به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ بیست و سومین قسمت از برنامه تلویزیونی «شوکران» با حضور منصوره اتحادیه مورخ و تاریخ‌پژوه ۸۶ ساله ایران، شب گذشته (دوشنبه 18 آذر) از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت. وی در ابتدای این برنامه درباره اهمیت و جایگاه تاریخ در زمانه کنونی گفت: هر علمی از جمله تاریخ‌نگاری تحول پیدا کرده است. پیش‌تر تاریخ نخبگان و فاتحین روایت می‌شد و اقشار فرودست تاریخی نداشتند اما با پیشرفت تاریخ‌نگاری، «تاریخ نو» قبل از جنگ جهانی دوم شروع شد، هر چند آن هم اکنون زیر سوال رفته است.
وی اضافه کرد: اصولا در دهه اخیر، روش‌شناسی علم تاریخ دگرگون شده است. خود تاریخ‌نگاری در حال گذار است اما چون گسترش پیدا کرده، امکانات خوبی در اختیار می‌گذارد. مثلا الان از عکس‌های خانوادگی و مردم عادی می‌توان بسیار آموخت. در واقع، هر چه مربوط به انسان و در مسیر شناخت انسان است، به تاریخ مرتبط می‌شود.
اتحادیه تصریح کرد: از اسناد تاریخی محلی (مثل اجاره‌نامه یک دکان) می‌توان استفاده‌های بسیاری کرد و حتی درباره آن‌ها مقاله نوشت. بنابراین باید اسناد را ارج نهاد، حتی اگر حاوی نکته منفی باشد، مثلا درباره تجارت تریاک یا دریافت ربا بوده باشد!
این مورخ و تاریخ‌پژوه در پاسخ به پرسش پیام فضلی‌نژاد سردبیر شوکران پیرامون به تکرار افتادن در تاریخ‌پژوهی ایران و تنبلی مورخان گفت: به دلیل ندانستن زبان و قطع بودن ارتباط، از شیوه تاریخ‌نویسی جدید دور هستیم. ضمن اینکه ما درگیر تکرار دوباره و سه‌باره تاریخ سیاسی هستیم، در حالی‌که نباید درجا زد و به گونه‌های دیگر تاریخ هم پرداخت. البته گاهی متأسفانه برخی سازمان‌ها در ارائه اسناد تاریخی، محدودیت ایجاد می‌کنند و هزینه گرانی هم تقاضا دارند، ضمن اینکه اسنادشان هم دسته‌بندی و مرتب نیست.
وی اضافه کرد: شیفته گذشته هستیم اما نه خودمان و نه کتاب‌هایمان از چارچوب‌های مرسوم تاریخ خارج نمی‌شویم و این تناقض است. حتی همان دانسته‌های تاریخی‌مان هم عمق ندارد و کامل نیست.
اتحادیه اذعان کرد: همانطور که تاریخ پژوهی متحول می‌شود، مورخ هم دچار تحول می‌شود و نگاهش به اسناد هم تحول پیدا می‌کند. مثلا ۲۰ سال قبل خیلی نسبت به نقش پررنگ زنان در قاجار معتقد بودم اما سال‌های اخیر متوجه شدم عده معدودی بوده‌اند و اصلا نباید نقش زنان و مردان را در تاریخ جدا کرد. تاریخ‌نگاری باید فرای جنسیت باشد.
این تاریخ پژوه ۸۶ ساله گفت: مورخ می‌تواند پس از پژوهش، تا حدی هم تصور و تخیل کند. وجه اشتراک تاریخ و رمان هم تا حدی همین عنصر تخیل است. البته همین موضوع نیاز به آگاهی دارد.
اتحادیه با اذعان به علاقه و درکش از شخصیت شیخ فضل‌الله نوری گفت: او متوجه بود قانون اساسی به دلیل گرته‌برداری از قوانین اساسی بلژیک و فرانسه، نمی‌تواند به طور کامل منطبق با فقه باشد. او مخالف التقاط چپگرایانه و سوسیالیست‌ها بود و معتقدم انقلاب اسلامی، تکرار یا ادامه همان انقلاب مشروطه است. مطمئنم آیت‌الله خمینی با هوشمندی‌ای که داشت، توانست از مشروطه درس بگیرد. علما توده مردم را به آگاهی سوق دادند نه روشنفکران؛ آن‌ها پیروانی نداشتند و حرفشان برای مردم مفهوم نبود. در حالی که پس از مشروطه، بلافاصله علما را کنار گذاشتند.
