به گزارش گروه روی خط رسانه‌های خبرگزاری برنا؛ اما نکته تعجب‌آور وقتی است که شما آزمایش خون داده‌اید و نتیجه را گرفته‌اید! حالا فهرست بلندبالای نتیجه آزمایش خون جلوی چشمان شماست؛ فهرستی پر از کلمات و اصلاحات عجیب و غریب که با وجود روتین و عادی بودن، شما از آن‌ها اصلا سر در نمی‌آورید.
گشت زدن و جست و جوی این اصطلاحات و اختصارات در گوگل در واقع شما را به چاهی می‌اندازد که از آن نمی‌توانید خودتان را بیرون بکشید! بیلی روبین لعنتی دیگر چه چیزی است؟! حالا اگر آزمایش خون مربوط به قلبتان باشد، آیا قلب شما بازوفیل بیش از اندازه پمپاژ می‌کند؟ای وای…
فارغ از این که اصطلاحات تخصصی پزشکی که شما در آزمایش خون می‌بینید چقدر گیج کننده و مبهم هستند، اما معمولا چارچوب آزمایش خون کسل‌کننده و تکراری است. شاید شما هم مثل خیلی‌ها در فهم و درک لغات یا اصطلاحات تخصصی نامه‌ها یا مکاتبات اداری هم مشکل داشته باشید چه برسد به این اختصارات پزشکی!
اما نترسید: شما هم می‌توانید در خواندن نتایج آزمایش خون استاد شوید.
ما در این مطلب نمی‌خواهیم لغت نامه جامع و کاملی از اصطلاحات پزشکی را برای شما فهرست کنیم بلکه قصد داریم توضیحات ساده و اساسی را به شما بدهیم که درک بهتری از این اطلاعات و گزارش آزمایش خون داشته باشید تا بتوانید نتیجه آزمایش را با راحتی و اطمینان بیشتر تفسیر کنید.
چرا نتایج آزمایش خون مهم است؟
اول از همه، بیایید به این نکته پی ببریم که چرا نتیجه آزمایش خون این قدر در تشخیص بیماری‌های مختلف اهمیت دارد. پس، برای دانستن این موضوع قبل از هر چیز لازم است شما خون را به عنوان یک سیستم اکسیژن رسانی و مکانیسمی برای دفع مواد زائد بدن در نظر بگیرید.
اندام‌های خاصی در بدن، مانند کبد، کلیه، طحال و ریه‌ها مانند ایستگاه‌های پردازش هستند. ارز‌ش‌های معمولی در نتیجه آزمایشگاهی بر عملکرد اندام سالم و سیستم‌های کاملاً کاربردی دلالت دارد.
مهم است به یاد داشته باشید که اگر نتیجه آزمایش در محدوده مشخصی که در نظر گرفته شده است نباشد نباید فکر کنید که بیماری قریب‌الوقوع گریبان‌گیر شما خواهد شد. محدوده نرمال و قابل اطمینان با آزمایش گروه بزرگی از افراد سالم تعیین شده است.
اما همین محدوده‌های نرمال هم تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر سن، جنسیت، وزن، سابقه پزشکی، دارو‌های مصرفی و سبک زندگی دستخوش تغییر می‌شود. وضعیت نرمال چیزی است که دکتر بهتر می‌تواند با توجه به شرایط شما به شما بگوید.
چطور نتیجه آزمایش خون را بخوانیم؟
برای یک چکاپ معمولی، نمونه خون در سه آزمایش مختلف تحت بررسی قرار می‌گیرد:
شمارش کامل خون یا CBC
پنل جامع متابولیک یا CMP
پنل یا پروفایل لیپید (چربی)
این آزمایشات چند نتیجه خاص را نشان می‌دهند. با این حال، به جای این که نتایج زیر هر کدام از این ۳ نتیجه گروه‌بندی شود، بسیاری از گزارشات یک ستون ساده را نشان می‌دهند که زیر عنوان نام آزمایش یا Test Name قطار می‌شوند.
برای این که نتایج آزمایشگاهی را بهتر بفهمیم، تشخیص رابطه بین این نتایج کمک بیشتری خواهد کرد. در این قسمت، می‌خواهیم این سه گروه اصلی آزمایشات را توصیف کرده و نتایجی را که بیشتر زیر این گروه‌ها لیست می‌شوند را عنوان کنیم.
