‌ها را که در دوران دموکرات‌ها به ریاست باراک اوباما تا حدی کمرنگ شده بود، کامل کند. هر چند ایران و ایرانی به بدعهدی آمریکایی‌ها در عرصه سیاست عادت داشته و دارند اما این بدعهدی فقط منحصر به ایران نشد بلکه ترامپ جمهوریخواه با خارج شدن از بسیاری از پیمان‌ها نشان داد که به نوعی مبدع و متخصص در زمینه دکترین خروج از توافقنامه‌های بین‌المللی در تاریخ آمریکا است. به گونه ای که او در طول حضور خود در رأس کاخ سفید، از پیمان‌هایی همچون «پاریس»، «نفتا» و «یونسکو» یا خارج شده و یا این پیمان‌ها را زیر سوال برده است.  این در حالی است که برجام، توافقنامه‌ای بین‌المللی بین ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا بود که پس از 12 سال مذاکره و گفت و گو  به نتیجه رسیده بود اما با به قدرت رسیدن جمهوریخواهان به رهبری دونالد ترامپ، وضعیت دگرگون شد و ترامپ با انتقاد از دموکراتها، برجام را یک توافق بد خواند و در نهایت از آن خارج شد. در واقع برجام توافقی بد برای آمریکا و توافق خوبی برای ایران بود.  خروج ترامپ  از برجام نشان داد که دوران بدعهدی های آمریکا نه تنها به پایان نرسیده است بلکه آغاز شده است. پیام این خروج برای اتحادیه اروپا این بود که آمریکا همواره در صدد هژمون شدن در عرصه جهانی حرکت می‌کند و این هدف با روی کارآمدن ترامپ جمهوریخواه به طور جدی تری پیگیری خواهد شد. بنابراین رویکرد چندجانبه گرایانه دولت اوباما جای خود را به سیاست یکجانبه گرایانه ترامپ داد و این سیاست در قالب خروج از توافقنامه بین المللی برجام نمایان شده است.

واکنش ایران به خروج ترامپ از برجام

رئیس جمهور بلافاصله پس از اعلام نظر همتای آمریکایی خود مبنی بر خروج این کشور از برجام، در 18 اردیبهشت 97 به وزارت خارجه دستور داد ظرف چند هفته آینده با کشورهای اروپایی و روسیه و چین، رایزنی و مذاکره شود تا اگر منافع ملت ایران تامین شود، در برجام بمانیم. حسن روحانی همچنین گفت: «از یک نظر متأسفم که مردم آمریکا که مردم بزرگی هستند، گرفتار زمامدارانی شده‌اند که حیثیت آنها را زیر پا گذاشته است و از طرفی خوشحال هستم که یک موجود مزاحم از برجام خارج شده است.» در ادامه واکنش‌ها به اقدام ترامپ، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، در پیام توئیتری نوشت: «در واکنش به نقض‌های مکرر آمریکا در برجام و خروج غیرقانونی این کشور از این توافق همانطور که از سوی رئیس‌جمهور روحانی ماموریت یافته‌ام یک تلاش دیپلماتیک را برای ارزیابی اینکه آیا دیگر کشورهای عضو برجام می‌توانند منافع ایران در برجام را به طور کامل تامین کنند، انجام خواهم داد. نتیجه این امر واکنش ما را مشخص خواهد کرد.» پس از این توئیت ماموریت وزارت امور خارجه برای مذاکره با 5 کشور اروپایی ادامه یافت و اتحادیه اروپا نیز بیانیه خود را درباره حفظ برجام صادر کرد.

اما واکنش اتحادیه اروپا

 اتحادیه اروپا پس از خروج ترامپ از برجام در بیانیه‌ای که توسط فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ‌نمایندگی از این اتحادیه منتشر شد، تأکید شده بود: «تا زمانی که ایران به اجرای تعهدات مرتبط با هسته‌ای خود ادامه دهد، چنانکه تاکنون انجام داده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در 10 گزارش پیاپی آن را تأیید کرده است، اتحادیه اروپا به ادامه اجرای کامل و مؤثر توافق هسته‌ای متعهد خواهد ماند. برداشتن تحریم‌های مرتبط با (فعالیت‌های) هسته‌ای بخش مهمی از توافق هسته‌ای است و اتحادیه اروپا بارها تأکید کرده است که برداشتن تحریم‌ها تأثیری مثبت بر روابط تجاری و اقتصادی با ایران دارد. اتحادیه اروپا بر تعهد خود برای تضمین اجرای این مسئله تأکید می‌کند. در پایان بیانیه اتحادیه اروپا آمده بود: برجام نتیجه 12 سال دیپلماسی است که در مورد هدف اصلی آن نتیجه داده و کار کرده است. اتحادیه اروپا مصمم است که با جامعه بین المللی برای حفظ این توافق کار کند.» این بیانیه اتحادیه اروپا در آغاز راه شاید کورسویی در تاریکی بود بیانیه ای که خواستار پایبندی همه کشورهای اروپایی به برجام و تاکید بر ادامه مذاکرات با ایران داشت.

