اغراق نیست اگر بگویم از زمان ثبت‌جهانی بیابان لوت، این ایام بیش از همیشه در کرمان از لوت گفته می‌شود. دلیل آن هم، نه ویژگی‌های منحصر به‌فرد لوت و معرفی و کشف آن است و نه مشکلات بیشمار آن؛ بلکه این توجه در پی جمع شدن آب ناشی از بارندگی در نقطهای از این بیابان پر راز و رمز و تشکیل یک دریاچه در آن محل ایجاد شده است. کافی است به اینستاگرام سری بزنید. عکس‌ها و فیلم‌های متعددی منتشر شده و می‌شود که صاحبان آن، این دریاچه را جزو شگفتی‌ها قلمداد کرده و از همه هم دعوت می‌کنند تا به تماشای آن بیایند. کسی نمی‌تواند زیبایی یک دریاچه در دل بیابانی که آوازه‌ی گرم و خشک بودن آن جهانی است را انکار کند اما مسئله را نباید در همین زیبایی خلاصه کرد چرا که این دریاچه، یک جاده که از سمت شهداد به نهبندان می‌رفته را از بین برده و در رفت‌وآمدها، دردسرهای زیادی ایجاد کرده است. از سویی، به‌دلیل نبود زیرساخت‌های گردشگری در لوت، دعوت از همگان برای رفتن به لوت، نگران‌کننده شده است.
نگرانی‌ای که دکتر مهران مقصودی، مدیر پایگاه ملی میراث جهانی بیابان لوت در این گفت‌وگو آن را یادآور می‌شود. درباره این دریاچه و جاده با او گفت‌وگویی تلفنی انجام دادم که در ادامه می‌خوانید:
آقای دکتر! مدتی است که در لوت و در محل جادهی شهداد ـ نهبندان، دریاچهای شکل گرفته که در کرمان تبلیغات گردشگری زیادی برای آن انجام می‌شود. ممکن است بفرمایید نظرتان درباره‌ی این پدیده و دلیل آن چیست؟
ببینید؛ این دریاچه یک پدیده‌ی غریب در لوت نیست و دلیل شکل‌گیری آن هم جریان رودخانه‌ی شور است. به‌طور کلی، در لوت یک حوضه‌ی آبریز خیلی بزرگ وجود دارد که به همین نام آن را می‌شناسیم. بزرگ‌ترین حوضه‌ی آن هم، از شمال و از کوه‌های بیرجند سرچشمه می‌گیرد که کوه‌هایی پرباران و برف‌گیر هستند. در نتیجه‌ی این وضعیت، جریان آبی که از این سمت به لوت می‌آید حجم زیادی دارد. این جریان، همیشه به همین سمت حرکت می‌کرده و جادهی شهداد ـ نهبندان را می‌بسته. اگر پیشینه‌ی این اتفاق را بررسی کنید خواهید دید که همیشه در زمان بارندگی، این جاده مسدود می‌شده است امسال اما، به‌دلیل این‌که مقدار بارش خیلی بیش‌تر از سال‌های گذشته بود، جریان پرحجم‌تری وارد لوت شده و جاده غرق شده است. این را هم بدانید که خود لوت مرکزی و همین محدوده که کلوت‌ها در آن قرار دارند، بارندگی خیلی کمی دارند. میانگین بارندگی در زیارت‌گاه ده‌سیف، ۲۸ میلی‌متر در سال است اما عرض کردم؛ بخش‌هایی که رودخانه‌ی شور از آن سرچشمه می‌گیرد، پرباران هستند و امسال هم خیلی بارش‌ها بیش‌تر بوده که جریان آب ناشی از آن، به این نقطه رسیده و جاده را تخریب کرده است. این دریاچه پدیده‌ی غریبی نیست. اصلا بخشی از منشا کلوت‌ها و دلیل تشکیل آن نیز، همین سیلاب‌ها هستند؛ در تمام دنیا شاید این شرایط وجود نداشته باشد. ما به کلوت‌ها عارضه‌های بادی نمی‌گوییم بلکه آن را اشکال آبی ـ بادی می‌دانیم که نه‌تنها باد بلکه خود آب هم در تشکیل آن نقش داشته است. این را هم فراموش نکنید که اینجا هزاران و میلیون‌ها سال قبل، اساسا دریاچه بوده است و اگر، ساختار رسوبات خود کلوت‌ها را بررسی کنید خواهید دید که ساختار دریاچهای دارند یعنی در واقع، رسوبات دریاچهای که؛ هنوز نمی‌دانیم دقیقا در چه زمانی وجود داشته اما می‌دانیم دریاچه‌ی خیلی عمیقی هم نبوده و گاهی پرآب و گاهی خشک می‌شده؛ به‌مرور زمان انباشته شده و این رسوبات، کلوت‌ها را تشکیل داده است. اگر ساختار کلوت‌ها را بررسی کنید، تناوبی از لایه‌های دریاچهای و لایه‌هایی که نمک است را در آن خواهید دید. پس، اصلا عجیب نیست که ما باز هم در این محدوده شاهد شکل‌گیری دریاچه باشیم؛ هر زمان ورودی آب به لوت زیاد باشد، این اتفاق رخ خواهد داد. «فرض کنید» شرایط آب‌وهوایی تغییر کند و مثلا چند سال بارش‌های شدید داشته