به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی ، « سیل»؛ کلمه ای که به تنهایی می تواند جریانی از خاطرات تلخ را در ذهن هر ایرانی جاری سازد و او را به فروردین 98 و گلستان و لرستان و شیراز و شهرهای دیگری که قربانی این سانحه شدند، ببرد و وی را غرق در ترس ها و مصیبت های ساکنان این شهرها کند؛ شهرهایی که حالا بعد از گذشت چندین ماه، باز هم نتوانسته چهره قدیمی خود را بازیابند.
البته تاریخچه سیل در ایران تنها به ابتدای سال 98 بر نمی گردد بلکه کشور ایران را یکی از کشورهایی می توان دانست که همواره در معرض سوانح طبیعی بسیاری قرار دارد که پدیده سیل یکی از جدی ترین آن هاست و به گواه شواهد موجود و آمارهای ارائه شده پس از چندین سال خشکسالی، احتمال وقوع سیل در سال های آتی در این کشور شدت گرفته است.
سیلاب علاوه بر آسیب های جانی جبران ناپذیر، خسارت های مالی فراوانی به بار آورده و به شدت روی فعالیت های اجتماعی و اقتصادی مناطق تحت پوشش تاثیر می گذارد و در این راستا، بیشترین خسارت به بخش کشاورزی، مسکن و زیرساخت ها وارد می شود.
اما اینکه برای جلوگیری از خطرات این حادثه طبیعی چه می توان کرد و بهترین راهکارها و ابزار برای پیشگیری و یا کنترل آن چه چیزی است، بحث های زیادی مطرح شده و کارشناسان و محققان همواره به دنبال یافتن جوابی مناسب برای آن هستند اما در این میان علمی که در سراسر دنیا بر روی آن تمرکز شده ولی در کشور ایران جایگاه خود را نیافته، علم سنجش از دور و استفاده از تصاویر ماهواره ای است.
در حال حاضر بیشتر کشورهای جهان به منظور پایش حوادث طبیعی همچون سیل از علم سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای استفاده می کنند و بازار استفاده از این نوع تصاویر در پیش بینی، پیش گیری و کنترل و حتی مدیریت بعد از حادثه سیل نیز در کشورهای پیشرفته بیش از پیش داغ بوده و هر روز گسترده تر می شود.
هر چند علم سنجش از دور در دانشگاه های ایرانی نیز تدریس شده و دانشمندان و محققان خوبی در این حوزه مشغول به فعالیت هستند اما متاسفانه در سطح قابل قبولی کاربردی نشده و نیاز به توجه بیشتر و یا شاید ایجاد باور به کاربردهای این علم در پایش، مدیریت و کنترل آثار مخرب سیل دارد.
نظارت بر مخاطرات طبیعی با استفاده از سنجش از دور و همچنین سامانه اطلاعات مکانی، دارای دو جنبه مختلف است که یکی مربوط به ثبت وضعیت واقعی خسارت ناشی از مخاطراتی همچون سیل می شود که قطعا در مدیریت بحران می تواند تاثیرگذار باشد. درست زمانی که بعد از حادثه، تمامی دستگاه ها مشغول برآورد میزان خسارت های جانی و یا میزان تخریب اماکن شهری هستند، تصاویر ماهواره ای در کمترین زمان ممکن، می تواند به داد مسئولان رسیده و همچنین اطلاع رسانی از عمق فاجعه را تسریع ببخشد.
دومین جنبه نیز مربوط به تجزیه و تحلیل دلایل وقوع فاجعه می شود که می تواند در پیش بینی وقوع آن در آینده، مدیریت بحران، تهیه نقشه مخاطرات، ایجاد آگاهی عمومی، تخلیه جمعیت، اسکان آسیب دیدگان، بازسازی منطقه و مواردی نظیر آن موثر باشد.
به عنوان مثال درست پس از حادثه، زمانی که شهر نیاز به تخلیه شدن داشته و یا راه های دسترسی به شهر باید شناسایی شود، به جای بررسی های منطقه ای توسط افراد که احتمال خطر در آن وجود دارد، تصاویر ماهواره ای پای کار آمده و می تواند در شناسایی راه های در دسترس، راه های تخریب شده، مناطق امن شهر و موارد دیگر یاری دهنده مسئولان باشد.
به عبارتی با باز شدن فضا برای روی کارآمدن علم سنجش از دور، چندین کار پرهزینه و زمان بر در مدتی کوتاه و با هزینه و تعداد نیروی انسانی کمتر به بار می نشیند.
شناسایی مناطق مستعد سیل، ارزیابی سریع میزان خسارات ناشی از سیل، تهیه نقشه برای تعیین کوتاهترین مسیر خدمت رسانی به مصدومین، تعیین مکان های مناسب برای ایجاد پناهگاه برای مصدومین و ساکنان، شناسایی سریع مناطق با شرایط بحرانی برای کمک رسانی و به هنگام سازی نقشه های پایه پس از تغییرات رخ داده ناشی از بحران از دیگر کاربردهای مهم این علم در زمان وقوع حادثه است.
به عبارتی سنجش از دور، در سه حوزه پیش از رویداد و در قالب پیش بینی وقوع خطر سیل، در ضمن رویداد و در قالب اسکان موقت و مسیریابی و پس از رویداد و به منظور ارزیابی آسیب وارد شده می تواند وارد عمل شده و زمینه ساز مدیریت بحران واقعی بعد از حادثه شود، مدیریتی که تاکنون در حوادث طبیعی کشور نتوانسته جایگاه حقیقی خود را بیابد.
هر چند در جریان سیل فروردین ماه، داده ها و تصاویر ماهواره ای و پردازش آن ها توسط پژوهشگران توانست کمک شایانی در مدیریت بحران مناطق انجام دهد، اما قطعا این علم روز دنیا می تواند بخش عمده ای از مدیریت بحران سوانحی همچون سیل را در ایران بر عهده بگیرد.
فائزه زنجانی _ خبرنگار و دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی سنجش از دور