سال‌هاست که در تولیدات سینمایی و تلویزیونی شاهد حضور بازیگران خانم از کشورهای مختلف هستیم که برخی به لحاظ بازیگری حضور درخشان دارند و برخی مشخصا بازیگر نیستند اما در نقشی به کار گرفته می‌شوند که تنها کار فیلم یا سریال راه بیفتد.
بدون اشاره به اینکه استفاده از بازیگران خارجی زن در سینما و تلویزیون ما به چه استانداری شباهت دارد و اینکه آیا لازم است برای ایفای برخی از نقش ها دور بازیگران زن ایرانی را خط بکشیم و به سراغ بازیگران خارجی برویم، موضوعی است که از چند زاویه قابل بررسی است.
مسئله را با طرح چند سوال آغاز می کنیم:
1) آیا حضور بازیگران خانم خارجی دلیلی دراماتیک دارد؟
گاهی اوقات در قصه شخصیت زنی را طراحی می‌کنیم که قاعدتا بهتر است برای رسیدن به باور مخاطب سراغ بازیگران خارجی خانم برویم.
2) دلیل انتخاب بازیگر خارجی در قصه چیست؟
آیا بازیگر خارجی در قصه دیده می‌شود تا ما بدون محدودیت‌ها و ممیزی‌های مرسوم تلویزیون به‌لحاظ پوشش، گریم و... او را ببینیم؟ آیا قرار است انتخاب بازیگر زن خارجی کمک کند تا دیگر کاراکترهای قصه بتوانند در شرایطی منطقی‌تر با این نقش ارتباط برقرار کنند؟
3) آیا حضور بازیگران زن خارجی می تواند تاثیری اقتصادی در یک اثر سینمایی داشته باشد؟
آیا بازیگران زنی که به سینمای ما دعوت می‌شوند بر فروش اثر تاثیر می‌گذارند یا این بازیگران به اندازه‌ای محبوب هستند که بتوانند تماشاگر سینما را به سالن ها بکشانند یا ...
با یک تحقیق میدانی متوجه شدیم حجم وسیعی از درصدها در این فقره خاص مستقیما به ممیزی‌ها بر می‌گردد و هیچ توجیه دیگری، نه اقتصادی و نه هنری، ندارد.
به نظر می‌آید تنها با این حربه نخ‌نما تنها به دنبال دور زدن قوانین با خط قرمزها و ممیزی‌های عرفی و اعتقادی‌مان هستیم در حالی که این راهکار گاهی اوقات به اثر لطمه‌ای می‌زند غیرقابل جبران، چراکه بی‌تردید هدایت بازیگران یا نابازیگران خارجی در تولیدات داخلی همیشه با وسواس انجام نمی‌گیرد و گاهی اوقات این اتفاق در نقطه‌ای مهم و موثر در اثر لطمه وارد می‌کند.
اگرچه نمونه‌های موفقی چون «مدار صفر درجه»، «در چشم باد» و... در تلویزیون یا در سینما فیلم‌هایی چون «سلام بمبئی» را داشته‌ایم اما گاهی اوقات بدون شناخت و اطلاع کافی نسبت به توانمندی بازیگر و صبغه و کارنامه هنری‌اش دست به انتخاب‌هایی زده‌ایم که قابل دفاع نبوده است.
به نظر می‌آید می شود با نگاهی ریزبینانه‌تر به سراغ بازیگران ایرانی رفت و ایفای نقش‌های خارجی را در هنر آنها جستجو کرد.
در گزارشی، در دو بخش حضور بازیگران خارجی در سینما و تلویزیون را در گفت‌وگو با تهیه کنندگان تلویزیون و سینما و سرمایه‌گذاران بررسی می‌کنیم.
جذابیت بازیگر زن خارجی گیشه نگه می دارد!
محمد نیک بین در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری برنا با اشاره به‌دلایلی که تهیه‌کنندگان سراغ بازیگران زن خارجی می‌روند، گفت: هر تهیه‌کننده و کارگردانی با یک دیدگاه به سراغ این کار می‌رود. گاهی اوقات فیلمنامه و سناریو جوری نوشته می‌شود که باید یک بازیگر زن خارجی در آن بازی کند. در این مواقع طبیعی است که تهیه‌کننده سراغ بازیگران خارجی برود. در این سال‌ها سریال‌هایی هم داشتیم که موفق بودند و مورد اقبال مخاطبان قرار گرفتند.
