به گزارش گروه اجتماعی برنا؛ اوایل سال 1397 بود که پوسترهایی با این جمله که «شما دیگر غریبه نیستید» در سطح شهر تهران دیده شد. جمله ای که شاید شهروندان تهرانی سال‌ها با آن غریبه بودند. همان زمان با این رخداد، شهرداری تهران هدف از نصب این پوسترها را مقدمه‌ای برای رونمایی از سامانه شفافیت عنوان کرد.
سامانه شفافیت شهرداری تهران با هدف شفاف سازی عملکرد شهرداری تهران در 21 فروردین 1397 رونمایی شد. در گام نخست، جزییات قراردادهای بالای یک میلیارد تومان بر روی این سامانه منتشر و پس آن جزییات قراردادهای بالای 250 میلیون تومان هم به آن اضافه شد. پروژه، مبلغ قرارداد و نام پیمانکار همه آن چیزی است که سال‌ها دور از چشم شهروندان نگاه داشته میشد. اما از فروردین پارسال ساکنان پایتخت فقط با یک کلیک می توانند بدانند شهرداری تهران در کدام پروژه‌ها، با کدام پیمانکار و با چه هزینه‌ای در حال فعالیت است و شهر را اداره می‌کند.
در فاز دوم اما شهرداری تهران پا را فراتر از انتشار قراردادها گذاشت؛ در مرداد سال 97، برای نخستین بار در ایران جزییات لایحه بودجه و آن چیزی که از سوی اعضای شورای شهر در نهایت به تصویب می رسد، بر روی این سامانه قرار گرفت. اطلاعات قانون بودجه ۹۷ شهرداری تهران، نسبت به اطلاعات ارائه شده در قالب لایحه پیشنهادی بودجه دارای جزئیات بیشتر و دقیق‌تری بوده و اطلاعات را نه فقط در سطح ماموریت‌های شش‌گانه شهرداری تهران، بلکه در سطح خدمت و پروژه نیز ارائه کرده است.
در گام بعدی بهاره آروین عضو شورای شهر تهران که پیگیری‌های اولیه درباره شهرداری شیشه ای را انجام می‌داد، از انتشار مشخصات تحصیلی همه 65 هزار و 930 نفر کارکنان شهرداری تهران، حقوق و مزایای مستمر مدیران شهرداری تهران بر اساس مبلغ درج شده در حکم آنان و اطلاعات سفرهای خارجی کارکنان شهرداری خبر داد. با این حال خیلی‌ها نسبت به اینکه چرا فقط پایه حقوق مدیران منتشر شده، انتقاد کردند.
در سامانه شفافیت شهرداری تهران اسامی دریافت‌کنندگان طرح ترافیک خبرنگاری هم در دسترس عموم قرار دارد، گرچه در این بخش هم برخی تاکید دارند شهرداری باید مشخصات ارگان‌ها و نهادهایی که از طرح ترافیک با تخفیف بالا استفاده می‌کنند را هم منتشر کند.
بر اساس گفته‌های مسئولان شهرداری، این سامانه قرار است به روزرسانی شود و جزئیات دیگری از آنچه مربوط به مدیریت شهری است، به اطلاع شهروندان برسد. پیشتر هم حسن رسولی عضو شورای شهر تهران گفته بود: «هرگونه خرید، فروش و اجاره در قالب مزایده و مناقصه که بین شهرداری و اشخاص ثالث حقیقی و حقوقی منعقد می‌شود، در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.» در گذشته روال کار این گونه بود که فقط گروهی از کارشناسان شهرداری و برخی از اعضای شورای شهر به سامانه «شهرسازی» دسترسی داشتند. اما سامانه شفافیت سبب شد برای نخستین بار در تاریخ بلدیه، شهروندان دیگر غریبه نباشند و از هر آنچه که در شهر رخ می‌دهد، آگاه شوند.
روند شفافیت در دولت
سال‌هاست شفافیت مطالبه مردم از مسئولان است. چیزی که شهرداری تهران گام به گام در حال اجرای آن است، اما اتاق شیشه‌ای در دستگاه‌ها و سازمانهای دولتی در چه شرایطی است؟ قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه دولت را موظف به ایجاد سامانه‌ای برای انتشار حقوق و دستمزد مدیران دولتی کرده است. پیش از ابلاغ این قانون اما؛ سازمان اداری و استخدامی کشور دستورالعمل شیوه بهره برداری از سامانه حقوق و مزایا برای تجمیع همه پرداخت‌ها به مقامات، رؤسا و مدیران همه دستگاههای اجرایی را به دستگاههای مشمول ابلاغ کرد. آنطور که در این بخشنامه آمده است؛ همه دستگاه ها باید پس از دریافت نام کاربری و شناسه ورود، قالب اطلاعات همه اقلام پرداختی را از سامانه دریافت و پس از استقرار در سامانه اطلاعاتی خود نسبت به ورود، تکمیل و ثبت اطلاعات اقلام پرداختی از ابتدای سال ۱۳۹۷ اقدام کنند. تا به امروز اقدامی در این زمینه انجام شده و جمشید انصاری رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور دلیل این رخداد را اینگونه توضیح داده که «دستگاه‌هایی که عمدتاً در قوای دیگر هستند، اطلاعات حقوق و مزایای مدیران خود را در این سامانه طراحی شده بارگذاری نکردند. وقتی صراحتاً گفته می‌شود صدا و سیما و قوه قضائیه، اطلاعات مربوط به حقوق و مزایای مدیران خود را در این سامانه بارگذاری نکرده‌اند، کسی به این دستگاه‌ها فشار وارد نمی‌کند. یا وقتی به اجرایی نشدن این قانون اشاره می‌شود، نامی از این دستگاه‌ها برده نمی‌شود. درعوض همواره از دولت سؤال می‌شود که چرا این سامانه راه‌اندازی نشده است.»
