به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ پرونده برنامه زنده گیومه، به بحث و بررسی در خصوص وضعیت اسفناک نشر کتاب کودک و نوجوان و همچنین نمایشگاه بین المللی کتاب می پردازد. عبدالعظیم فریدون، مدیر انجمن ناشران کودک و نوجوان با آرمان غفاریان، گوینده این برنامه و سید علی مومنی، کارشناس حوزه فرهنگ و هنر به بحث و تبادل نظر پرداخت.
مومنی: درباره کتاب و مشخصا و نمایشگاه آن صحبت می کنیم. بحبث ها هم خیلی زیاد است. وقتی به این بحث می رسیم، مطالب باز می شود. به استقبال برویم و بیشتر در این مورد صحبت کنیم. یکی ازبحث ها که خیلی مطرح شده است و برنامه ها ساخته شده، موضوع نمایشگاه و فروشگاه بودن است. اما الان می خواهیم درباره نشر کودک و نوجوان صحبت کنیم. این بخش یکی از بخش های پر استقبال نمایشگاه کتاب است. آیا فکر می کنید که آن بخش باید فروشگاه کتاب کودک و نوجوان باشد یا باید فضایی برای بحث و تبادل نظر باشد؟
فریدون: فلسفه وجودی، نمایشگاه است نه فروشگاه. اما غیر از کودک لطمه به کتابفروشی ها می زند. برای اینکه نمایشگاه تعاملی بین پدیدآورندگان ایجاد می کند. ناشر کتاب های جدید را که تولید کرده را عرضه کند و پدیدآورندگان مثل تصویرگران، ویراستان و مترجمان و نویسندگان حتی در بخش های خارجی با دیگران تعامل برقرار کنند و به گفتگو بنشینند و فرصتی است که برای همه اینها مغتنم است و بتوانند تعامل کنند. اما به دلیل اینکه وضعیت نشر کشور ما، متاسفانه وضعیت خوبی نیست، نمایشگاه یه فروشگاه بزرگ برای عامه شده است. ما در بخش کتاب در سطح کشور فروشگاه کتاب کودک مستقلا کم داریم. شاید به تعداد انگشت های دست هم نباشد. در تهران هم به همین شکل است. شاید دو یا سه فروشگاه داریم که مختص کودک است و بقیه در کنار کتابفروشی های کتاب های بزرگسال بخش کوچکی اختصاص داده شده است. یا مثلا ناشران فروشگاه های بزرگ برای اینکه جنس شان جور باشد و بیشتر تزیینی است. پس با این شرایط برای خانواده ها فضای نمایشگاه مغتنم است. مشکلات رفت و آمدی و وقت و همراهی بچه ها با خانواده ها و دوری فروشگاه های اندک نمایشگاه این فضا را ایجاد می کند که بتوانند نیازهای بچه ها را خریداری کنند. از زمانی که نمایشگاه شروع شده است می بینم که مشتریان ثابت ما، می آیند و کتاب های یک ساله بچه ها را می خرند.
مومنی: آیا این سبک درست است؟
فریدون: تنگنا موجب شده است. به هر صورت بخش عمده ناشران، کتاب ها را در فروشگاه ها عرضه میکند اما وقتی شما به کتابفروشی ها مراجعه می کنید، برای چند ناشر را بیشتر نداردو آن هم به اندازه محدود. آن هم کتابفروشی نزدیک منزل باشد و شما بتوانید مراجعه کنید. کودک حتما باید با همراهی بزرگ تر ها مراجعه کنند. به صورت کلی حرف درست است که نمایشگاه کتاب، محل نمایش است اما مشکل امروز جامعه ما، برای بزرگسال و کودک متفاوت است یعنی بزرگسال به راحتی می تواند برود و کتاب خود را بخرد، حتی اگر دور باشد یا آن کتاب را نداشته باشد. اما کودک استقلال خرید ندارد.
