رئیس جمهور بخشنامه بودجه سال ۱۳۹۹ کل کشور را ابلاغ کرد. جسته و گریخته شنیده میشود که دولت تصمیم دارد بودجه سال جاری خود در بخش “جاری” را بدون اتکا به نفت ببندد و می‌گوید هرچه از نفت درآمد داشته باشیم صرف پروژه‌های عمرانی میکنیم.
بودجه ۹۹ قرار است لباس جدیدی به تن کند. لباسی که حداقل، اثری از نفت در آن نخواهد بود. گفته‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه نشان می‌دهد در بودجه سال آینده ۳ نکته جدید نهفته است؛ نخست آنکه بودجه دو سالانه خواهد بود و دوم اینکه، درآمدهای نفتی صرفا به مخارج عمرانی تعلق خواهد گرفت و نه هزینه‌های جاری. نکته سوم هم به اصلاحات گسترده در ساختار بودجه باز میگردد.”
خوب این حرکت خیلی خوبی است که بودجه جاری از اتکاء به نفت دارد خارج میشود و لابد از محل درآمدهای مالیاتی و یا مصنوعات، تولیدات و خدمات داخلی و فروش فراورده و امثالهم انرا تامین میکند. البته هنوز وضعیت منابع درآمدی کشور در این سیاست گذاری در لایحه بودجه شفاف نیست و نیاز به توضیحات بیشتری از سوی دولتمردان و برنامه نویسان دارد ولی همینکه اراده قطع وابستگی از نفت در دولت مشاهده میشود جای شکرش باقی است. کارشناسان نفتی که تا دیروز از بیم اینکه نتیجه کارشان (تولید و فروش نفت خام) بالاخره خدمت به کشور بوده یا خدای ناخواسته خیانت محسوب میگردد، اینک براحتی سر بر بالش میدهند و رایحه خوش عدم وابستگی درآمدهای نفتی را در اداره بخشی از امور کشور، استشمام میکنند.
بنده هنوز از جزئیات این لایحه اطلاعی ندارم و واقعاً نمیدانم این منابع که میخواهد دقیقاً جای درآمدهای نفتی را بگیرد، کدام است، فقط دریافت خبر آن مسرورم نمود که بالاخره متخصصین جبهه‌های نرم کشور راه تحقق این تابو را همواره نموده و نسلی که سال‌ها نگران خروج با برنامه (با بی برنامه) از این مهلکه بود را برآورده ساخت و اینک مانند دیگر توفیقاتی که تحقق آن را بعید میدانستیم، وای محقق گردید، این مهم نیز در شرف جامه عمل پوشیدن است.
درست است که از زمان پیدایش نفت، این ماده برایمان خیلی برکات داشته و تحولات شگرفی را هم در نظام‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و حتی نظامی برایمان به ارمغان آورده است ولی این واقعیت قابل کتمان نیست که تحرک و تبلور در رسیدن به دیگر قابلیت‌های بالقوه این مرز و بوم را از ما گرفت و عدم توسعه دیگر منابع غنی ما و از جمله هسته‌ای، را برای کشور رقم زد.
وابستگی تمام کمال اقتصاد کشور به نفت و درآمدهای سرشار آن، آنچنان در تار و پود زندگی ما رخنه نمود که رهایی از آن محال بنظر میرسید. دنیای غرب و امریکا برای بلعیدن درآمدهای نفتی ما نقشه‌ها کشیدند و کودتاهایی را براه انداختند تا بهر وسیله شده جای پای خود را محکم کرده و از طریق فروش محصولات ما را در ابتدایی ترین وسایل و لوازم زندگی به خود وابسته نمایند. اینک نیز با تحت فشار قرار دادن از طریق تحریم‌های ناجوانمردانه، آشوب هایی در اقتصاد کشور بوجود آورد و می آورد تا استقلال کشورمان را به مخاطره اندازند.
بدون تردید همه ما نفت را بعنوان یک ثروت وسیع ملی، مانند همه منابع و ثروت‌های کشورمان، میشناسیم و بر اهمیت آن در اقتدار و استقلال کشور واقف هستیم ولذا باید در حفظ این منابع خدادادی با تمام وجودمان بکوشیم، و در عین حال باید مراقبت نماییم برای دستیابی به درآمد ناشی از فروش نفت (خام)، حیات و اعتبار کشورمان را بخطر نیاندازیم و اینهمه مصیبت و بلایای غیر طبیعی را برای آن رقم نزنیم.
