سریال «امام علی(ع)» حوالی سال ۱۳۷۰ در زمان ریاست علی لاریجانی بر صدا و سیما، توسط داود میرباقری براساس زندگی حضرت علی (ع) به تلویزیون ارائه شد و تولید آن از سال 1373 آغاز و از 1375 روی آنتن رفت.
رسانه ملی در کنار تولیدات قوی، ضعیف و متوسط خود در حوزه آثار تاریخ اسلام که اصولا ژانر کلاسیک و مهمی در سینما و تلویزیون هر کشور محسوب می شود دارای کارنامه ای قابل دفاع است.
بی تردید ساخت هر اثر نمایشی در هر ژانری نیازمند فردی متخصص در آن حوزه است همانطور که ژانر پلیسی، کمدی، ملودرام ها و... گونه ای کاملا تخصصی در نگارش و تولید می باشند و تفکر کارگردان و صاحب اثر است که بر روی کیفیت و ساختار کار تاثیرگذار است، ساخت تولیدات تاریخی به خصوص تاریخ اسلام که تماشاگر با اطلاعات کاملی پای رسانه می نشیند بسیار سخت و حساس است.
در واقع اقدام به تولید آثار تاریخی نیازمند مطالعه ای قوی و حتی تحقیقات میدانی مرتبط و البته رسیدن به برآورد محتوایی اطلاعات و اظهارنظرهای مختلف از نویسندگان تاریخی به علاوه برداشت کارگردان و نویسنده یک اثر تاریخی بدون سلیقه و قضاوت شخصی از رخداد مدنظر دارد.
در ساخت یک سریال تاریخی سازنده بایستی به فاکتورهای مختلفی از جمله رعایت حق و حقوق شخصیت های تاریخی، امانت داری در اطلاع رسانی به مخاطبین و عدم فیلترینگ از سلیقه شخصی خودش باشد تا محصول، مورد توجه مخاطبین مطلع یا نیمه مطلع از آن دوره تاریخی قرار گیرد چراکه و اطلاع رسانی نادرست در این مواقع می تواند صدمه بسیاری را به رخداد و البته شخصیت های تاریخی بزند.
سریال «امام علی (ع)» که در زمان خودش یکی از نوادر تولیدات تلویزیونی محسوب می شد و هنوز هم به عنوان یک اثر الگو در آثار تاریخی صاحب جایگاه است، محصول یک تصمیم درست از مدیران وقت سیما بود که در پخش های چندباره نیز با استقبال مواجه شد.
چندنکته درمورد اینکه چگونه سریال میرباقری به یک اثر ماندگار در رسانه ملی تبدیل شد قابل ذکر است:
1) سریال در نگارش، اثری بی چون و چراست و میرباقری با مطالعه مفصل روی کتب مرتبط به قلم اهل تسنن و نویسندگان شیعه، سریالش را به تحریر درآورده است.
2) سریال بدون قضاوت و سلیقه شخصی و اعتقادی از سوی نویسنده و کارگردان نوشته شده است.
3)شخصیت ها نمونه هایی هستند از همانچه درمورد آنها در تاریخ شنیده ایم.
4) کاراکترها براساس واقعیت ها و آنچه در حقیقت رخ داده، دیده می شوند و کارگردان هرگز به دنبال سیاه نمایی صرف یا طرفداری بی دلیل از شخصیتی نرفته است.
5) شخصیت های مثبت و منفی و خاکستری با تعریفی که باید، دیده شدند و مشخصا کارگردان با حفظ امانت و البته جذاب شدن شخصیت های سریالش به دنبال اعتقاد و نگاه شخصی اش نرفته است.
6)یکی از بهترین سریال های تلویزیونی به لحاظ وسواس کارگردان روی اجرای دقیق فیلمنامه و هدایت بازیگر اتفاق افتاده است.