شمارش کامل خون یا CBC
در بسیاری از نتایج آزمایش خون، اولین فهرستی که زیر ستون نام آزمایش یا Test Name می‌آید نتیجه CBC یا شمارش کامل خون و به عبار دیگر Complete Blood Count است. آزمایش CBC ترکیبات الزامی خون را می‌سنجد: گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها.
علاوه بر این، آزمایش CBC پروتئین اکسیژن رسان، یعنی هموگلوبین، را می‌سنجد و چک می‌کند که نسبت گلبول‌های قرمز خون به مایع یا پلاسمای خون چقدر است.
نتیجه آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند که عفونت‌ها و حساسیت‌ها را پیدا کند، بیماری‌های احتمالی را تشخیص داده و به عوارضی مانند کم خونی یا سرطان خون پی ببرد.
معنی اصطلاحات آزمایش خون
شمارش گلبول‌های سفید خون یا WBC
اغلب اولین آزمایش CBC تعداد گلبول‌های سفید خون را نشان می‌دهد. گلبول‌های سفید خون، که به آن‌ها لکوسیت هم می‌گویند، یکی از ترکیبات اصلی سیستم ایمنی بدن شما هستند.
وقتی به عفونت یا واکنش‌های حساسیتی دچار شوید، بدن شما گلبول‌های سفید خون بیشتری تولید می‌کند. در کل، ۵ نوع اصلی از گلبول‌های سفید خون وجود دارند، اما در بسیاری از گزارشات نتایج آزمایش خون، آن‌ها را زیر نتایج آزمایش CBC فهرست می‌کنند.
تعداد گلبول‌های سفید خون نشان از سلامت قلب شما دارد. طبق تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، هر چه تعداد گلبول‌های سفید خون بالا باشد، نشان از بیمار بودن قلب شما، مخصوصا احتمال سکته، دارد که این حالت در بین افرادی که سیگار می‌کشند، بیشتر شایع است.
معنی اصطلاحات آزمایش خون
شمارش گلبول‌های قرمز خون
گلبول‌های قرمز خون نتیجه بعدی در آزمایش است. گلبول‌های قرمز خون یا Red Blood Cells در آزمایش خون با سرواژۀ RBC نشان داده می‌شوند. کار گلبول‌های قرمز خون رساندن اکسیژن به بافت‌های سراسر بدن است.
وقتی تعداد گلبول‌های قرمز خون یا RBC بالا باشد نشان از کم آبی بدن، مشکلات کلیه یا بیماری قلبی دارد. اگر RBC پایین باشد، یعنی تعداد گلبول‌های قرمز خون کم است؛ یعنی در واقع شما دچار کم خونی، سوء تغذیه، آسیب مغز استخوان و مشکلات کلیوی هستید.
وقتی RBC بالا است، دلالت از ابتلا به بیماری کبد چرب دارد. در این بیماری، چربی در کبد شما انباشته می‌شود و به آن آسیب می‌رساند. افرادی که چاق هستند، مبتلا به دیابت نوع ۲ بوده و کلسترول خون بالایی دارند باید این عارضه را به عنوان یک علامت هشداردهنده به حساب آورند، زیرا بالا بودن RBC با ابتلا به بیماری کبد چرب در ارتباط است.
هموگلوبین، هماتوکریت و ...
این نتایج آزمایش زیر بخش نتایج RBC فهرست می‌شود، زیرا سلامت و عملکرد گلبول‌های قرمز خون را بیشتر بررسی می‌کند.
هموگلوبین پروتئین گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را حمل می‌کند. سنجش آن می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد کدام اندام‌ها و بافت‌ها به اندازه کافی اکسیژن ندارند.
هماتوکریت حجم خونی را نشان می‌دهد که توسط گلبول‌های قرمز خون گرفته شده است. وقتی هماتوکریت پایین باشد، نشان از کم خونی، از دست دادن خون یا کمبود ویتامین دارد. بالا بودن هماتوکریت نیز نشان از کم آبی بدن یا ابتلا به بیماری‌های کبدی و قلبی دارد.
گلبول‌های خون اغلب به گویچه‌های خون هم می‌گویند. به عبارت دیگر، اندازه متوسط گویچه‌های قرمز خون هم اهمیت دارد. مثلا وقتی که کمبود ویتامین B۱۲ داشته باشید یا مبتلا به کم خونی باشید ابعاد گلبول‌های قرمز خون یا RBCها غیر معمولی خواهد بود.
