باندبازی مانع شکوفایی تلویزیون / نمره قبولی تلویزیون در سال ۹۷ / خطر از دست دادن مخاطب

در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار خبرگزاری برنا، با سه منتقد و کارشناس سینما و تلویزیون را می‌خوانید:

مدیران برای شکوفایی تلویزیون از باندبازی و فامیل‌بازی دست بردارند

جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری برنا، اظهار داشت: از روزگاری که تلویزیون با حضور هنرمندان حرفه‌ای سینما و تلویزیون به تولید مجموعه‌های تلویزیونی حرفه‌ای ارزشمند و فاخر اقدام می‌کرد مدت‌ها می‌گذرد. سال‌ها‌ست که بینندگان تلویزیون شاهد آثار خوب، قوی و استاندارد نیستند.

آذین تصریح کرد: اغلب آثار تلویزیون به دلیل نبود هنرمندان حرفه‌ای و برنامه‌سازان کاربلد و از طرفی مدیریت ضعیف سیما عمدتا مجموعه‌های متوسط و زیر متوسط از تلویزیون پخش شد و این روند باعث ریزش مخاطب شد و بینندگان از تلویزیون دل کنده و به دیدن شبکه‌های ماهواره‌ای روی آوردند.

وی افزود: صداوسیما درباره سبک زندگی ایرانی و اسلامی و زندگی واقعی مردم به نمایش برخی یا بخشی از سوژه‌های نخ‌نما شده با ساختار ضعیف پرداخته اما در سال جاری در کنار جلوه‌نمایی آثار متوسط و ضعیف یکی، دو مجموعه توانستند نظر مخاطبان را جلب کنند. سوژه‌های جدید، داستان‌سرایی و پرداخت مناسب، بازیگران و کارگردانان کاربلد رمز موفقیت این آثار بوده‌اند. در بین مجموعه‌های تلویزیون «بانوی عمارت» گوی سبقت را از دیگر سریال‌ها ربود و دلایل آن افزون بر کارگردان کاربلد این سریال تهیه‌کننده حرفه‌ای و عواملی که در بخش‌های مختلف به درستی استفاده شدند بود.

این منتقد خاطرنشان کرد: این اتفاق نادر در تلویزیون نشان داد اگر مدیران زمینه‌ها را برای تولید آثار حرفه‌ای باز بگذارند و از باندبازی و فامیل بازی دست بردارند ماه شاهد شکوفایی آثار تلویزیونی از جمله سریال‌ها خواهیم بود.

آذین در پایان تأکید کرد: «بانوی عمارت» در صدر مجموعه‌های بالای متوسط و در امتداد آن مجموعه‌هایی مانند «آنام»، «بازی نقاب‌ها»، «نجوا» و «لحظه گرگ و میش» است.

تلویزیون در سال 97 نمره قبولی گرفت

شهرام خرازی‌ها، منتقد سینما و تلویزیون، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری برنا، اظهار داشت: فکر می‌کنم با توجه به اینکه روز به روز سبک زندگی در حال تغییر است و مخاطبان تلویزیون در عصر انفجار اطلاعات بسیار شتاب‌زده هستند تلویزیون با این تغییرات همگام نیست و با وجود این شتاب تغییرات ما هر شب شاهد قصه‌هایی تکراری در تلویزیون هستیم.

خرازی‌ها خاطرنشان کرد: ساخت سریال برای مخاطبان امروزی کار بسیار دشواری است چراکه مخاطبان امروز ما با سرعتی بسیار بالا به اطلاعات و اتفاقات دسترسی دارند و این مسأله باعث می‌شود که اتفاقات دم دستی جذابیت کافی را نداشته باشند. در این بین سریال‌های تلویزیونی از ارکان تلویزیون هستند و با توجه به وضعیت اقتصادی ساخت اثری جذاب و دارای استانداردهای لازم کار دشواری است و به همین دلیل رقابت با شبکه‌های ماهواره‌ای بسیار سخت می‌شود.

وی افزود: وظیفه رسانه ملی بسیار سخت است اما فکر می‌کنم تلویزیون در سال گذشته توانست تا حدی در این رقابت موفق عمل کند ولی با این حال ما هنوز به سطح مطلوبی نرسیده‌ایم و با آن فاصله داریم. هر چند که در سال 97 سریال‌های متعددی ساخته شدند و برخی از آنها توانستند نظر مخاطبان را به خود جلب کنند باز هم تلویزیون مجبور شد تا در بسیاری مواقع از سریال‌های تکراری استفاده کند و به نوعی با سریال‌های سال‌های گذشته ما شاهد پر شدن آنتن بودیم.