نیک‌بین ادامه داد: گاهی تهیه‌کنندگان فقط به جنبه اقتصادی این موضوع نگاه می‌کنند. در واقع می‌خواهند بازیگران زن خارجی جذابیتی به فیلم بدهند تا مخاطب به سینما کشیده شود و درنهایت گیشه موفقی داشته باشند.
تهیه‌کننده فیلم «آتش بس» با اشاره به تاثیر اقتصادی اینگونه انتخاب‌ها بیان داشت: دست نویسندگان برای پرداختن به شخصیت زن خارجی بازتر است چراکه یک بازیگر غیر ایرانی محدودیت‌هایی مثل حجاب و... ندارد و راحت‌تر جلوی دوربین قرار می‌گیرد. با پرداختِ بیشتر به اینگونه شخصیت‌ها می‌توان جذابیت‌های بصری ایجاد کرد که گیشه پررونق شود. نمی‌توان گفت تاثیر اقتصادی بر گیشه، تنها دلیل انتخاب این بازیگران است اما خیلی‌ها هم فقط به همین دلیل سراغ این انتخاب‌ها می‌روند که گاهی موفق بودند گاهی هم خیر.
حضور بازیگر زن خارجی فقط دلیل اقتصادی دارد!
محسن فاضلی منتقد سینما با اشاره به دلیل انتخاب بازیگران خانم خارجی در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی گفت: سینما یک صنعت و تجارت است. دلیل اینکه کارگردانان و تهیه‌کنندگان در فیلم‌ها و سریال‌هایشان از بازیگران خارجی استفاده می‌کنند بحث اقتصادی و فروش است. آنها برای اینکه بتوانند فروش خوبی در گیشه داشته باشند و مخاطبان زیادی جذب کنند دست به انتخاب این نوع بازیگران حتی مورددار می‌زنند.
این منتقد درمورد تاثیر حضور این بازیگران بر میزان فروش بیان داشت: بخواهیم یا نخواهیم گیشه مدنظر کارگردانان و تهیه‌کنندگان است. وقتی بازیگر خانم بدون محدودیت و حجاب در فیلم حاضر می‌شود ناخودآگاه جذابیت‌هایی را به همراه می آورد که مردم ترغیب می‌شوند سینما بروند و فیلم را ببینند. البته ناگفته نماند فیلم‌هایی هم داشتیم که نتوانستند مخاطب جذب کنند و شکست خوردند. مثل فیلم «جن زیبا» که برخلاف پیش بینی ها گیشه موفقی نداشت.
فاضلی در اشاره به فیلم «کتاب قانون» گفت: گاهی اوقات پیش می‌آید فیلمی با حضور زن خارجی پروانه ساخت و نمایش می‌گیرد اما درنهایت به دلیل مسائلی که فقط در ایران اشکال دارد، توقیف می‌شود. ما باید این نکته را مدنظر قرار دهیم که ممکن است آن بازیگر خارجی در کشور خودش کاری انجام دهد یا پوششی داشته باشد که کاملا عادی است اما در ایران خط قرمز محسوب می شود. مثل اتفاقی که برای فیلم «کتاب قانون» مازیار میری افتاد. ما نباید به این دلایل فیلمی را توقیف کنیم. توجه به تفاوت فرهنگ ها باید مدنظر مدیران و مسئولان سینما و تلویزیون قرار گیرد.
محسن فاضلی در پایان افزود: به‌طور کلی باید گفت فقط به خاطر تاثیر اقتصادی که حضور چنین بازیگرانی در فیلم‌ها دارند کارگردانان و تهیه‌کنندگان دست به چنین انتخاب‌های می زنند. در طول سال‌ها فیلم‌هایی بودند که موفق شدند و فیلم‌هایی هم بودند که با شکست در گیشه مواجه شدند. اینکه همچین انتخابی ریسک است شکی در آن نیست اما نویسنده می‌تواند با نگارش فیلمنامه‌ای قوی در موفقیت آن تاثیر بسزایی بگذارد.
