آیا کشور با یک شوک جمعیتی مواجه می‌شود؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا؛ بسیاری از کشورهای جهان در سال‌های اخیر با مقوله‌هایی همچون پیری جمعیت و کمبود نیروی انسانی تازه نفس و جوان روبه‌رو هستند اما این احتمال وجود دارد که کرونا بر زاد و ولد در کشورهای جهان تاثیر منفی مضاعفی بگذارد. بحث کاهش زاد و ولد در ایام کرونا مخصوص کشورهای توسعه یافته نیست بلکه احتمال دارد همه دنیا را درگیر و جهان را در برهه‌ای از زمان با مشکل جمعیتی و تغییر هرم سنی مواجه کند. مسئله‌ای که بواسطه وجود مراسمات تجملاتی پیش از ازدواج و به دنبال آن تعویق ازدواج ها کشور ایران را بیشتر گرفتار خواهد کرد.

تعویق ازدواج با ورود کرونا

محمدمهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، با بیان نخستین هشدار در این زمینه گفت: کرونا خللی برای گروهی از جمعیت ایران ایجاد می‌کند که تا 50 سال با آن دست به گریبان خواهیم بود. با شیوع کرونا در کشور آن دسته از جوانانی که در دوران نامزدی و آشنایی بودند، ازدواج خود را بواسطه این ویروس به تاخیر انداختند.

معاون امور جوانان وزیر ورزش و جوانان گفت: این اتفاق به وفور از اول اسفند 98 شایع شده و ادامه نیز خواهد داشت و به علت اینکه زمان پایان کرونا در کشور مشخص نیست، زمانی برای پایان آن نمی‌توان متصور شد. بسیاری از این افراد مراسم شروع زندگی خود را به تاخیر انداخته و بواسطه عدم برگزاری این مراسم زندگی خود را نیز آغاز نکرده‌اند. 

او اظهار کرد: ماه‌های رجب، شعبان و تعطیلات نوروز همواره ایامی بوده که مردم در آن مراسم ازدواج و آغاز زندگی خود را برگزار کرده و این ایام بواسطه کرونا به‌طور کل از دست رفت. همواره بواسطه این اعیاد شیب صعودی در آمار ازدواج به وقوع می‌پیوست که در سال جاری این امر محقق نشد.

تندگویان با تشریح مسئله تاثیر کرونا بر فرزندآوری در جامعه گفت: شاهد خانواده‌هایی هستیم که چند سال از زندگی آن‌ها گذشته و برای مثال برنامه داشته‌اند پس از تثبیت وضعیت اقتصادی و کاری اقدام به فرزندآوری کنند که این قبیل خانواده‌ها نیز بواسطه شیوع کرونا و ترس از ابتلا به کرونا در مراکز درمانی از فرزندآوری پرهیز می‌کنند. این موارد به صورت مکرر در مراکز مشاوره مطرح شده و خانواده‌ها به‌صورت علنی این مسئله را مطرح کرده‌اند.

او تاکید کرد: عمده این خانواده‌ها در مراکز مشاوره‌ای عنوان کرده‌اند که منتظر هستیم کرونا از کشور برچیده شود، بعد اقدام به فرزندآوری خواهیم کرد. خانواده‌ها نگران وضع حمل ایمن و مراکز ایمن هستند که مبادا در این میان مادر یا فرزند به این بیماری مبتلا شوند. بنابراین بخشی از آمار فرزندآوری نیز به این علت کم می‌شود. 

زنگ خطر کاهش ازدواج و افزایش طلاق در ایام کرونایی

شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، در این رابطه گفت: آمار ازدواج به صورت قابل توجهی در یک ماه گذشته کاهش یافته است. مسئله‌ای که بواسطه ماه رمضان و ایام سوگواری پس از آن، تا حدودی تداوم خواهد یافت اما می‌توان امید داشت در نیمه دوم سال مقوله ازدواج و همسر گزینی به روال عادی خود بازگردد.

او افزود: از سوی دیگر بواسطه اختلافات خانوادگی که در این مدت افزایش یافته است نیز امکان افزایش طلاق‌ها وجود دارد و شاید کاهش آمار در این عرصه صرفا به‌خاطر تعطیلی مراکز ثبت طلاق و دادگاه‌های خانواده باشد. 

