طرح ملی کاج از چه سالی مطرح شد و شامل چه محورها و مفادی می‌شود؟
طرح حاضر یک اقدام پژوهی(پژوهش اجرایی) محسوب می شودکه در محل های کاری 50 تا 500 نفر سراسر کشور به اجرا رسیده است و هدف راهبردی این برنامه آن است که در 5 سال آینده شیوع مصرف مواد در جامعه کار و تولید 25 در صد نسبت به سال پایه کاهش یابد.
این طرح از سال1395 مطرح و پس از انجام تحقیقات اولیه، در سال93، به‌صورت پایلوت در شهرستان آبیک استان قزوین اجرایی شد و تا به امروز تدوین محتوا ، برنامه‌ها و پوشش و توانمندسازی بقیه زیرمجموعه‌ها مثل خانه‌های بهداشت و راه اندازی سامانه کاج و... تکامل پیدا کرده و در حال حاضر، به‌طور جدی‌تر در سه بسته خدمتی، کار را شروع کرده‌ایم.
چه نهادهایی در تدوین و اجرای این طرح با شما همکاری دارند؟
از آنجا که تمرکز این طرح بر خانه‌های بهداشت کارگری است، ضمن همراهی وزارت بهداشت و سازمان تامین‌اجتماعی،کانون عالی کارگران و کارفرمایان در این طرح با ما همراه هستند، اما در بخش اعظمی از اجرای این طرح با ستاد مبارزه با موادمخدر همگام هستیم. سه بسته را هم تدوین کرده‌ایم که بناست بسته های تکمیلی با موضوعات جدید به تدوین رسیده و به چاپ برسند.
مجموعه آموزشی سبک زندگی سالم ویژه جامعه کار و تولید،حاوی 5 بسته و هر بسته 2 عنوان آموزشی (مجموعا 10 عنوان آموزشی) در شکل کارگاهی طراحی شده است.
که عناوین بسته های آموزشی عبارتنداز:سلامت و زندگی،تغذیه سالم،دوری جستن از سیگلر و قلیان،سلامت روان،سلامت اجتماعی،ایمنی در زندگی،فعالیت جسمانی،دوری جستن از مصرف مواد و الکل،سلامت معنوی و مولفه های اجتماعی سلامت .
هریک از بسته های آموزشی شامل اجزای زیر می باشند:
-کتاب راهنمای مربی(برگزاری کارگاه ویژه بهبان)
-دفترک آموزشی فراگیران
-لوح فشرده حاوی فیلم
-کاربرگ آموزش
-کاربرگ ارزشیابی
هریک از بسته ها برای دو ساعت آموزش و حضور 10 تا 15 نفر از کارکنان در محل کار تدوین شده استکه در مجموع برای هر فرد 20 ساعت آموزش را شامل می شود.
تا به امروز این طرح در چند استان اجرایی شده است؟ و اکنون که برنامه‌های این طرح به طور دقیق‌تر تدوین شده در چند استان دیگر عملیاتی خواهد شد؟
در حال حاضر ما این طرح را در بنگاه اقتصادی1200 در سطح کل کشور عملیاتی کرده‌ایم و ان‌شاءالله با همکاری نهادهای دیگر، پوشش آن را گسترش خواهیم داد، زیرا به آن اعتقاد داریم و معتقدیم وقتی یک کارگر آسیب ببیند فقط خود او ضربه نمی‌خورد، بلکه یک محیط را متاثر می‌کند.
به همین دلیل تلاش داریم این طرح را هرچه بیشتر توسعه دهیم، به همین منظور نیز سازمان تامین‌اجتماعی را به کمک گرفته‌ایم و امیدواریم با کمک این سازمان و وزارت بهداشت، این هدف محقق شود.
حتی حوزه اقتصادی هم می‌تواند هزینه کند، زیرا کارگر سالم به بهره‌وری کشور کمک می‌کند. ما اعتقاد داریم از مسیر نشاط و شادابی به بهره‌وری می‌رسیم و به همین دلیل امسال، برنامه‌های ورزشی را بسیار جدی و مفصل تدارک دیده‌ایم؛ از اعزام تیم‌های ورزشی به اسپانیا گرفته تا ورزش‌هایی که در داخل کارگاه‌ها وجود دارد، در برنامه ما وجود دارد. امسال اولین تیم جودو زنان ما به اسپانیا اعزام شد و نتایج بسیار خوبی هم به‌دست آورد و حتی بعضی از رکوردهای کارگری ما به رکوردهای ملی نزدیک است.
اعضای تیم‌های ما انگیزه دارند و بدون تردید، اگر به آن‌ها و سلامتشان بها داده شود قادر خواهند بود رکوردهای ملی را هم به‌دست بیاورند.
اجرای طرح کاج تاکنون دستاوردی هم داشته یا تغییر محسوسی در جامعه هدف آن مشاهده کرده‌اید؟
اگر نداشته باشد که خدای ناکرده خیانت می‌کنیم، اگر هم به نتیجه آن اعتقاد نداشته باشیم که اوضاع بدتر می‌شود. ما به‌طور مرتب نتایج را رصد می‌کنیم. بدون شک تاثیر داشته، اما از اینکه بخواهم الان به شما میزان تاثیر را بگویم معذورم، اما این بار بعد از اجرای طرح ان‌شاءالله نتایج دقیق را اعلام خواهم کرد. ما الان در حال انجام یک شیوع‌شناسی هستیم که براساس آن، می‌توانیم بگوییم این طرح تا چه اندازه موثر بوده، اما تا به اینجا هم قطعا تاثیرگذار بوده است.