این منتقد در ادامه گفت: در سال 97 شاهد تغییرات خاصی نسبت به سال 96 در تلویزیون نبودیم، ما در برخی مواقع شاهد پر کردن آنتن تلویزیون به هر نحو و برخی مواقع نیز شاهد این بودیم که برای برنامه‌ها و سریال‌های در حال پخش زحماتی بسیاری کشیده شده است. مطمئناً «بانوی عمارت» یکی از نمونه‌های موفق بود. به نظر من تلویزیون در سال 97 نمره قبولی گرفت ولی با این حال ما هنوز باید تا رسیدن به سطح مناسب تلاش کنیم.

تلویزیون در خطر از دست دادن مخاطب

عزیزالله حاجی‌مشهدی، منتقد سینما و تلویزیون، نیز در یک یادداشت به بررسی سریال‌های سال 97 پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

در میان انواع برنامه ها و تولیدات تلویزیونی، به طور معمول، مجموعه های تلویزیونی را باید از جذاب ترین و پربیننده ترین برنامه های تولیدی تلویزیون به شمار آورد. البته این حکم کلی نمی تواند برای مجموعه های ضعیف و کم مایه نیز مصداق داشته باشد. داشتن فیلمنامه مناسب با مضمونی درخور اعتناء و همچنین استفاده از بازیگران مجرب و کارگردانی درست و سنجیده و بالا بودن کیفیت فنی و هنری هر مجموعه، از نورپردازی و تصویربرداری گرفته تا صدابرداری و صداگذاری و موسیقی متن متناسب با فضای کلی مجموعه را باید اصلی ترین عوامل موفقیت برای یک کار تلویزیونی چند بخشی به حساب آورد.

بروز تنگناهای اقتصادی و محدودیت بودجه و اعتبارات مربوط به تولید برنامه‌های تلویزیونی به‌طور عام و مجموعه سازی به طور خاص، طی دو، سه سال گذشته موجب شده تلویزیون دیگر نتواند همانند یکی، دو دهه گذشته، دست به ساخت و تولید مجموعه‌های فاخر بزند. در چنین حال و هوایی، تلویزیون گاه ناگزیر به پخش دوباره و حتی چندباره برخی از مجموعه‌های مربوط به اواخر دهه 60 و 70 شده است.

پخش دوباره و گاه چندباره برخی از مجموعه‌های موفق تلویزیونی در یکی، دو ساله اخیر، اگرچه به دلیل کیفیت مناسب بعضی از همین نمونه‌ها، برای مخاطبان گسترده این رسانه پرنفوذ و تاثیرگذار بسیار نیز دل‌شاد کننده و لذت بخش خواهد بود اما در عین حال می‌تواند زنگ خطری برای برنامه ریزان تلویزیونی و مدیران شبکه های مختلف باشد که به دلیل شرایط دشوار اقتصادی، کمبود اعتبارات و نقدینگی لازم ویا دیگر تنگناها، ناخواسته به محدودکردن دامنه تولیدات یا پرهیز از تولید آثار پرهزینه که برخی از مدیران در سینمای ایران از آن‌ها به عنوان «تولیدات فاخر» یاد می کنند، منجر شده است.

برای پاسخ دادن به این پرسش که دلیل ارتباط برقرار کردن مردم با برخی از  مجموعه‌های دو، سه دهه گذشته  چیست و چرا تلویزیون  دست به پخش دوباره و تکراری برخی مجموعه های بایگانی شده  خود زده است، باید گفت؛ واقعیت این است که  ساخت مجموعه‌های تلویزیونی- به ویژه مجموعه‌های بلند و جذاب- در کنار برخی مجموعه‌های کوچک (سریال‌های کوتاه و چند بخشی series Mini) در تلویزیون ما نیز مانند بسیاری از تلویزیون‌های دنیا از دیرباز طرفداران و مخاطبان بی شماری داشته است. خاطره ساخته شدن برخی مجموعه‌های موفق و پرطرفدار در نیمه اول دهه 50 (دلیران تنگستان، آتش بدون دود، سلطان صاحبقران و....) همچنین تولید چند مجموعه به یاد ماندنی در دو، سه دهه اخیر در تلویزیون (سربداران، افسانه سلطان و شبان، روزی روزگاری، پدرسالار، هشت بهشت، مدرس، مرغ حق، ابوعلی سینا، گرگها، کوچک جنگلی، امیرکبیر، در چشم باد ،شب دهم ، روزگار قریب و.... ) هنوز در خاطر بسیاری از دوستداران این گونه آثار باقی مانده است. به خصوص با ساخته شدن چند مجموعه فاخر (امام علی، در چشم باد، و...) در یکی، دو دهه اخیر، مجموعه سازی در تلویزیون به ویژه در عرصه تولید آثار داستانی، همواره در مقایسه با مجموعه‌های مستند و حتی مستند داستانی برای مخاطبان همگانی شبکه‌های مختلف سیما طرفداران بیش‌تری داشته است.