مومنی: یک زمانی ما مشکل را نمی دانیم که چه فرآیندی باعث می شود که نمایشگاه را تبدیل به فروشگاه کنیم. اما الان همانطور که شما می گویید ما کتابفروشی مخصوص کودکان نداریم. خود این مساله این پیام را می دهد که مشکل را در جای دیگر رفع کنیم. سی و سومین دوره برگزار می شود و دست کم باید ضعف ها در بخش های دیگر برطرف می شد و هدف نمایشگاه را به سمت و سوی درست می بردیم؟
فریدون:این بحث درستی است و آسیب شناسی هم صورت گرفته اما مشکل اساسی تر داریم و آن هم این است که هیچ کدام از مدیران ما ثبات نداشتند. اگر هم خواستند تصمیم درستی بگیرند، دوره مدیریت شان به پایان می رسد.
مومنی: مشکل همین جاست به فرمایش شما ما مدیر محور هستیم. حالا اگر فرآیندی هم باشد، آیا تعیین کننده است؟
فریدون: من متاسفم که باید بگویم، در کل کشور اینطور هست و در بحث فرهنگی هم همین است. فقط در بخش فرهنگی اینطور است که زمان بیشتری می طلبد برای این کار که موضوعی استمرار پیدا کند و نهادینه شود. بحث های فرهنگی مثل بخش صنعتی نیست که دستگاهی را خریداری کنیم و بیاییم و مشکل تولید را انجام دهیم. بحث فرهنگ نیازمند بستر و افراد متفکر و صبر و حوصله است. نیازمند سرمایه گذاری کلان و حمایت های درست و حسابی است. در مدیران فرهنگی ما چنین چیزی وجود ندارد. فکر می کنند که دوره ای هستند و بیایند و بروند و در کشور ما متاسفانه مدیران معمولا سلیقه های شخصی خود را اعمال می کنند و هر کدام که آمدند قبلی را تخریب می کنند، هیچ کدام پا نمی گیرد. در بحث فروشگاه ها و حتی مدارس همین است. نگاه کنید کتابخانه های مدارس ما، کتاب های به روز ندارند. یا کتابخانه یا معلم کتابدار ندارند. این از وضعیت مدارس. کتابخانه های مان هم تعدادش کم است یا آنطور که باید، مجهز نیستند. کتابخانه های پرورش فکری هم تعدادش کم است، در رفت و آمد مشکل وجود دارد و کتاب های به روز وجود ندارد. کودکان و نوجوانان ما کجا باید به دنبال کتاب بروند؟ جز اینکه در این فرصت به پدران و مادران فشار بیاورندکه بروید و کتاب های مورد نیاز ما را بخرید. بزرگسال اوقات فراغت ندارند اما فرزندان ما که این اوقات را دارند. یکی از مشکلات عدم دسترسی به کتاب است. ما ویترین کتاب نداریم. مدیران فرهنگی ما بستر را فراهم کنید. اینکه 4 کتاب از ناشر بخرید که مشکل حل نمی شود. بستر دسترسی به کتاب را فراهم کنید.
مومنی: اشاره کردیم که ممکن است برنامه های بلند مدتی وجود نداشته باشد و رفت و آمد مدیران و اعمال نظرات شخصی آنها هم موثر باشد. نقش انجمن ها و اتحادیه ها چیست؟ فرض کنید انجمن ناشران کودک و نوجوان و اتحادیه ناشران و بقیه جاها چقدر می توانند در روند رفت و آمد مدیران موثر باشند؟
فریدون: قدرت اقتصادی خود ناشران هم آنقدر زیاد نیست که بتوانند تولید کنند. ما الان در این انجمن که سی امین سال تاسیس خود را پشت سر می گذارد، شاید اولین تشکل بعد از اتحادیه باشد، بارها و بارها فروشگاه ایجاد کردیم و نمایشگاه گذاشتیم در تهران و شهرستان ها، موقتی شده است. سرمایه گذاری کلان می خواهد. اما الان سه سال است همین انجمن بخش کتاب کودک باغ کتاب (ماه پیشونی) را تاسیس کرده است. بزرگ ترین کتابفروشی جهان به لحاظ وسعت است. حدود 4500 متر است. شعبه دوم را در بندرعباس روبروس اسکله شهید رجایی تاسیس کردیم حدود2500 مترمربع. این توانایی اعضای انجمن است. سرمایه های خرد و کلان را روی هم گذاشته اند حدود 70 نفر و دو فروشگاه بزرگ را راه اندازی کرده اند. برخی از اعضای انجمن هم فروشگاه مستقل دارند. ولی توانایی ناشران اینطور نیست که بتوانند کشور را پوشش دهند. این نیازمند حمایت های ملی است. باید فکر کنند که چطور می توانند دسترسی را برای بچه ها فراهم کنند. ناشران ارتباط با مدارس ندارند. اجازه این کار را ندارند. حالا اجازه ارتباط ندارید، عیبی ندارد ولی کتابخانه مدارس را تجهیز کنید. اینکه دیگر دست ما نیست. در کتابخانه های عمومی هم آنقدر که باید، کتاب نیست. اینکه در دست ناشر خصوصی نیست.
