مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل بین الملل، درباره ورود شش کشور اروپایی به سازو کار اینستکس به صورت مشروط به خبرنگار سیاسی برنا گفت: ورود 6 کشور اروپایی به مقوله پرونده هسته‌ای و بازگشت ایران به وضعیت نخست برای فعال کردن اینستکس یک وجه آن، تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ دستاورد دیپلماتیک یا میراث دیپلماتیک اتحادیه اروپا در دهه اخیر است.
او افزود: به هر ترتیب اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده نشست‌های 1+5 و مدیریت دیپلماتیک نشست‌ها برای رسیدن به یک توافقنامه همه جانبه بین ایران و 6 قدرت بزرگ جهان (5 قدرت بزرگ جهان به علاوه ایالات متحده آمریکا ابرقدرت بازمانده از جنگ سرد) جایگاه ویژه‌ای را در بافت بین‌المللی رقم زد. در این راه اروپا توانست نشان دهد مانند یک وزنه موثر در دیپلماسی بین‌المللی می‌تواند، عمل کند و این وزنه موثر دستاوردی چون توافقنامه ژنو و سپس برجام را در صحنه بین‌المللی، به عنوان یکی از مهمترین پرونده های جهانی، رقم زد؛ به ویژه در منطقه خاورمیانه به عنوان منطقه ای که به عنوان مهمترین منطقه تنش‌زا در نظم و امنیت بین‌المللی شناخته شده است.
مطهرنیا ادامه داد: لذا باید بر این نکته تأکید کرد که این تلاش‌ها را می‌توان در این مسیر قابل ارزیابی دانست اما از این نکته غافل نباشیم اساسا اینستکس چیست؟ تلاش اتحادیه اروپا برای ایجاد خط تبادل مالی و پولی بین ایران و اتحادیه اروپا در راستای حفظ برجام.
او إظهار کرد: اما باید این نکته را در نظر داشت که اینستکس نمی‌تواند خارج از تحریم‌های ایالات متحده آمریکا عمل کند به عبارت دیگر چه این 6 کشور و چه همه اتحادیه اروپا به ویژه اعضای آن بخواهند در این طرح اینستکس حضور داشته باشند، باید روابط مالی خود را در ارتباط با ایران به گونه ای تنظیم کنند که در تعارض با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا نباشد وگرنه باید پذیرای تحریم‌های ایالات متحده آمریکا نسبت به اقتصادشان از یک سو و رویارویی با ایالات متحده آمریکا در لایه‌های دیگر تعامل از سوی دیگر، باشند.
این کارشناس مسائل بین الملل عنوان کرد: همان چیزی که اینستکس می‌تواند انجام دهد در واقع تعامل مالی و پولی با ایران در چارچوب اقدامات تحریمی ایالات متحده آمریکا بوده که تا حدود زیادی، ایران آن را پذیرا نبوده است. از این رو آنچه که در حال حاضر از سوی این 6 کشور و کشورهای قبلی که در اینستکس حضور داشتند مطرح می‌شود بیشتر یک مانور سیاسی برای حفظ برجام به عنوان میراث دیپلماتیک اتحادیه اروپا در تحلیل نهایی محسوب می‌شود.
مهدی مطهرنیا درباره روابط مالی ایران با شرکت های کوچک اروپایی در قالب سازوکار اینستکس نیز گفت: مسلم است کشورهایی که ریسک ارتباط اقتصادی با ایران را ندارند کشورهای کوچکی هستند که انها هم در تعاملات بین‌المللی با ایالات متحده آمریکا هستند. همچنین شرکت‌های کوچک و دارای توان کم مالی در جهت ایجاد فضای ارتباطی با یک دولت محسوب می‌شوند وگرنه شرکت‌های کوچک محسوب نمی‌شدند.
او اضافه کرد: ضمنا باید بدانیم همین کشورهای کوچک اگرچه ریسک اقتصادی ارتباط با تهران را ندارند اما ریسک سیاسی ارتباط با تهران را باید پذیرا باشند چراکه ایالات متحده آمریکا با تشکیل کمیته اجرایی اقدام علیه ایران در ایالات متحده آمریکا شامل خزانه‌دار آمریکا و ایالات متحده خارجه و پنتاگون, اکنون یک تیم قدرت‌مند سیاسی امنیتی و در عین حال اقتصادی را شکل داده است که ریسک شرکت‌های کوچک در ارتباط با تهران را بالا، می‌برد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: همان گونه که در معاملات بسیار کوچک‌تر، بازرگانان ما شاهد بودند که تماس‌های تلفنی با همین شرکت‌ها از سوی ایالات متحده آمریکا گرفته شده و تهدید‌های دیگری از جمله قطع مسیر ارتباط آنها و محیط‌های رقابتی دیگری که آمریکا در آن نفوذ دارد برای آنها مطرح شده است. بنابراین شرکت‌های کوچک نیز اگرچه مانند شرکت‌های بزرگ در ارتباط با تهران دارای ریسک نیستند اما در مجموع باید در لایه‌های مختلف دیگر فعالیت‌های خود، ریسک ارتباط با تهران را در بازار جهانی به رغم فشار ایالات متحده آمریکا پذیرا باشند.