این مورخ درباره اینکه چرا نسبت به شخصیت‌ها در تاریخ قضاوت کرده است، گفت: مورخ قاضی نیست اما نمی‌تواند بی‌طرف باشد. بنابراین دچار پیش‌داوری است اما باید منصف باشد و دوطرف را ببیند. من با نگاه به مقتضیات زمانه شیخ فضل‌الله و سیدجمال الدین اسدآبادی، آن‌ها را درک می‌کنم و به همین دلیل هوادارشان هستم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا دچار توهم توطئه است، با خنده گفت: می‌شود ایرانی بود و توهم توطئه نداشت؟ شاید توطئه نشود نامش را گذاشت. همین اواخر آمریکا مطرح کرده است که می‌خواستند با انگلیسی‌ها در زمان مصدق در ۲۵ مرداد کودتا کنند و نشد؛ بنابراین مسئولیتی در قبال توطئه 28 مرداد نداشته‌اند. این ادعا باورکردنی نیست. بنابراین این خودش توطئه است دیگر! حسن مشرف نفیسی (مشرف‌الدوله) که یک فرد باسواد وطن‌پرست است، جمله‌ای دارد با این مضمون: «باید به حال مملکتی افسوس خورد که وقتی خارجی‌ها از حکومتش بد می‌گویند، مردمش خوحال می‌شوند.» این خیلی حرف تأمل‌برانگیزی است و راجع به ایران امروز ما هم صدق می‌کند! شاید دلیلش این است که سواد سیاسی و اجتماعی مردم ما پایین است.
اتحادیه در بخش دیگری از این برنامه خاطرنشان کرد: ما اگر امام‌هایمان را کنار بگذاریم ـ که قهرمان هستند و جنبه مذهبی دارند ـ قهرمان سیاسی نداریم و جایشان در تاریخ ما خالی است و خودمان هم خراب کرده‌ایم، یعنی به افراد دلسوزی هم که بوده‌اند، یک برچسبی زده‌ایم و آن‌ها را رانده‌ایم.
به گفته این پژوهشگر تاریخ، تاریخ عبرت‌آموز نیست، چون شخصیت‌ها، موقعیت‌ها و مسائلش تکرار نمی‌شوند. ولی دانستن اطلاعات تاریخی مهم است. می‌گویند کسی که تاریخ نمی‌داند مانند بچه‌ای است که خاطره‌ای ندارد. دانستن تاریخِ درست برای رجال ما که در مسائل بین‌المللی قرار دارند، خیلی مهم است.
اتحادیه در پاسخ به فضلی‌نژاد که آیا پیروزی علما در انقلاب اسلامی همان پیروزی مردم بوده است، پاسخ گفت: زن‌ها در انقلاب اسلامی آگاهی پیدا کردند، بنابراین معتقدم پیشرفت کردند. مشارکت واقعی زن‌ها در انقلاب بود و همه اقشار رفتند رأی دادند.
وی در پایان برنامه در پاسخ به اینکه اگر روزی امر شود برای دفاع از آراء و نظراتتان جام شوکران را بنوشید، گفت: نه از نظراتم دفاع می‌کنم و به هر نتیجه‌ای رسیدم، اگر عکسش ثابت شود حاضرم عقیده‌ام را عوض کنم.
«شوکران» که به اساسی‌ترین مسایل فکری کشور می‌پردازد، محصول مشترک شبکه چهار سیما و حوزه هنری است. این برنامه دوشنبه هرهفته ساعت ۲۱ شامگاه با سردبیری و اجرای پیام فضلی‌نژاد روی آنتن تلویزیون می‌رود.
بازپخش «شوکران» روزهای سه‌شنبه ۱۰ صبح، جمعه ۱۴ ظهر، شنبه ۱ بامداد است.