در سال 97 نیز بنا به دلایل پیش گفته، تولید مجموعه‌های تلویزیونی، در شرایط چندان درخشانی نبوده و اغلب کارهای تولیدی، با کیفیت نه چندان بالا به عنوان آثار متوسط و به‌ندرت متمایل به درجه مطلوب، به تماشاگران و مخاطبان وسیع تلویزیونی در شبکه مختلف سیما عرضه شده‌اند.

شاید بد نباشد که با نگاهی گذرا به عناوین مجموعه‌های تولیدشده در شبکه‌های مختلف سیما در سال 97، به برخی نکته‌های مربوط به این مجموعه ها از نظر مضمونی نیز اشاره‌ای هرچند اجمالی داشته باشیم.

در شبکه یک سیما، مجموعه به نسبت پربیننده "پایتخت ۵" (ساخته سیروس مقدم) با توجه به موفقیت فصل‌های پیشین این مجموعه، در پنجمین فصل خود نیز با جذابیت‌هایی همراه بوده است. در فصل پنجم با موضوعی متفاوت روبه‌رو بوده‌ایم  و سر در آوردن آدم‌های اصلی داستان به شیوه‌ای غیرمنتظره از سوریه و رویاویی آنان با نیروهای داعش، در شرایطی که در حال گشت و گذار در آدنای ترکیه بوده‌اند، بر گیرایی مجموعه افزوده و با حضور بازیگرانی چون محسن تنابنده، احمد مهران‌فر، ریما رامین‌فر، علیرضا خمسه و.... بر گیرایی مجموعه افزوده بود.

مجموعه تلویزیونی «آرماندو» به تهیه‌کنندگی ایرج محمدی و با کارگردانی احسان عبدی‌پور و به نویسندگی امیر طاهری، عباس نعمتی و صادق خوشحال، داستان جوان ساده‌دل و مهربانی به نام آرمان را روایت می‌کند که در تلاش است دشواری‌های مربوط به زندگی خواهر و فرزندانش را برطرف کند. درگیری با مسائل مختلف در همین مسیر، به همراه شدن و همدلی مخاطبان این مجموعه با شخصیت محوری داستان، بسیار کمک کرده است. 

 در شبکه دو سیما، مجموعه «تعطیلات رویایی» داستان دو برادر شیرازی به نام‌های رحیم و رستم را به تصویر کشیده است که یکی معلم بازنشسته است و برادر دیگر که وضع مالی بهتری دارد در ایام نوروز با خانواده‌هایشان در مهمانسرایی در کیش اقامت می‌کنند و در آنجا اتفاقات‌ تلخ و شیرینی رخ می دهد که همین اتفاقات سرآغاز شکل‌گیری برخی ماجراهای جالب و دیدنی است.

«بچه مهندس» (به کارگردانی علی غفاری) نیز یکی دیگر از مجموعه‌های تولید شده در شبکه دو سیما بود که در زمان معاصر و در سه دوره مشخص: کودکی، نوجوانی و جوانی پسری به اسم «جواد جوادی» را مطرح می‌کند و زندگی پسری را که در کودکی رها شده و در پرورشگاه بزرگ شده است، محور اصلی ماجراهای مجموعه است.

در شبکه سه سیما، مجموعه «دیوار به دیوار 2» روایتگر داستان پنج خانواده است که به خانه جدید شان می‌روند و همه ماجراهای ریز و درشت، درست از همان مقطع زمانی، شکل می‌گیرد.

 «آنام» نیز یک مجموعه ملودرام اجتماعی بود که پخش آن تا اردیبهشت 97 ادامه یافت. در این مجموعه با داستان زندگی زنی میانسال به نام «مارال» که زندگی سخت و پر ماجرایی را گذرانده است، روبه‌رو می‌شویم که در سایه اراده قوی و ایستادگی‌های مثال زدنی‌اش می‌تواند خانواده اش را به آرامش برساند اما برملا شدن رازی در زندگی او، بار دیگر زندگی‌اش را به تلاطم می‌کشاند و شرایطی پدید می‌آورد که مارال برای دوام و بقای زندگی خود و خانواده‌اش، چاره‌ای جز جنگیدن ندارد.