با این خبر، حالا دارد نسیم اداره کشور با پرهیز از درآمد های نفتی مشاممان را مینوازد و فرصتی فراهم شده تا بوی خوش دیگر منابع و محصولات کشور بیشتر و بهتر احساس شود.
بسهم خودم احساس خوبی دارم و خوشحالم که در زمان حیاتم این تابو دارد میشکند و اداره کشور بدون اعتنا به درآمدهای نفتی دارد محقق میگردد.
این خبر اما برای دشمنانمان این مرز و بوم غافلگیر کننده بوده است. زیرا که آنان میخواهند و میخواستند از این دریچه وابستگی، هم شکم خود را با فروش لوازم و قطعات و ماشین آلات برای اداره صنعت نفت سیر کنند و هم شرایط فروش نفت را برایمان تا حد صفر تنزل داده و یا دشوار کنند تا به اقتصاد (به زعم آنان وابسته ما) ضربه وارد شده و استقلال کشور را بخطر انداخته و ما را به تمکین از نیات پلیدشان وادارند که بحول و قوه الهی در هر دو جبهه شکست مفتضحانه‌ای خورده‌اند.
امروز مهندسین و تکنسین‌های رشید صنعت نفت کشورمان، با تجاربی که به برکت جنگ و تحریم بدست آورده اند، بخوبی صنایع عظیم نفت کشور را چه در بخش بالا دستی و چه پایین دستی اداره نموده و با کمک سازندگان داخلی، بر وابستگی صنایع نفت (و گاز و پتروشیمی) به قطعات و ماشین آلات فائق آمده و با بومی سازی فناوری های روزآمد، بنحو شایسته از پس گرداندن چرخ‌های عظیم این صنایع برآمده‌اند که موجب شگفتی جهانیان شده است، برآمده‌اند.
امروز هم، میشنویم که متخصصین فنون اقتصادی و برنامه نویسان طرحی را با رهنمودهای داهیانه مقام معظم رهبری مبنی بر تهیه بودجه کل کشور سال ۹۹ بدون وابستگی به درآمدهای نفتی، تدارک دیده‌اند که در نوع خود بی سابقه بوده و جای دستمریزاد دارد.
اما خوب باید از یک نگرانی هم غافل نشویم و آن اینکه توسعه کشور و از جمله پروژه‌های عمرانی و بویژه زیربنایی، هنوز وابسته به درآمدهای نفتی است. و گرچه در همین لایحه هم به استفاده از درآمدهای نفتی برای پروژه‌های عمرانی سخنی بمیان آمده، لیکن از این موضوع هم به راحتی نمیتوان چشم پوشید.
این نفت آنقدر در تار و پود اقتصاد ما نفوذ کرده است که قطع وابستگی کامل از آن کاری بس دشوار بنظر می‌رسد. حالا که از قید بودجه جاری به آن داریم رها میشویم، هنوز سایه آن بر سر طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای سنگینی میکند. این موضوعی نیست که بتوانیم براحتی از کنار آن رد شویم. طرح‌های عمرانی و توسعه آنان سرمایه میخواهد، سرمایه کلان هم میخواهد. چه تدبیری برای آن اندیشیده شده است؟
سازندگان طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای برای اجرای پروژه‌های خرد و کلان خود، از زمانی که چشم باز کرده و خود را شناخته‌اند از منابع دولتی استفاده نموده و چشمشان بدست و جیب دولت‌ها بوده است. آن زمانی پروژه‌ها رونق داشته که دولت‌ها بر درآمد سرشار نفت تکیه زده بوده و تقاضای پروژه‌ها را از این منبع منحصر بفرد تامین میکرده‌اند. دولت ها کمتر به فکر استفاده دیگر منابع و از جمله کشاندن سرمایه گذاران خارجی یا فروش اوراق قرضه و یا پرداخت وام‌های دولتی متوسل گردیده و اگر هم چنین ادعاهایی مطرح میگردد، پشتوانه درآمدهای نفتی را در کنار خود داشته است. در اجرای طرح‌های بیع متقابل نفتی، پیمانکاران به اعتبار تولید نفت و برداشت از همین محصول حاضر به عقد قرارداد با وزارت نفت بوده؛ و در سایر صنایع و وزارتخانه توفیق چندانی نداشته‌اند.