آمار نشان می‌دهد چیزی نزدیک به 60 درصد کل کارکنان دستگاههای اجرایی و غیراجرایی اطلاعات خود را وارد سامانه‌های اطلاعاتی دستگاه مرتبط با خود کردند.
ایجاد سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات یکی از اقدامات دولت در زمینه شفافیت است که اجرایی شده. آنطور که در این سامانه آمده است؛ همه مردم حق دارند از هر موسسه عمومی و خصوصی ارایه دهنده خدمات عمومی درخواست اطلاعات کرده و پاسخ آن را در همان سامانه دریافت کنند. از ابتدای راه اندازی سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات تا پایان سال گذشته ٧ هزار و ٩١٩ درخواست، از سوی شهروندان به ثبت رسیده که به ٧هزار و ١١٤ درخواست پاسخ داده شده است. میانگین پاسخگویی به درخواست های مردمی هم ٨٥ درصد بوده است. تاکنون ٥٨٥ دستگاه به سامانه متصل شده اند، تقریبا تمامی دستگاههای اصلی زیرمجموعه دو قوه مقننه و مجریه در سامانه حضور دارند. گرچه بسیاری از اطلاعاتی که عموما رسانه‌ها در این سامانه به دنبال آن هستند، به در بسته خورده و حتی گفته شده که برخی از این اطلاعات جزء اسناد محرمانه است.
اقدام مهم دیگر دولت این بود که؛ بانک مرکزی ۱۰ تیر ۹۷، فهرست هزارو ۴۸۲ شرکت دریافت‌کننده ارز دولتی را منتشر کرد؛ اقدامی که به درخواست رئیس‌جمهور انجام شد. بانک مرکزی گفته که این فهرست در بازه های زمانی مشخصی به روز می‌شود.
دوری از عوام‌گرایی در شفافیت
مصطفی پودراتچی استاد برنامه‌ریزی شهری دانشگاه علامه طباطبایی درباره این اقدامات در دولت و سازمانهای عمومی می‌گوید: «شفافیت انتشار یکسری اعداد و ارقام نیست، در واقع وارد این حوزه‌ها شدن و اسامی را منتشر کردن بیشتر به نوعی عوام گرایی در امر شفافیت نزدیک است.»
به گفته او؛ «کار محتوایی شفافیت به این معنی است که بودجه‌ها، تخصیص‌ها و اولویت‌بندی‌ها شفاف و معلوم شود کجاها و کدام پروژه با فشار افراد به دولت یا شهرداری تحمیل شده است. کدام تصمیمات گرفته شده که امروز تهران با مشکل مواجه شده است. شفافیت در این است که در همین موضوع سیل امسال در خوزستان برای مردم روشن شود که چه کسانی مانع شدند تا کانال های سرچشمه کارون به زاینده رود در سال‌های 72 و 73 احداث نشود. چه کسانی این تصمیمات اشتباه را گرفتند.»
پیشتر هم بهاره آروین رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران گفته بود: «در ابتدای کار ممکن است خوانش اطلاعات سامانه برای شهروندان پیچیدگی هایی داشته باشد. اما با توضیحات آموزشی که در سامانه قرار داده خواهد شد و گذشت زمان سطح آگاهی مردم افزایش پیدا خواهد کرد. شهروندان یاد می‌گیرند که قبل از اینکه ساخت‌وساز را شروع کنند به سامانه مراجعه کنند و وضعیت منطقه‌ای که در آن سکونت دارند را بررسی کنند و بعد با آگاهی برای تشکیل پرونده و دریافت مجوز اقدام کنند در حالی که کاملا از حقوق خود آگاه هستند.»
ناظران شهری بر این باورند شفافیت سبب جلوگیری از فساد سیستماتیک در همه حوزه‌ها به خصوص مدیریت شهری می‌شود و میزان مشارکت و مطالبه گری شهروندان را هم بالا می‌برد.