باشیم و دمای کره زمین هم کاهش یابد، اصلا دور از انتظار نیست که مجدد دریاچه‌ی لوت همچون گذشته‌ی آن، شکل بگیرد. امروز اما، ما این آبی که الان در لوت هست را نسبت به عمر خودمان می‌سنجیم و می‌گوییم تا حالا چنین چیزی را ندیده‌ایم پس عجیب و غریب است! در صورتی‌که اگر به هزاران سال قبل برگردیم، متوجه خواهیم شد اتفاق عجیب و غریبی در لوت رخ نداده است. ضمن این‌که اینجا، پست‌ترین نقطه حوضه‌ی لوت است که ورودی‌های متعددی از اطراف، از شورگز هامون و فهرج، پشوییه و جهر و کشیت و همچنین از شرق به سمت چاله لوت جریان می‌یابد و بسته به شدت بارش‌ها هم، این جریان‌ها کم و زیاد می‌شود. پیش از این، خود ما در یک سفر که با هلی‌کوپتر از فراز لوت و از نصرت‌آباد به سمت کشیت عبور می‌کردیم، وسط کلوت‌ها دیدیم که آب جمع شده و شبیه همین دریاچه اما کمی کوچک‌تر شکل گرفته بود؛ آن آبی که ما از بالا دیدیم اما از سمت رودخانه‌ی شور نیامده بود بلکه از سمت کوه‌های غرب کشیت و پشوئیه جاری شده بود. پس ببینید، جمع شدن آب در لوت اصلا غیرطبیعی نیست و این دریاچه، یک اتفاق مقطعی است و اگر امسال این بارندگی ادامه پیدا نکند، کم‌کم هم این آب خشک خواهد شد.
نظرتان درباره‌ی تبلیغاتی که برای دعوت از گردشگران برای تماشای این دریاچه انجام می‌شود چیست؟ نگران تخریب و آسیب‌دیدگی کلوت‌ها نیستید؟
خود پایگاه میراث جهانی بیابان لوت اصلا هیچ تبلیغ گردشگری برای این اتفاق نکرده است. ما در لوت زیرساخت نداریم و در این شرایط، وقتی برای گردشگری آن تبلیغ کنیم منطقه نابود می‌شود. بله به‌شدت هم نگرانیم ولی چه کاری می‌توانیم انجام دهیم وقتی نه زیرساخت در لوت داریم و نه حمایت می‌شویم؟ متاسفانه، میراثفرهنگی به میراث‌طبیعی توجه نمی‌کند چون تجربه‌ی نگه‌داری میراث‌طبیعی را تاکنون در کشور نداشتیم. بیش‌تر به میراثفرهنگی رسیدگی می‌کنند.
به همین آثار تاریخی و فرهنگی هم آن‌طور که لازم است رسیدگی و توجه نمی‌شود!
اما شما فقط تعداد نیروهای پایگاه‌های دیگر را با پایگاه ما مقایسه کنید. پایگاه ما در استان کرمان فقط با سه نیرو اداره می‌شود! با این امکانات چه کاری از دست ما ساخته است؟ ما هنوز حتی یگان حفاظت لوت را نتوانسته‌ایم تشکیل بدهیم. چندین‌بار تاکنون برای تشکیل یگان حفاظت نامه‌نگاری کردیم ولی متاسفانه به آن توجهی نشده است. خوب با این وضعیت چرا تبلیغات کنیم و توسعه‌ی گردشگری داشته باشیم که منطقه نابود شود؟ این را بدانید اگر لوت آسیب بینید همه ضرر خواهند دید. زیرساخت‌ها باید در لوت تامین شود، لوت باید ورودی مشخصی داشته باشد، مسیرها در آن باید کاملا مشخص باشد، مدت اقامت گردشگران و ظرفیت گردشگری منطقه باید تعریف شود؛ اگر این اقدامات صورت گرفت، بعد از این، برای جذب گردشگر به لوت تبلیغ کنیم. لوت مثل باغ شاهزاده یا ارگ بم یک محوطه‌ی بسته نیست که بدانیم گردشگر در چه مسیری در آن حرکت می‌کند. شرایط خیلی متفاوتی در لوت داریم اما متاسفانه نه زیرساخت در آن داریم، نه می‌توانیم محدوده را ببندیم، نه حمایتی از ما می‌شود و هنوز اکثریت مردم هم فکر می‌کنند که هرطور دوست داشتند می‌توانند وارد لوت شوند و فکر می‌کنند اینجا وضعیتی مثل سابق دارد؛ در صورتی‌که اصلا این‌طور نیست. لوت ثبت‌جهانی شده و الان مثل یک موزه است. باید مثل یک موزه با آن رفتار شود. هنوز اما این درک ایجاد نشده که این بیابان، یک میراث‌جهانی است و جزو میراث بشریت محسوب می‌شود. شما مجموعه‌ی پاسارگاد و تخت‌جمشید را ببینید؛ آیا هرکس، هر زمان و هر طور که دوست داشت می‌تواند وارد آن شود؟ معلوم است که نه! خب؛ بیابان لوت هم جایگاهی مشابه همان دارد. چرا این را نمی‌پذیریم؟ در لوت، هنوز تکلیف مسیرها از سوی استانداری کرمان مشخص نشده است. وقتی مسیرها را مصوب نمی‌کنند، نمی‌توان انتظار داشت که گردشگری با ضوابط وارد لوت شود.