دولت‌ها همواره ساده ترین راه را برای اجرای طرح‌های کشور در پیش گرفته‌اند و آن مصرف درآمدهای نفتی بوده است. حال برای ادامه کار این طرح‌ها، که بعضاً در میانه راه و یا حتی در مراحل پایانی کار و آماده بهره‌برداری هستند، بدون دریافت ارز ناشی از صادرات و درآمدهای نفتی، چگونه می‌توانند تکمیل و به بهره‌برداری برسند؟ چه تدبیری اندیشیده شده است؟
تعدادی از همین طرح‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای و عمرانی، سال‌ها است منتظر رسیدن منابع ارزی (و یا حتی ریالی) و تامین مالی برای ادامه کار خود هستند که با وعده و وعید، امروزشان را به فردا کرده‌اند، اینک چه تصویری در این زمینه در دست است؟
اینکه در همین لایحه جدید بودجه، گفته میشود طرح‌های عمرانی باید چشمشان به درآمدهای نفتی باشد یعنی چه؟ این که نمیتواند تضمینی برای برنامه ریزی و تعهدات اجرای پروژه‌ها برای مجریان طرح‌ها محسوب گردد. اجرای طرح‌ها نیازمند داشتن منابع مالی مطمئن هستند و درغیر اینصورت یا نمیتوانند شروع بکار کرده و یا اگر آغاز بکار نماینده، توقفشان خسارات جبران ناپذیری را به کشور وارد میسازند.
من از نا امیدیِ تحقق درآمد نفتی سخن نمیگویم ولی اینک که ما در شرایط سخت فروش نفت کشور بسر میبریم، تکلیف پروژه‌هایی که بعضاً حیاتی و زیربنایی هستند، چه میشود؟
خوب است در این شرایط که بدرستی نفت دارد از بودجه جاری فاصله می‌گیرد، و به‌همت غیور سربازان دفاع از مرزهای کشور، امنیت کشور در بالاترین مرتبه خود قرار دارد، راه توسعه طرح‌های عمرانی کشور را هم از وابستگی به نفت و انتظارات غیر واقع بینانه به درآمدهای نفتی وعده داده شده، رها ساخته و راه بهره‌برداری از دیگر منابع موجود کشور و از جمله توسعه فناوری‌های روز و تقویت تولید از کارخانجات لوازم خانگی و محصولات صنعتی و مواد کشاورزی، توسعه صنعت جهانگردی و سایر موارد، که بعضاً بکر و دست نخورده مانده و همچنین حذف مقررات دست و پاگیر و یا در پیچ و خم تصمیم گیری در مراجع تقنینیه و اجرائی است، مورد توجه جدی قرار گیرد. درست همان کاری که کشورهایی همچون ترکیه، ژاپن، کره جنوبی و ده‌ها کشور مترقی دیگر که در آن‌ها قطره‌ای نفت هم وجود نداشته و بدون نیاز به درآمدهای نفتی، با بهره گیری از دیگر توانمندی‌های ذاتی کشور و مردم خود، حتی در عداد کشورهای توسعه یافته هم درآمده‌اند، از قید وابستگی به درآمدهای نفتی رها شویم و راه ترقی و توسعه کشور را با تنظیم طرح‌ها و برنامه‌های پیشرفته با بهره‌گیری از توانمندی‌های بالقوه متخصصین و صاحبان اندیشه، خلاق و کارآفرین و اتکاء به نیروی لایزال انسانی کاردان و کارآمد کشورمان برنامه ریزی نماییم. باشد تا روزی که وابستگی کامل از درآمدهای نفتی، موازنه نامتعادل قوای کشورمان با کشورهای بیگانه را به تعادل رسانده و اقتدار از دست رفته آن را دوباره به آن برگردانیم.