مومنی: باید چه کرد؟ ظرفیت کتابخانه ای مدارس محدود است. مگر می توانند با همه ناشران ارتباط بگیرند و همه کتاب های را بیاورند؟
فریدون: اصلا همچنین چیزی نیست. کتابخانه اگر فعال باشد، همان کفایت می کند. ما حدود صد هزار مدرسه داریم. تولید یک کتاب چند تاست؟ 500 عدد. من نمی گویم صد هزار دانش آموز بلکه می گویم مدرسه. مشکل اقتصادی و دسترسی دارند ولی صد هزار مدرسه را تجهیز کنید. از همه ناشران هم نخرید. بخشی را تهیه کنید. بر اساس سلایق، معیارها و ضوابط خود بخرید. مگر می شود در صد هزار مدرسه 500 تا 1000 تیراژ کتاب کودک داشته باشیم. یک محله را هم جواب نمی دهد. ما استراتژی و راهبردهای فرهنگی در زمینه کتاب نداریم. خود من که حدود 38 سال است در حوزه کتاب کودک، نمونه مکتوبی که بدانم کسی آن را می خواند و به آن عمل می کند را ندیدم.
مومنی: اشاره کردید به باغ کتاب، با توجه به برنامه های وسیعی که در آن وجود دارد، آیا باز هم اعتقاد دارید که نمایشگاه کتاب باید فروشگاه باشد؟ احساس می شود، در بخش کودک و نوجوان دیگر تبدیل به شهربازی برای کودکان شده است. بیشتر از اینکه بخواهد نمایشگاه یا فروشگاه کتاب کودک باشد، شاید محل بازی باشد.
فریدون: محل بازی که نه... چون اصلا اجازه ندارند که به جز کتاب، محصول دیگری بیاورند. ناشران می توانند کتاب عرضه کنند. اما توجه کنید که محلی به نام باغ کتاب می تواند جایگزین نمایشگاه بشود. در نمایشگاه نمی توانید بگویید که بخش بزرگسال فروشگاه باشد و بخش کودکان، نمایشگاه شود. امکان اجرایی اش هست؟
مومنی: در حوزه های دیگر هم همین شکل است که وقتی بچه ها چیزی را می خواهند، خانواده ها نمی توانند مقاومت کنند و مجبور هستند که برای آنها خرید کنند. اما این ظاهرا شامل کتاب کودک نمی شود...
فریدون: اگر اینطور است پس چرا تیراژ بین 500 تا 1000 تاست؟ این اصلا نیاز به استدلال ندارد. در دهه 60 در بخش خصوصی 70 هزار و در بخش محراب قلم 11 هزار تا 22 هزار می زدیم. امروز رسیده است به این رقم. تعداد دانش آموزان دهه 60 را ببینید. اینها چه شده است؟ البته تعداد ناشران هم اضافه شده است. پروانه نشر دارند اما ناشر حرفه ای که در سال 50 کتاب تولید کند، خیلی خیلی خیلی کم است. فرض کنید اگر 11 هزار تولید می کردیم، می فروختیم ولی الان همین مقدار هم تولید شود، دو سال طول می کشد که به فروش برسد. تیراژ چندین برابر کم شده است.
گفتنی است، برنامه زنده گیومه به تهیه کنندگی حسین معصومی و اجرای شهاب شهرزاد و کارشناسی سید علی مومنی، شنبه تا چهارشنبه ساعت 9 صبح بر روی موج 5/107 رادیو نمایش قابل دریافت است.