«پیرمحمد ملازهی»، کارشناس مسایل منطقه، در پاسخ به این سوال که وجود افغان های داخل ایران می تواند اهرم فشاری برای افغانستان باشد که بتوان حق آب سیستان را تامین کرد به خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا، گفت: در زمان ظاهر شاه در سال 1951-1952 قراردادی بین ایران و افغانستان امضا شد. طبق این قرارداد سهمیه آب ایران از هیرمند 26 متر مکعب در ثانیه است که البته این حق آب سیستان است. علاوه بر آن 2متر مکعب هم پادشاه امضا کرد که اضافه به ایران تعلق بگیرد. بعد از تغییر رژیم افغانستان و کودتایی که در پارلمان اتفاق افتاد، این قرارداد در هیچ مقطعی عملیاتی نشد در نتیجه پارلمان این قرارداد را امضا نکرد و این قرارداد بلاتکلیف ماند.
وی افزود: امسال به دلیل بارندگی بسیار زیاد دریچه سد کجکی را باز کردند و یک مقدار از آب به بخش هایی از سیستان و هامون ریخته شده است؛ البته کافی نیست و هیرمند هنوز پر آب نشده ولی در هر حال نسبت به سال های گذشته وضعیت امسال بهتر است. افغان ها تا به حال زیر بار این مسئله نرفتند و دولت مرکزی مدعی است که بر مسیر رودخانه و آن بخشی که در دست طالبان است، حاکمیت ندارد. دولت های قبل هم این ادعا را داشتند، بنابراین این طرح هنوز عملیاتی نشده است در هر صورت جمهوری اسلامی ایران دنبال حل این مسئله است که حق آب سیستان را از افغان ها دریافت کند.
فشار وزارت خارجه بر افغان ها
کارشناس مسایل منطقه بیان کرد: حاکمیت فعلی افغانستان معتقد است که آب را باید به کشورهایی نظیر ایران به فروش برساند؛ همچنان که ایران نفت دارد و تا پول دریافت نکند نفت را به کسی نمی دهد. افغان ها به دنبال این هستند که قرارداد را منتفی اعلام کنند و یک قرارداد جدید ببندند و براساس آن آب به ایران بفروشند. حتی با پاکستان هم این رفتار را دارند، چون سرچشمه بعضی از رودخانه های پاکستان هم از منطقه افغانستان سرچشمه می گیرد. به هر حال این تلقی هست که باید ایران آب را بخرد اما جمهوری اسلامی ایران مصرانه به دنبال قراردادی است که درسال 1951-1952 بسته شده است
وی اضافه کرد: حدود 3 میلیون نفر از مردم افغانستان در ایران زندگی می کنند که اگر روزانه هر کدام یک لیتر آب استفاده کنند، میلیاردها مکعب آب مصرف می کنند. حاکمیت فعلی افغانستان با دادن آب به ایران در واقع آب مصرفی هم وطنان خودش را تامین می کند. در واقع اخراج اتباع افغان اهرم فشار قوی نخواهد بود چون عواملی مانند حقوق آوارگان در سازمان ملل دست ما را در این قضیه بسته است. ایران جزو مذاکره و اقناع افغان ها راه دیگری ندارد و باید یک قرارداد جدید با روال طبیعی بندد که هر دو طرف راضی باشند.
وی گفت: در بانک جهانی و صندوق بین المللی پول طرحی برای حق آب ایران به عنوان یک کشور پایین دست تصویب شد. جمهوری اسلامی ایران می تواند براساس این قرارداد بین المللی، فشار بیاورد. افغان ها ادعا دارند که کشاورزها آب را استفاه می کنند ولی این ها همه بهانه است و نهایتا ایران و افغانستان باید به یک توافق برسند و براساس آن توافق، حق آب به هر میزان که باشد مشخص شود.
کارشناس مسایل منطقه در پایان ادامه داد: البته این مسئله فقط درباره هیرمند نیست زیرا ما در خراسان در سال های آینده شاهد مشکلات آبی خواهیم بود. رودخانه اترک که سرچشمه آن از افغانستان است و به ایران و ترکمنستان می ریزد و سد ایران و ترکمنستان را پر می کند، از طرفی هند سد جدیدی زده است که اگر این سد از رودخانه اترک آبگیری شود دیگر آبی نمی ماند که به ایران برسد، بنابراین بحث رودخانه های مرزی را در یک قراردادی دوستانه می شود، حل و فصل کرد.