میانگین هموگلوبین سلولی یا گلبولی که MCH است می‌تواند مقدار متوسط هموگلوبین در RBC را بسنجد. این آزمایش اغلب با تمرکز متوسط هوگلوبین سلولی یا MCHC درصد متوسط هموگلوبین در گلبول‌های قرمز خون را اندازه گیری می‌کند.
پلاکت‌ها و مقدار میانگین پلاکت‌ها یا MPV
این دو آزمایش معمولا جزو نتایج بعدی هستند که در آزمایش خون فهرست می‌شوند. پلاکت‌ها بخش‌هایی از گلبول‌های خون هستند. آن‌ها نیز به بهبود زخم‌ها کمک می‌کنند و با لخته کردن خون از خونریزی بیش از حد جلوگیری می‌کنند.
تعداد پایین پلاکت (کمتر از ۱۵۰ هزار در هر میکرولیتر) می‌تواند دلالت بر خطر خونریزی بیش از حد داشته باشد، اما وقتی تعداد آن‌ها بالا باشد، یعنی ۴۰۰ هزار در هر میکرولیتر و بالاتر) نشان می‌دهد که خطر لخته شدن خون وجود دارد.
آزمایش مقدار میانگین پلاکت‌ها یا MPV می‌تواند مقدار متوسط پلاکت‌ها را اندازه بگیرد. با این کار، پزشک می‌تواند خونریزی و اختلالات مغز استخوان را تشخیص دهد و به علائم بیماری‌های التهابی شامل بیماری‌های قلبی عروقی، لوپوس و روماتیسم مفصلی پی ببرد.
انواع گلبول‌های سفید خون
عجیب است، اما نتایج آزمایش ۵ نوع گلبول سفید خون هم زیر فهرست نتایج گلبول‌های قرمز خون ظاهر می‌شوند. این ۵ نوع گلبول سفید خون عبارت‌اند از: بازوفیل، ائوزینوفیل، نوتروفیل، لمفوسیت و مونوسیت.
اندازه گیری مقدار و سلامت این سلول‌ها یا گلبول‌ها به تشخیص بیماری‌های عفونی و حساسیت‌ها کمک می‌کند.
مثلا، نوتروفیل مانند تکنسین اورژانس پزشکی است. نوتروفیل‌ها سلول‌های ایمنی و از اولین گلبول‌هایی هستند که خودشان را به محل عفونت می‌رسانند. بازوفیل نوع دیگری از سلول ایمنی است و اجزای ریزی همراه با آنزیم دارد که در هنگام واکنش‌های حساسیتی و آسم ترشح می‌شوند.
پنل متابولیک جامع یا CMP
کلمه متابولیسم در این بخش از نتایج آزمایش خون شاید شما را یاد کتاب‌های رژیم بیندازد. در واقع، این گروه از آزمایشات تصویر بسیار وسیع‌تری از تعادل شیمیایی و سوخت و ساز بدن را نشان می‌دهند.
برای شفاف‌سازی بیشتر، باید بگوییم که همه فرایند‌های شیمیایی و فیزیکی که در بدن رخ می‌دهد و در طی آن انرژی تبدیل یا استفاده می‌شود، مثل نفس کشیدن، کنترل دمای بدن و هر چیز دیگر، طی فرایند متابولیسم یا سوخت و ساز بدن انجام می‌شود.
الکترولیت
آزمایش پنل جامع متابولیک اطلاعاتی در مورد الکترولیت‌ها، مواد معدنی موجود در خون، که بر میزان آب در بدن تاثیرگذار هستند، اسیدیته خون (میزان اسیدی بودن خون) و عملکرد عضلات شما ارائه می‌دهد.
الکترولیت‌های رایجی که آزمایش CMP نشان می‌دهد شامل کلسیم، کلروید، منیزیم، فسفر، پتاسیم و سدیم هستند.
بیلی روبین، آلبومین و کراتینین
علاوه بر چیز‌هایی که گفته شد، آزمایش CMP اغلب موادی مانند بیلی روبین، آلبومین و کراتینین را اندازه گیری می‌کند.
بیلی روبین زمانی شکل می‌گیرد که بدن هموگلوبین را تجزیه می‌کند. این ماده در خون و زردآب وجود دارد و مقدار زیاد بیلی روبین در خون باعث بیماری یرقان یا زردی می‌شود.
آلبومین، پروتئین اصلی در پلاسمای خون و یک ترکیب مایع شفاف و زرد رنگ در خون است که گلبول‌های خون را حمل می‌کند.