 در شبکه پنج سیما، مجموعه تلویزیونی 100 قسمتی «هیئت مدیره» به تهیه‌کنندگی مهران رسام و به کارگردانی مازیار میری از نوروز 1397 پخش شد. مجموعه‌ای که درباره یک زوج جوان است که با رفتن به ساختمانی جدید، ناخواسته درگیر رویدادهایی می‌شوند که پس از آمدن یک مسافر خارجی، اتفاق‌های تازه و جالبی رخ می‌دهد.

در کنار این مجموعه‌ها، در ماه رمضان سال97 نیز با پخش چند مجموعه تلویزیونی از قبیل: سریال «پدر» به کارگردانی بهرنگ توفیقی، «سرّ دلبران» جدیدترین سریال محمدحسین لطیفی و مجموعه تلویزیونی «رهایم مکن» به کارگردانی محمدمهدی عسگرپور، در شبکه‌های مختلف سیما تلاش شده تا از روند روز افزونِ ریزش و کاهش مخاطبان برنامه‌ها و به ویژه مجموعه‌های تلویزیونی، کاسته شود.

ناگفته پیداست که ساخت مجموعه‌های داستانی ماجراجویانه و گاه حتی کارهای طنز و همچنین ملودرام نیز همواره از تولید سایر گونه‌های برنامه‌سازی در تلویزیون (برنامه‌هایی از قبیل ورزش، مسابقات و سرگرمی، نشست‌های کارشناسی گفت‌وگو محور، نقد و بررسی تخصصی آثار سینمایی و تلویزیونی، میزگردها، برنامه‌های مصاحبه و گفتگوهای تخصصی در زمینه‌های مختلف آموزشی، اخلاقی، خانوادگی، جوانان، ازدواج، همسرگزینی، تعلیم و ترتیب، اعتیاد و سایر معضلات اجتماعی و...) به راستی دشوارتر بوده است. چراکه با توجه به هزینه‌های سنگین مجموعه‌های مثلاً 60 بخشی به هم پیوسته، ساخت این گونه آثار دارای حساسیت‌های بیش‌تری بوده و به همین سبب نیازمند نظارت کیفی جدی‌تری بوده است. گذشته از این‌ها، تولید چنین مجموعه‌هایی بدون انجام پژوهش‌های لازم در مرحله بیش از تولید (از مرحله ایده‌یابی گرفته تا نگارش فیلمنامه) هیچ‌گاه نتایج درخشانی در برنداشته و به‌خصوص در مورد تولید مجموعه‌های تاریخی، وجود کم‌ترین انحراف یا تفاوت‌ها در بازسازی یک واقعه تاریخی- حتی در قالب یک مجموعه داستانی- همواره با نقدهای منفی و اعتراض‌های کارشناسانه روبه‌رو شده است.

نداشتن چشم‌اندازی روشن یا "نقشه راه" شفاف و مشخص، خطر از دست دادن مخاطبان کنونی شبکه‌های تلویزیونی ما را در پی خواهد داشت و در چنین شرایطی حتی ساختن برخی مجموعه‌های سرگرم کننده، مهیج، مفرح و شادی‌آور یا هشداردهنده و انتقادی- اجتماعی و یا تنها با تکرار و پخش دوباره وچندباره برخی از مجموعه‌های خاطره‌انگیز  نیز نمی‌توان از گرایش روزافزون مخاطبان فارسی زبان به شبکه‌های تلویزیونی خارجی جلوگیری کرد.

برای نجات تولیدات تلویزیونی (به‌طور عام) و ساخت مجموعه‌های تلویزیونی (به‌طور خاص) نیاز به هم‌اندیشی و رایزنی‌های دلسوزانه و کارشناسانه گسترده‌ای داریم تا بتوانیم با دستیابی به چارچوب‌های روشن و دقیق و کارشناسانه با هدف حفظ کیفیت و جذابیت و تازگی آثار که در عین حال، مانع نوآوری‌ها و خلاقیت‌های هنرمندانه فیلمنامه‌نویسان و سازندگان فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی نیز نباشد، از حجم مشکلات موجود بر سر راه مجموعه سازان تلویزیونی کاسته شود و به مجموعه‌های تلویزیونی به عنوان پرمخاطب‌ترین برنامه‌های این رسانه پرنفوذ، رونقی دوباره بخشیده شود.