سریال امام علی (ع) در انتخاب بازیگر با حساسیت بسیاری اتفاق افتاده است. اگر به کستینگ تیتراژ این مجموعه تلویزیونی نگاهی دقیق داشته باشیم متوجه خواهیم شد که تمام بازیگران این سریال تاریخی از بهترین های کشور در زمان خودشان بودند و البته در تیم میرباقری بودند بازیگرانی که با این مجموعه تلویزیونی تواسنته اند در عرصه بازیگری صاحب جایگاه شوند.
بی تردید یکی از ستاره های این مجموعه تلویزیونی بازی ماندگار و بی مثال مرحوم مهدی فتحی در نقش عمروعاص است. کاراکتر منفی و منفور تاریخ اسلام که با بازی این بازیگر توانمند و صاحب سبک به یک امضا در شخصیت های تاریخی درآمد. مهدی فتحی در ایفای این نقش تمام آموخته های تئاتری و بازیگری اش را به کار بست تا این شخصیت در جایگاه خودش نمایشی منفور داشته باشداما به یک الگو در بازیگری سینما و تلویزیون ایران در ایفای یک نقش منفی تبدیل شود.
جالب است بدانید داود میرباقری برای مهدی فتحی در این سریال نقشی دیگر ارا انتخاب می کند اما مهدی فتحی بعد از خوانندن فیلمنامه دست روی شخصیت عمروعاص می گذارد و کارگردان صاحبنام را مجاب می کند تا عمروعاص با او بدرخشد. اتفاقی که باعث شد همکاری داود میرباقری با مهدی فتحی به آدم برفی برسد.
اگرچه کارنامه داریوش ارجمند مملو از شخصیت های است که هرکدام قابل تحلیل و بررسی است اما نمی توان کتمان کرد که ارجمند با سه نقش در سینما و بازیگری این مملکت تثبیت شد. ناخدا خورشید در کارنامه ارجمند جای خوبی دارد ولی او با ایفای شخصیت مالک اشتر در یک سریال تاریخی بلند مدت عیار بازیگری اش را به رخ کشید. اما در کارنامه او یک اتفاق ویژه وجود دار که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت. داریوش ارجمند در یک همکاری ماندگار با بهرام بیضایی در فیلم «سگ کشی» ایفاگر شخصیت حاجی نقدی بود که در چند سکانس کوتاه ثابت کرد می شود جلوی دوربین خالق کتاب «نمایش در ایران» یعنی کارگردانی که بر تمام سبک و سیاق بازیگری اشراف کامل دارد هم درخشید.
اکبر عبدی، پرویز پرستویی، بهزاد فراهانی، اصغر همت، محمدرضا شریفی نیا و ... هم از بهترین های این مجموعه تلویزیونی بودند که همراه با داود میرباقری این اتفاق تاریخی را رقم زدند. حتما از نحوه انتخاب ویشکا آسایش برای نقش قطام مطلع هستید که او بعد از اولین تجربه بازیگری اش در این سریال به یکی از بهترین های بازیگری زن در سینمای ایران تبدیل شد و ...
7) یکی از نقاط عطف این سریال همکاری فرهاد فخرالدینی و صدیق تعریف در خلق ترانه ای ماندگار برای تیتراژ یک سریال تاریخی بود که در شناسنامه ترانه و موسیقی این مملکت جای خوش کرده است.
8) این سریال فیلمبرداری نگاتیو داشت و می توانست با نسخه سینمایی اکران شود.
9) داود میرباقری در کارگردانی این مجموعه تلویزیونی هرگز درگیر زمان و جریان تولید که یکی از دغدغه های کارگردانان امروز به دلیل شرایط اقتصادی است نشد تا هرآنچه می خواهد اتفاق بیافتد. وسواس و حساسیت او در کارگردانی این سریال یکی از خاطرات تمام بازیگران این مجموعه تلویزیونی است.