با دستمزد یک بازیگر خارجی می توان 10 فیلم ساخت!
خسرو معصومی کارگردان سینما، با اشاره به حضور بازیگران زن خارجی در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی گفت: قاعده این است اگر فیلمنامه‌ای احتیاج به بازیگر خارجی داشته باشد که آن فرد در فیلم نقش یک خارجی را بازی کند، از آن استفاده شود. اینکه یک بازیگر خارجی در فیلم ایرانی با زبان دیگر بازی کند یک امر غیرمنطقی است. حال اگر فیلم در ایران فیلمبرداری شود یا خارج از کشور.
وی ادامه داد: از طرفی دستمزد این بازیگران آنقدر بالاست که می‌توان با آن 10 فیلم دیگر ساخت. بنابراین به نظر من تاجایی که فیلمنامه نیاز نداشته باشد نباید کارگردانان و تهیه کنندگان چنین انتخاب‌هایی داشته باشند. مشکل این است خیلی اوقات ما اصلا نیاز به بازیگر خارجی نداریم اما به خاطر دلایل اقتصادی این کار انجام می‌شود در حالی که می‌توانیم همان نقش را به یک بازیگر ایرانی بدهیم.
کارگردان فیلم «کار کثیف» با اشاره به مشکلات در ساختار شورای انجمن صنفی ساخت و نمایش اظهار کرد: بسیاری از فیلم‌ها بوده که پس از ساخت به بهانه حضور یک بازیگر زن خارجی و ایرادات ظاهری نتوانستند پروانه نمایش بگیرند. اگر قرار است این اتفاق بیفتد از اول نباید پروانه ساخت داده شود. وقتی تهیه کننده هزینه 2، 3 میلیارد تومانی کرده یعنی پروانه ساخت گرفته حالا اینکه فیلم توقیف می‌شود حاکی از اشکالاتی است که در ساختار سینمای ما وجود دارد. یکی از ضعف‌هایی که اخیرا مشاهده کردیم و خنده‌دار بود، توقیف فیلم «کتاب قانون» پس از سال‌ها به بهانه بازیگر خانم خارجی آن بود. در حالی که آن خانم کارهایی انجام داده و پوششی داشته که خارج از کشور کاملا عادی است و در ایران خط قرمز محسوب می‌شود.
معصومی با بیان اینکه حضور زنان خارجی در ایران دلیل دراماتیک ندارد افزود: حضور این بازیگران دلایل اقتصادی دارد. اگر قرار باشد همچین فیلم‌هایی در ایران ساخته شود قطعا این بازیگران مانند خانم‌های ایرانی حجاب دارند و باید تمام خط قرمزها را رعایت کنند. فیلم‌هایی مثل «سلام بمبئی»، «من سالوادور نیستم» و... چون خارج از کشور ساخته شدند توانستند جذابیت‌های بصری ایجاد کنند. وگرنه حتی در فیلم «جن زیبا» خانم بازیگر مطرح تُرک با چادر بازی کرد. پس اینکه بخواهیم جذابیت بصری ایجاد کنیم یا دست بازتری در نگارش دیالوگ داشته باشیم در ایران جواب نمی‌دهد.
خسرو معصومی تصریح کرد: چرا در فیلم ایرانی یک دختر کنار پدرش باید حجاب داشته باشد؟ کدام خانمی در خانه پیش شوهرش روسری سر می‌کند؟ همانطور که در سریال «گاندو» سر خانم ایرانی کلاه گیس گذاشتند چرا در فیلم‌ها و سریال‌های دیگر این کار را نمی‌کنند؟ این مسئله الان در سینما مهم است. اگر تکلیف این موضوع مشخص شود بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد.
وی ادامه داد: سینما باید برگرفته از واقعیات باشد وقتی غیر از این باشد یعنی در واقعیت دست برده شده است و سینما تبدیل به کمدی می‌شود. آقای عباس کیارستمی فقط به همین دلیل دوربینش را وارد خانه نمی‌کرد. در فیلم «طعم گیلاس» اصلا ندیدیم آقای ارشادی وارد خانه و فضای بسته شود. مراجع و مسئولان باید از نظر شرعی و قانونی این مسئله را مورد بررسی قرار دهند و حل کنند.