منظورتان از مسیرها همان محدوده‌های قرمز و سبز و نارنجی است؟
نه. مسیرهایی که ما تعریف کردیم و نشان می‌دهد گردشگر از چه نقطهای وارد لوت شود و در چه محدوده‌ای حرکت کند. استانداری کرمان به این مسیرها رسمیت نمی‌دهد. می‌گوییم محدوده‌ای قرمز است ولی از سمت خراسان و بم و فهرج و سیستان دارند وارد آن می‌شوند! ولی وقتی مسیرها را معین کنیم، می‌توانیم کسانی که وارد لوت می‌شوند را پایش و کنترل هم بکنیم ولی در این چند سالی که من این مسئولیت را دارم، استانداری کرمان این مسیرها را مصوب نمی‌کند تا این بلبشویی که در لوت هست را نظم ببخشیم. دولت در لوت، دغدغه‌ی تامین امنیت را دارد، ما هم نگاه حفاظتی به لوت داریم؛ اگر این مسیرها تعریف و تصویب شود هم امنیت و هم حفاظت صورت می‌گیرد.
چرا این مسیرها را مصوب نمی‌کنند؟ دلیل‌شان چیست؟
مثلا می‌گویند فلان‌جا منطقه‌ی قرمز است؛ در صورتی‌که همین الان که ما مسیر معین در لوت نداریم عده‌ای دارند به این محدوده‌ی قرمز هم وارد می‌شوند و هیچ امکانی برای شناسایی و کنترل این افراد وجود ندارد! وقتی مسیر باشد، جی‌پی‌اس وصل و تمام ترددها شناسایی و کنترل می‌شود. کسی هم تخلف کند مطابق قانون می‌توان برخورد کرد.
آقای دکتر؛ برگردیم به بحث جادهی شهداد ـ نهبندان. در استان کرمان، صحبت‌هایی مبنی بر جابه‌جایی این جاده و ساخت جاده‌ای جدید هم مطرح می‌شود. نظرتان در این‌باره چیست؟
ببینید؛ در عرصه و حریم بیابان لوت نمی‌توانند جاده بسازند یا گسترش دهند. ما نقشه‌ی حریم و عرصه را هم داریم که در سایت بیابان لوت در دسترس است و هرکس خواست می‌توانیم در اختیارش قرار دهیم. امکان ساخت جاده جدید در عرصه و حریم بیابان وجود ندارد اما همین جادهی فعلی را می‌توانند ترمیم کنند.
اما می‌گویند به‌دلیل وجود این دریاچه، فعلا امکان ترمیم این جاده وجود ندارد.
باید فکر اساسی برای همین جاده بکنند یا اگر می‌خواهند مسیر جدیدی بسازند، باید خارج از عرصه و حریم باشد.
ظاهرا مشاورانی در حال مطالعه روی این جاده هستند. شما به‌عنوان پایگاه لوت در جریان این مطالعات هستید؟ ضوابط را به آن‌ها داده‌اید که براساس آن پیشنهاد دهند؟
ما قبلا در این‌باره به متولیان این موضوع نامه‌نگاری کرده‌ایم و الان که شما گفتید مجدد این نامه‌نگاری را انجام می‌دهیم و حتما مخالفت خود را با هر تصمیمی که ضوابط بیابان لوت را نقض کند اعلام خواهیم کرد و اگر نیاز باشد از طریق وزیر محترم میراثفرهنگی هم آن را پیگیری خواهیم کرد.
آقای دکتر ؛ حالا پیشنهاد شما برای این‌که هر چه زودتر، جاده‌ای بین شهداد ـ نهبندان برقرار شود و در دسترس مردم قرار گیرد چیست؟
اگر در همین محدوده‌ی کلوت‌ها بخواهند جاده احداث کنند همین مشکلات دوباره به‌وجود خواهد آمد. پیشنهاد ما این است که در بالادست گندم‌بریان و خارج از عرصه‌وحریم و در دشت‌سر این مسیر را ایجاد کنند تا مشکلات کم‌تر شود. در این صورت، چند پل هم نیاز دارند چون آنجا، رودخانه مقداری عمیق‌تر است. اما مسیر بهتری خواهد بود و مشکلات فعلی تکرار نمی‌شود.