بازیگران سریال امام علی (ع) به تفکیک نقش ها:
داریوش ارجمند در نقش مالک اشتر با صدای منوچهر اسماعیلی
مهدی فتحی در نقش عمروعاص و علی بن ابی طالب (بدون نمایش چهره)
بهزاد فراهانی در نقش معاویه
محمدرضا شریفی‌نیا در نقش ولید بن عقبه
سیروس گرجستانی در نقش اباقطام با صدای حسین معمارزاده
اصغر همت در نقش مروان بن حکم
انوشیروان ارجمند در نقش اشعث بن قیس باصدای ژرژ پطرسی
چنگیز وثوقی در نقش وردان بن مجالد با صدای خسرو شایگان
سعید نیک‌پور در نقش عمار یاسر با صدای بهرام زند
جواد خدادادی در نقش ابوذر غفاری با صدای ناصر احمدی
عنایت‌الله شفیعی در نقش جندب بن کعب ازدی
عنایت بخشی در نقش عبدالله بن وهب راسبی
منصور والامقام در نقش زبیر با صدای سیامک اطلسی
منوچهر لاریجانی در نقش طلحه با صدای پرویز ربیعی
پرویز پرستویی در نقش محمد بن ابوبکر
سیاوش شاکری در نقش ابوزبید نصرانی با صدای امیر هوشنگ قطعه‌ای
حبیب دهقان‌نسب در نقش حرث (برادر قطام) با صدای علی‌همت مومی‌وند
ابوالفضل شاه‌کرم در نقش حارث (برادر قطام)
ویشکا آسایش در نقش قطام باصدای مینو غزنوی
جمشید مشایخی در نقش عبدالله بن مسعود با صدای منوچهر اسماعیلی
داوود رشیدی در نقش حکیم بن جبله عبدی باصدای احمد رسول‌زاده
رضا کرم‌رضایی در نقش طلیحه بن خویلد با صدای جواد پزشکیان
اکبر عبدی در نقش هرقل رومی (مترجم سفیر دربار روم)
جهانگیر فروهر در نقش ابوسفیان با صدای ایرج دوستدار
عباس امیری در نقش ابوموسی اشعری با صدای پرویز بهرام
علی آزاد در نقش عبدالله بن عباس با صدای بهروز رضوی
فخری خوروش در نقش دایه ولید با صدای رفعت هاشم‌پور
توران مهرزاد در نقش اسماء بنت ابوبکر (همسر زبیر و خواهر عایشه) با صدای نیکو خردمند
پروانه معصومی در نقش هاجر (همسر مالک اشتر) با صدای ژاله کاظمی
فریده سپاه‌منصور در نقش ام ذر (همسر ابوذر)
شهره لرستانی در نقش مریم بنت عثمان (همسر مروان و دختر عثمان)
آزیتا حاجیان در نقش کنیز رومی
سرور نجات‌اللهی در نقش زن ولید با صدای شهلا ناظریان
حسین پناهی در نقش عبدالله بن خباب
رحمان باقریان در نقش عثمان بن حنیف
علی‌اصغر گرمسیری در نقش پیرمرد ژنده پوش
باقر صحرارودی در نقش کعب الاحبار با صدای اکبر منانی
مرتضی ضرابی در نقش ساحر یهودی
نعمت‌الله گرجی در نقش پیرمرد
حسین خانی‌بیک در نقش دینار (زندانبان کوفه) با صدای بهرام زند
عزیز هنرآموز در نقش عقیل بن ابی طالب با صدای خسرو شمشیرگران
سروش خلیلی در نقش پیک مروان با صدای مهدی آرین‌نژاد
احمد قدکچیان در نقش تاجر
آتش تقی‌پور در نقش سعدون (فقیر یهودی)
علی زندی در نقش سعد ابی وقاص با صدای محمدعلی دیباج
نادر رجب‌پور در نقش عبدالله بن عامر