اعلام آمادگی ترامپ برای مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران

در 8 مرداد 97، ترامپ برای اولین بار پس از خروج از برجام، مذاکره بدون پیش شرط با ایران را مطرح کرد. سخنی که باعث تعجب رسانه های جهان شد و این درخواست مذاکره را  بیانگر تزلزل شخصیتی ترامپ در سیاست خارجی و جایگاه بالای تهران در جهان دانستند. ترامپ گفت: «معتقدم آن‌ها (ایران) احتمالاً در پایان به این نقطه خواهند رسید که خواستار ملاقات شوند و من آماده‌ام تا هر زمان که بخواهند، با آن‌ها ملاقات کنم. من این کار را از روی قوت یا ضعف انجام نخواهم داد. فکر می‌کنم این کار اقدام مناسبی است.» این گفته را بسیاری ناشی از شخصیت متزلزل او یا برخی این اظهارات مصالحه جویانه ترامپ را با نزدیک شدن به رقابت های انتخابات میان دوره ای آن کشور بی‌ارتباط نمی‌دانستند و بر این باور بودند  که در این شرایط، بهبود روابط خارجی آمریکا با دیگر کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار است. مجزا از این تحلیل‌ها، اما مقامات ایرانی به این سخن ترامپ نه تنها بها ندادند بلکه آن را ناشی از شخصیت متزلزل ترامپ و سیاست یکجانبه گرایانه او دانستند. به ویژه آنکه این درخواست‌های مکرر برای مذاکره با ایران بارها تکرار نشد اما ایران همچنان بر پوچ بودن این درخواست‌ها و سیاست تبلیغاتی- رسانه‌ای ترامپ  تاکید داشته است. به ویژه که این در خواست مذاکره جز خوراک رسانه ای  و تبلیغاتی برای آمریکا، فایده ای برای ایران نداشت و هرچند تحریم های آمریکا در قبال ایران  از آبان ماه رسمیت می یافت اما این تحریم های یکجانبه، از ماه ها قبل آغاز شده بود.

برایان هوک، مسئول گروه ویژه اقدام ایران در وزارت خارجه آمریکا، در تیر ماه 97 گفته بود اولین بسته تحریمی علیه ایران چهارم آگوست (13 مرداد ماه) وارد فاز اجرا می‌شود. همچنین دومین بسته تحریمی نیز در ماه نوامبر (آبان ماه) وارد اجرا می‌شود و بخش نفت را هدف قرار خواهد داد. او همچنین گفته بود هدف واشنگتن از تحریم‌ها، به صفر رساندن درآمدهای حاصل از صادرات نفت ایران است.‎ او به کشورهای عربی متحد آمریکا در خلیج فارس سفر کرد تا بر فشارهای آمریکا بر ایران بیفزاید.

به میز مذاکره ای که خودتان بر هم زدید بازگردید!

روحانی در پنجمین سخنرانی خود در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور 97 ضمن اشاره به بی‌توجهی برخی دولت‌ها به ارزش‌ها و نهادهای بین‌المللی هم چنین تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ایران گفت: «برای گفت‌وگو نیازی به گرفتن عکس‌های دونفره نیست، می‌توان در همین جا و در این مجمع عمومی، سخنِ یکدیگر را شنید. من گفت‌وگو را از همین جا آغاز می‌کنم و به صراحت اعلام می‌کنم: هر گفت‌وگویی می‌تواند، از همان جایی و از همان کسی که گفت‌گو را قطع کرده و پیمان را زیر پا گذاشته است، شروع شود.» او افزود: «دولت آمریکا درحالی‌که برخلاف قواعد و حقوق بین‌الملل، از یک توافق چندجانبۀ مصّوب شورای امنیت خارج شده، جمهوری اسلامی ایران را به گفت‌وگوی دوجانبه می‌خواند. ما با چه معیاری می‌توانیم با چنین دولت بدعهدی، عهد جدیدی ببندیم! هرگونه گفت‌وگویی باید در تداوم برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت باشد.» روحانی در بخش دیگری از سخنان خود ادامه داد: «خرسندیم که جامعه بین‌المللی، خروج یک‌جانبه و غیرقانونی دولت آمریکا از برجام را برنتافت و در برابر آن موضعی قاطع اتخاذ نمود.» او اضافه کرد: «قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، «ورق پاره» نیست. ما از شما دعوت می‌کنیم به قطعنامه ۲۲۳۱ بازگردید؛ ما از شما دعوت می‌کنیم که به میز مذاکره‌ای که آن را برهم زدید، بازگردید.»