کراتینین یک ماده زائد شیمیایی نشات گرفته از کراتین است که انرژی را به عضلات می‌رساند. از آنجا که این ماده می‌تواند به شما در اهداف وزنه‌برداری کمک کند یک مکمل پرطرفدار و محبوب به شمار می‌رود. اما به دلیل این که کلیه‌ها کراتینین را دفع می‌کنند، میزان زیاد از آن در خون منجر به عملکرد ضعیف کلیه یا نارسایی کلیوی می‌شود.
آزمایش قند خون ناشتا
یکی دیگر از قسمت‌هایی که در آزمایش CMP به آن پرداخته می‌شود آزمایش قند خون یا گلوکز ناشتا است. برای انجام این آزمایش، لازم است شما حداقل ۸ ساعت قبل از انجام آزمایش چیزی نخورید. گلوکز یکی از منابع اصلی انرژی در بدن است. میزان غیرطبیعی گلوکز در بدن می‌تواند علامت بیماری دیابت یا قند خون باشد.
گلوکز یک قند ساده در بدن است که از کربوهیدرات ساخته می‌شود. بنابراین، خوردن یک تکه پنکک یا کیک می‌تواند بر نتیجه آزمایش قند خون تاثیر منفی بگذارد.
نکته: آزمایش خون خود را همیشه برای اولین کار در صبح اول وقت برنامه ریزی کنید تا گرسنگی سراغتان نیاید و دچار عصبانیت ناشی از گرسنگی نشوید.
پنل لیپید یا چربی
در اینجا ما نمی‌خواهیم از لغت منفی چربی استفاده کنیم بلکه آن را لیپید (همان چربی) می‌نامیم که در نتیجه آزمایش خون وجود دارد.
درست مثل چربی‌هایی که در بشقاب غذای شما وجود دارد، همه چربی‌های موجود در بدن بد نیستند. بدن شما لیپید‌ها را تجزیه و برای انرژی استفاده می‌کند. پنل لیپید مجموعه‌ای از آزمایشات است که دو نوع چربی موجود در خون را نشان می‌دهد: کلسترول و تری گلیسرید.
تری گلیسرید‌ها اشکال اصلی از چربی‌هایی هستند که در کبد تولید می‌شوند. اگر دوست دارید بدانید چه چیزی بر میزان تری گلیسرید موجود در کبد تاثیر می‌گذارد، باید بگوییم که چیز‌های خیلی معمولی در رژیم غذایی شما؛ چیز‌هایی مثل شکر، چربی و الکل.
اما میزان تری گلیسرید به دلیل ابتلا به بیماری‌های تیروئید، کبد یا حتی بیماری‌ها و مشکلات ژنتیکی نیز می‌تواند بالا باشد.
انواع کلسترول
دو نوع کلسترول وجود دارد: کلسترول HDL و کلسترول LDL.
کلسترول HDL مخفف high-density lipoprotein یا لیپوپروتئین با چگالی بالا است. این نوع چربی کلسترول اضافی را از خون می‌برد و به کبد می‌فرستد تا از آنجا دفع شود. به این کلسترول، کلسترول خوب هم می‌گویند، زیرا اگر مقدارش بالا باشد خیلی بهتر است و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی ریوی نیز کمتر خواهد بود.
کلسترول LDL مخفف لیپوپروتئین با چگالی کم است. این نوع چربی می‌تواند کلسترول را به قسمت‌های مختلف بدن که نیاز به ترمیم سلولی دارند حمل کند. اما احتمال دارد این چربی در دیواره داخلی عروق یا رگ‌ها انباشته شود. بنابراین، به آن کلسترول بد هم گفته می‌شود.
وقتی میزان کلسترول بد یا LDL بالا باشد، خطر بیماری‌های قلبی یا رگ‌های خونی، شامل بیماری‌های قلبی عروقی، شما را تهدید می‌کند.
حفظ تعداد سالم از تری گلیسرید و تعادل مناسب کلسترول بد و کلسترول خوب برای سبک زندگی سالم قلب الزامی است.
اگر میزان تری گلیسرید بالا باشد هم خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروق خونی بالاتر است. تحقیقات نشان می‌دهد که کلسترول بد LDL تنها مقصر در ابتلا به بیماری‌های قلبی نیست: نسبت تری گلیسرید تا کلسترول خوب HDL نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد.