«تصمیم مهم؛ از انفعال تا فعالیت جشنواره در روزگار کرونا»

به گزارش برنا، اولین نشست از مجموعه نشست‌های موضوعی سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر با عنوان «تصمیم مهم؛ از انفعال تا فعالیت جشنواره در روزگار کرونا» برگزار شد. فرشته طائرپور و محمدمهدی عسگرپور مهمانان خدایار قاقانی، مجری-کارشناس برنامه، در این نشست بودند.

در ابتدای این نشست خدایار قاقانی، گفت: قرار بر این شده که تا زمان برگزاری سی‌ونهمین دوره از جشنواره فیلم فجر که به دلیل شرایط بیماری کرونا، بسیار متفاوت برگزار خواهد شد، مجموعه گفت‌وگوهایی را با اهالی سینما، منتقدان و اصحاب رسانه داشته باشیم. به دلیل شرایط خاص امسال، طبیعی است که به چنین نشست‌هایی برای رسیدن به تجربه هایی که پیش از برای برگزاری جشن‌ها و جشنواره‌ها وجود داشته، نیاز داشته باشیم.

او ادامه داد: در نخستین نشست از این گفت‌وگوها همراه با فرشته طائرپور، تهیه کننده و نویسنده سینما و محمدمهدی عسگرپور، فیلمساز و دبیر «جشنواره جهانی فیلم فجر» هستیم. هر دو مهمان نیز سابقه فعالیت‌های صنفی و برگزاری جشن‌ها و جشنواره‌ها را در کارنامه کاری خود دارند.

سپس محمدمهدی عسگرپور، درباره تجربه دبیری «جشنواره جهانی فیلم فجر» در دوران شیوع «کرونا» که منجر به عدم برگزاری آن جشنواره شد، گفت: واقعیت این است که بعد از شیوع بیماری «کرونا» اغلب جشنواره‌ها یا لغو شدند و یا خیلی به صورت خیلی محدود برگزار شدند. ما هم همانند بسیاری از جشنواره‌های معتبر در جهان، در ابتدا گمان می‌کردیم با به تعویق انداختن جشنواره امکان برگزاری آن در زمان بهتری وجود خواهد داشت به همین علت در ابتدا تاریخ برگزاری جشنواره را به تعویق انداختیم، اما در نهایت بررسی‌های متعدد به ما نشان داد که دیگر امکان برگزاری این دوره از «جشنواره جهانی فیلم فجر» وجود ندارد.

او ادامه داد: این سردرگمی شامل بسیاری از جشنواره‌های جهانی شد و شاهد بودیم که بسیاری از فستیوال‌ها یا لغو شدند و یا به صورت آنلاین و بسیار محدود به کار خود ادامه دادند. در واقع مشکلاتی که برای برگزاری جشنواره پیش روی ما بود شامل بخش بازار فیلم، مسئله دعوت مهمانان و نمایش فیلم‌ها می‌شد. چراکه برای نمایش آنلاین آثار سیستم‌ امنی که بتواند فیلم‌ها را آنلاین نمایش بدهند وجود نداشت. به همین دلیل درنهایت ترجیح دادیم که جشنواره این دوره را به صورت کلی لغو کنیم.

* به آینده بنگریم

در ادامه فرشته طائرپور، عقیده‌اش را درباره امکان برگزاری جشنواره بیان کرد و گفت: من ترجیح می‌دهم که در ابتدای صحبت، نیم‌نگاهی به آینده داشته باشم. یعنی زمانی را متصور شوم که بالاخره ویروس «کرونا» ریشه‌کن شده و همه به زندگی عادی خود بازگشته‌ایم و به این فیلم‌ها و تصمیمات تنها به چشم خاطره‌ای عجیب می‌نگریم. در آن زمان می‌توانیم بگوییم که در دل همه این محدودیت‌ها و شرایطی که به ناچار به آن وارد شدیم، سعی کردیم که سینما را زنده نگه داریم. این تلاش برای بقا هم در بخش تولید، هم در بخش جشنواره و هم در بخش نمایش انجام شد. هر کدام از این حوزه‌ها از علائم حیاتی «سینما» هستند که از دل بحران‌های زیادی عبور کرده‌اند. این سینما جنگ‌ها، بحران‌های‌ اقتصادی، کج‌اندیشی‌های فرهنگی و محدودیت‌ها را از سر گذرانده و سرپا باقی مانده است. حالا سینما که همواره رسالت قصه‌گویی و داستان‌پردازی دارد، باید دوباره راهش را در این شرایط خاص پیدا کند.