 سخنان روحانی در حالی  مورد استقبال جامعه بین‌المللی و رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت که سخنان دونالد ترامپ رئیس جمهور جمهوریخواه آمریکا با واکنش‌های ضدو نقیض رسانه‌های بین‌المللی حتی رسانه‌های آمریکایی قرار گرفت سخنانی که بر دروغگو بودن و شومن بودن او صحه گذاشت. دیگر  شومن نشست سالیانه مجمع، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی، بود که با سخنان بی‌اعتبار خود در مورد ایران و آدرس غلط دادن مورد تمسخر رسانه‌ها قرار گرفت او ادعا کرده بود که در تورقوزآباد تهران، تاسیسات هسته‌ای وجود دارد. سخنان مضحکی که در نهایت به آدرس غلط دادن به نتانیاهو از سوی برخی منافقین تعبیر شد. بنابراین نه تنها ترامپ و نتانیاهو موفق نشدند در نشست سالیانه مجمع عمومی توجه افکار عمومی را به سخنان خود جلب کنند و نقشه خود را علیه ایران به اجرا درآورند بلکه افکار عمومی جهان متوجه ایران شد. در نهایت شکست دیگری برای ترامپ و حامیان عربستانی و اسرائیلی‌اش رقم خورد. به‌ویژه که ترامپ با تماس‌های بی پاسخ از سوی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، مواجه شد و در نهایت موفق نشد با روحانی عکس دونفره بیندازد!

مذاکرات ظریف و کشورهای 1+4؛ آغاز تداوم برجام

در حاشیه نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل نیز، این ایران بود که با سخنرانی سنجیده و موفق آقای روحانی مورد توجه قرار گرفت و توانست با کشورهای 1+4 مذاکره کند. پس از پایان این مذاکرات که نتیجه آن به حاشیه رانده شدن ترامپ و متحدینش بود، بیانیه مشترکی صادر شد که طبق آن اتحادیه اروپا قرار شد در قالب راه اندازی سازو کار مالی ویژه مالی (SPV) با تهران در زمینه تداوم برجام با تهران همکاری کند. این سازوکار که از سوی کارشناسان اروپایی و ایرانی مورد بررسی بسیار قرار گرفت قرار شد که قبل از به اجرا درآمدن فاز دوم تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران در آبان ماه 97 راه اندازی شود اما اتحادیه اروپا هر چند تلاش داشت به صورت مستقل از آمریکا عمل کند گویا تا حدودی برابر آمریکا تسلیم را پذیرفته بود چراکه بسیاری از شرکت‌های اروپایی در آمریکا فعال هستند و به لحاظ اقتصادی با شرکت‌های آمریکایی درهم تنیده شده‌اند. لذا به عقیده بسیاری از کارشناسان اقتصادی و سیاسی، این جدا شدن و مستقل حرکت کردن از سوی اروپا تا حدود زیادی غیرممکن به‌نظر می‌رسید زیرا دنیای امروز دنیای منافع است و هیچ کشوری حاضر نیست از منافع خود بگذرد. اما به عقیده بسیاری از کارشناسان سیاسی، ایران نباید اتحادیه اروپا را از دست بدهد زیرا از دست دادن اروپا باعث خوشحالی آمریکایی‌ها و حامیان آن خواهد بود.

علی بیگدلی، کارشناس حقوق بین‌الملل در این باره به خبرگزاری برنا گفته بود: «با توجه به سفر هیات اروپایی به تهران ایران نباید اتحادیه اروپا را از دست بدهد، زیرا این آخرین روزنه ایران به سمت نظام بین‌المللی است. اگر اتحادیه اروپا را از دست بدهیم به نفع آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی خواهد بود و این کشورها از این موضوع خوشحال می شوند. بنابراین ایران باید اتحادیه اروپا را تاجایی که امکان دارد از دست ندهد. لازمه این از دَست ندادن این است که هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی تا حدودی انعطاف پذیری بیشتری نشان دهیم.»