کاظمی‌پور با اشاره به افزایش پیشگیری در بارداری گفت: در این برهه از زمان بواسطه ترس از مراجعه به مراکز درمانی پیشگیری از بارداری افزایش یافته بنابراین به احتمال زیاد در پائیز 99 کاهش آمار فرزندآوری خود را بیشتر نشان دهد.

این استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه  در طول سال حدود 300 هزار فقره سقط جنین انجام می‌شود، تاکید کرد: از یک سو برخی اقدام به سقط جنین می‌کنند تا کودک خود را در این وضعیت بدنیا نیاورند و از سوی دیگر برخی که با مراجعه به مراکز درمانی اقدام به سقط می‌کرده‌اند نیز ممکن است کودک خود را نگه دارند.

او اظهار کرد: به‌صورت کلی هرم سنی جمعیت ایران در وضعیت جوانی قرار دارد و فقط 10 درصد از جمعیت ایران کهنسال هستند. به علت شیوع کرونا در میان کهنسالان این درصد تغییر آنچنانی نخواهد کرد و خللی که در این برهه زمانی در فرزندآوری بوجود می‌آید با وجود اینکه تبعات زیادی در بلند مدت دارد اما در هرم سنی فعلی تغییر آنچنانی ایجاد نمی‌کند.

تهدید هرم جمعیتی در ایران از گذشته وجود داشته است

برخی کارشناسان حوزه جامعه نیز ریشه کاهش فرزندآوری در جامعه علاوه بر کرونا، مرتبط با مسائل اقتصادی نیز می دانستند. 

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، در این رابطه گفت: هر بحرانی عوارض خاص خود را در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دارد وبحران کرونا نیز از این مبحث مستثنی نیست.

او افزود: در این زمینه نخستین اثری که کرونا بر جمعیت کشور می‌گذارد، اختلال در فرزندآوری است اما باید توجه کرد که این معضل معطوف به ایام کرونا نیست و پیش از آن نیز این مسئله هرم جمعیتی کشور را تهدید می کرده است. به نحوی این مسئله از گذشته در کشور باقی مانده و بواسطه کرونا تشدید شده است.

موسوی چلک ادامه داد: این تحلیل وجود دارد که پس از پایان کرونا، آمار فرزندآوری کاهش پیدا می‌کند اما صرفا بخاطر شیوع کرونا نیست و این امر از دو دهه گذشته شایع شده و مردم تمایل خود به فرزندآوری را از دست داده‌اند. به همین دلیل سیاست‌های افزایش جمعیت در قالب سیاست‌های کلی نظام سلامت مطرح شد.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به ریشه دار بودن مشکلات اقتصادی عنوان کرد: از سوی دیگر اقتصاد کشور پیش از کرونا نیز وضعیت مناسبی نداشت و با شیوع کرونا و تعطیلی بسیاری از مشاغل و هراس از مسائل اقتصادی پس از آن، تاثیر خود را بر مقوله‌های اجتماعی از جمله جمعیت می‌گذارد.

کاهش میزان بارداری به کاهش جمعیت نمی انجامد

در این میان برخی نیز معتقد بودند عدم مراجعه کوتاه مدت مادران به مراکز درمانی و عقب افتادن مقوله فرزندآوری نتایج منفی چندانی در پی ندارد.

در این رابطه سولماز پیری، عضو انجمن متخصصین زنان و مامایی ایران، گفت: از آنجایی که مسئولین تاکید دارند مردم فقط برای انجام کارهای ضروری از خانه خارج شوند، مراجعات غیر اورژانسی و سرپایی در همه رشته‌های پزشکی کاهش پیدا کرده است.

پیری افزود: با این وجود بسیاری از خانم های باردار به ما مراجعه دارند تا سلامت خود و فرزندشان را کنترل کنند.

این متخصص زنان و زایمان تصریح کرد: کاهش میزان بارداری در یک یا دو ماه، باعث کاهش جمعیت در آینده نمی‌شود.