اخیرا شما در معاونت اجتماعی و فرهنگی وزارت رفاه، تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه علوم پزشکی در راستای اجرای طرح ملی کاج امضا کردید. زمینه‌های همکاری دانشگاه علوم پزشکی با شما چه خواهد بود؟
بدنه فعالیت ما سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است، بعد از این اقدامات هم تلاش کردیم اجرا را به اهل آن واگذار کنیم. بدنه‌هایی هم که انتخاب می‌کنیم در همان زمینه‌های تخصصی فعالیت می‌کنند. و قصد داریم با توافق انجام گرفته در 1500 بنگاه اقتصادی دیگر این برنامه را اجرایی و عملیاتی نموده و سطح پوشش برنامه را گسترش دهیم.
آیا دوره‌های خاصی را برای اجرای این طرح در نظر گرفته‌اید؟
دوره‌ها که کوتاه است. البته خانه بهداشت وجود دارد و در حال فعالیت است و ادامه خواهد داد، برای حل مشکلاتی هم که وجود داشت در برنامه عملیاتی یک سالهای که وزیر اعلام کردند، قریب به 100 خانه بهداشت جدید راه‌اندازی کردیم.
این توانمندسازی مرتب جزء وظایف ماست، اما ساعت‌های این آموزش به فراخور هریک از برنامه‌ها تنظیم و اجرا می‌شود؛ ممکن است از همایش سه ساعته باشد تا آموزش‌های 24ساعته و برنامه‌هایی از این دست. آموزش‌هایی که برای نیروهای خودمان است مثل همیار کارکنان و... طولانی‌تر است و برنامه‌ریزی‌های آن‌ها در حال انجام است.
در خبرها آمده که این طرح، یک برنامه پنج ساله خواهد بود. آیا بعد از این دوره پنج‌ساله، طرح کاج مجددا ادامه پیدا خواهد کرد؟
هدف طرح کاج، کاهش آسیب‌های اجتماعی در محیط کار و تولید است، بنابراین باید همیشه وجود داشته باشد. امکان ندارد بعد از دوره‌ای این طرح از مدار خارج شود. آموزش به‌طور مداوم ادامه پیدا می‌کند، اما دوره زمانی این برنامه‌هایی که ما تدارک دیده‌ایم یک ساله است تا بتوانیم به اهدافی که در بخش اول عرض کردم دست پیدا کنیم.
بنابراین بحث پنج‌ساله بودن طرح «کاج» مطرح نیست و این طرح ادامه پیدا خواهد کرد تا هرچه بیشتر به اهداف خود نزدیک شود.
بله، اصلا نمی‌توان گفت در یک زمان متوقف خواهد شد. آموزش باید به‌طور مداوم وجود داشته باشد، زیرا همان طور که موادمخدر در دوره‌های مختلف شکل و رنگ عوض می‌کند باید آموزش‌ها هم به‌روز شود. ما نیز در حال تدوین قالب‌بندی‌های جدیدی هستیم، به‌طور مثال، برنامه‌های خانوادگی تدارک دیده‌ایم تا بتوانیم خانواده‌ها را آموزش داده و آن‌ها را نسبت به مضرات موادمخدر آگاه کنیم.
فکر می‌کنید علل گرایش کارگران به موادمخدر چیست؟
به نظر نمی رسد که روند مصرف مواد مخدر در محیط های صنعتی چیزی جدا از روند مصرف در جامعه باشد.
علل گرایش به مصرف مواد علاوه بر علل روانشناختی و رفتاری ریشه در عوامل اجتماعی دارد.
مشاهده شده است که کشورهای دارای توزیع عادلانه درآمد،وضعیت بهتری در زمینه شاخص های سلامت اجتماعی دارندو به همین دلیل امروزه معتبرترین رویکرد سلامت همگانی برای کشورهای در حال توسعه رشد اقتصادی به همراه توزیع عادلانه درآمد پیشنهاد شده است،با این نگاه اگر بدانیم سه میلیون نفر نیروی کاری مولد جامعه،می توانند در معرض این تهدید قرار گیرند آن موقع می توانیم عمق مشکل را درک کنیم به عبارت دیگر رشد اقتصادی توام با توزیع عادلانه درآمد بر کاهش اعتیاد اثر دارد.
شما بر پیشگیری از سوءمصرف مواد تمرکز دارید. با توجه به نتایج مطالعات اولیه شما دلیل روی‌آوردن جامعه کارگری به موادمخدر چیست؟
بخش اعظم آن به پایین‌بودن سواد افراد برمی‌گردد. بخش دیگر هم تاثیر گروه همسالان است. بخش دیگری هم سرخوردگی‌هایی است که وجود دارد. بخشی هم خستگی ناشی از کار است. عوامل زیادی را می‌توان برای آن برشمرد که به‌طور مستقیم در این قضیه دخیل هستند. به‌طور مثال، گاهی خشونت در محیط کار ممکن است تاثیر داشته باشد.
در مجموع، خشونت، فقر، پایین‌بودن سطح آگاهی، اختلافات خانوادگی، طلاق و... همه این‌ها به‌طور مستقیم می‌تواند در شیوع اعتیاد در محیط کار موثر باشند، اما اینکه حد تاثیر هریک چقدر است، قابل‌بررسی است، اما تاکید می‌کنم، مهم‌ترین دلیل گرایش بیشتر به سوءمصرف مواد در محیط کار به کمبود آگاهی برمی‌گردد به همین دلیل هم، تلاش ما در این طرح، آگاهی‌دادن به جامعه کار و تولید درباره مضرات این مواد است.