رضا خندان در نقش عدی بن حاتم طایی با صدای ناصر نظامی
کریم اکبری مبارکه در نقش ابن ملجم
فخرالدین صدیق‌شریف در نقش عبدالرحمن بن عدیس بلوی (سردسته شورشیان مصر)
اکبر سنگی در نقش عبدالله بن زبیر با صدای محمد عبادی
محمدرضا حقگو در نقش سعید بن عاص با صدای تورج مهرزادیان
شهروز ملک‌آرایی در نقش قیس بن سعد بن عباده
فرهاد اصلانی در نقش یزید
منوچهر علی‌پور در نقش ابوزینب اسدی
حمید عبدالملکی در نقش ابومورع
فرید سجادی در نقش مخدوج اعرابی
فرحناز منافی ظاهر در نقش زن حارث
فرحناز مهر در نقش زن حارث
اسمعیل بختیاری در نقش زید بن حصین
عباس وفایی در نقش محمد بن طلحه
محمود مقامی در نقش محمد بن حنفیه با صدای سعید مظفری
احمد نمازی در نقش نعمان
محمدولی احمدلو در نقش قاصد
محمد کیلانی در نقش یزید بن اسد
محسن قاضی مرادی در نقش فاروق (خزانه دار معاویه) با صدای جواد پزشکیان
کامران فیوضات در نقش مغیره بن شعبه با صدای علی‌همت مومی‌وند
حسن میرباقری در نقش ابراهیم بن مالک اشتر
فریبا غلامی در نقش زن ابن خباب
حسین کسری در نقش صعصعه
بهمن زرین‌پور در نقش عبدالله بن عمر
امیر باران لوئی در نقش عبیدالله عمر
پرویز شاهین‌خو در نقش اباالحق
تقی شریفی در نقش نیار اسلمی با صدای مهدی آرین‌نژاد
جهانسوز فولادی در نقش کاگزار قلزم
حسین پرستار در نقش آبان
محمودرضا طاهری در نقش ارشد
قاسم پاکرو در نقش حرقوس بن زهیر
حمید شوقی در نقش سردار سزار
رضا آتشین در نقش ابالاعور
نرگس رحمان‌نسب در نقش نائله
علی آزادمنش در نقش عماره
مهوش وقاری در نقش زن عماره
علیرضا شکرآبی در نقش پسر عماره
احمد سرفراز در نقش دروازه‌بان کوفه
حسین کاتبی در نقش حرقوص
محمد آزادی در نقش امیر دزدان
رامین پزشکی در نقش عبدالله
سعید بیدختی در نقش اسماعیل
جواد کیالی در نقش سهل بن حنیف
علی‌اصغر نجات در نقش امیر مصر
اکرم حاج‌حسنی در نقش کنیز ابوسفیان
اکبر بلندی در نقش شریح
عزیز بهرامی در نقش خادم شیخ
محسن خرم‌دره در نقش اعرابی
امیر سلیمانی در نقش جنگاور رومی
محسن موسوی در نقش کرک
محمد نمازی در نقش کاروانسالار
ناهید هشیار زن نقابدار
حسین حسین‌زاده در نقش اعرابی
سلامی در نقش قاصد رومی
فرامرزیان در نقش اعرابی
جهانبخش در نقش آهنگر
غفاری در نقش حمراء
حبیب‌پور در نقش خادم مسجد
مهدی پارسا در نقش اعرابی
دره هلالات در نقش مادر یرید
فقیهه سلطانی در نقش کنیز معاویه
فخری سلطانی در نقش کنیز معاویه
آناهیتا مهر در نقش کنیز معاویه
آرش سجادی در نقش نواجوان جمل
مهراوه شریفی‌نیا در نقش کودکی قطام
روزبه سجادی در نقش کودکی حارث
احسان سجادی در نقش کودکی حرثٰ
مریم توکلی در نقش دختر ابوذر
سیاوش گرجستانی در نقش کودک عرب
حامد میرباقری در نقش کودک عرب