احتمال کاهش جمعیت در ماه‌های آینده منتفی می‌شود

از سوی دیگر مسئولین بهداشتی کشور نیز قرنطینه را فرصتی مناسب برای فرزندآوری دانستند.

حامد برکاتی در این رابطه به وضعیت میزان بارداری در شرایط کرونایی اشاره کرد و گفت: شرایط ما نسبت به وضعیت قبل از کرونا هیچ تغییری نکرده است چون حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی فقط مربوط به بیرون از خانه است و خانواده‌ها درون خانه می‌توانند به زندگی روزمره خود ادامه دهند.

مدیرکل دفتر سلامت، جمعیت و خانواده وزارت بهداشت ادامه داد: با توجه به اینکه در روزهای قرنطینه که زوجین اوقات بیشتری را کنار هم سپری کردند، احتمال کاهش جمعیت در ماه‌های آینده منتفی می‌شود.

نگاه تجاری به ازدواج ممنوع

این روزها سبب شده تا مراسمات ازدواج به تعویق بیفتد و بدین ترتیب تشکیل خانواده منوط به گرفتن مراسمات ازدواج شده از این رو شاید تغییر برخی سنت ها در ایام کرونا بتواند در سطح کلان به تشکیل خانواده کمک کند و تشکیل خانواده نیز خود سبب کاهش تبعات هرم جمعیتی کرونا شود.

مصطفی اقلیما، پدر مددکاری ایران و آسیب‌شناس، گفت: ازدواج معلولی از علت‌های مختلف است اما ما به این مقوله صرفا به عنوان یک معامله و تغییر در راستای زندگی نگاه می کنیم. متاسفانه بسیاری از پدران ما به وظیفه پدری خود عمل نمی‌کنند و تمام زندگی خود را صرف اشتغال و کسب پول کرده‌اند. پدری که پنج دقیقه هم وقت ندارد تا با فرزند و همسر خود صحبت کند چرا تن به این عمل می‌دهد؟

او افزود: کسی که نمی‌تواند و توانایی اقتصادی ندارد نباید ازدواج کند. در کشورهای اروپایی سن ازدواج به مراتب پائین‌تر از ایران است و این امر بواسطه عدم وجود مراسمات و باورهای اشتباه است. آن‌ها به ازدواج نگاه تجاری ندارند و این امر سبب شده به راحتی ازدواج کنند. کرونا و تبعات اقتصادی و بهداشتی آن به عاملی مضاعف برای سخت‌تر شدن مقوله ازدواج در کشور شده است. 

اقلیما تاکید کرد: این فرهنگ‌ها و باورهای اشتباه بواسطه آموزش و تغییر در سیاست‌گذاری‌های اجتماع تغییر خواهد کرد. زمانی که تمرکز دولت و سیاست‌گذاری‌ها در عرصه توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال باشد آنگاه جوانان برای ازدواج دیگر به میزان دارایی طرف مقابل توجه نمی‌کنند و به داشته‌ها و توانایی‌های خود تکیه می‌کنند. 

او گفت: اگر جوانان به آینده خود اطمینان داشته باشند این معضلات بوجود نمی‌آید. زندگی که در ورای آن اطمینان وجود نداشته باشد دوام نخواهد آورد. تا زمانی که امنیت شغلی و کاری و مالی وجود داشته باشد نمی‌توان هیچ چیزی را تغییر داد.

لزوم اصلاح فرهنگ سخت گیرانه در تشکیل خانواده

آنچه که از گفته کارشناسان این حوزه مشخص است کشور بواسطه کرونا با مشکلاتی اقتصادی مواجه خواهد شد که یکی از تبعات آن کاهش فرزندآوری خواسته و ازدواج و یا حداقل تاخیر در این رخدادها است. مسئله‌ای که تبعات آن گریبان کشور را در سال‌های آینده خواهد گرفت و تنها راه رهایی از آن اصلاح فرهنگ‌های سخت‌گیرانه و نامتقارنی است که امروزه خانواده‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. مقوله‌ای که از سوی مسئولین بواسطه آموزش و سیاست‌گذاری‌های صحیح اقتصادی نیز می‌تواند بهبود پیدا کند.