او ادامه داد: این روزها آمار کشته‌شدگان براثر ویروس کرونا از تعداد پانصد نفر به روزانه صد نفر کاهش پیدا کرده و شاهد این واقعیت هستیم که بسیاری از کسب و کارها مجدد شروع به کار کرده‌اند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند. در تمام دوران کرونا نیز ایران از معدود کشورهایی بود که به آن معنا هیچ‌گاه تعطیل و قرنطینه نشد. 

* امسال سینما باید نقشی تاریخی بازی کند

طائرپور گفت: من فکر می‌کنم که امسال سینما باید نقشی تاریخی بازی کند و به نوعی پیش قراولی کند در رفتن به سراغ پدیده‌ای مثل جشنواره که برایش مهم و عزیز است، اما نیاز به رعایت آدابی که این اواخر به ما تحمیل شده هم دارد. می‌دانم که درنهایت سینما این راه را پیدا خواهد کرد و تعریف درستی از شرایط فیزیکی در این دوران ارائه خواهد داد. همانطور که شاهد هستیم، سالن‌های سینما و تئاتر ما در این ایام خیلی امن‌تر از بسیاری از مکان‌های دیگر هستند. اما متاسفانه اهالی رسانه در اطلاع‌رسانی درباره این موضوع کمی کوتاهی می‌کنند. در سینما وقتی چهار صندلی اطراف شما خالی باشند و از ماسک استفاده کنید، پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کنید و بسیار کمتر از بسیاری از ادارات که در آن‌ها تجمع وجود دارد، در معرض خطر هستید.

این تهیه‌کننده گفت: فکر می‌کنم جشنواره امسال علاوه براستفاده آنلاین برای بعضی از بخش‌ها که باعث سرعت‌بخشی بیشتر می‌شود، باید شرایط فیزیکی حتی محدود هم که شده تعریف کند و شاهد برگزاری جشنواره به صورت حضوری باشیم؛ تا نشان دهد سینما زنده است و این می‌تواند یک نقطه امید باشد و حتی برای افکار عمومی جامعه هم لازم است که نشان دهیم زندگی ادامه دارد و حیات فرهنگی را «کرونا» نتوانسته از پا در بیاورد. درواقع باید به ترکیبی از برگزاری آنلاین و فیزیکی دست پیدا کنیم.

قاقانی گفت: ما همواره به دنبال شرایط مطلوب برای انجام فعالیت‌هایمان هستیم. جشنواره در سینمای ما نقشی تاریخی برگزار می‌کند و به همین جهت برپایی جشنواره برای بسیاری اهمیت دارد و باید بتوان به توازن رسید و شرایط مطلوب را در این وضعیتی که تا به حال تجربه‌اش را نداشتیم، پیدا کنیم.

*اکوسیستم خاص سینمای ایران گاه توسط سینماگران درک نمی‌شود

عسگرپور درباره رسیدن به این شرایط مطلوب گفت: سینمای ایران درطول سال‌ها و برمبنای تجربه‌های گوناگون اکوسیستمی را برای خودش تعریف کرده و شکل خاص خودش را گرفته است. من فکر می‌کنم که این اکوسیستم خاص گاهی اوقات توسط سینماگران به خوبی درک نمی‌شود. جشنواره نیز بخشی از اکوسیستم سینمای ایران است و می‌توان گفت که بخشی از چرخه حیات سینمای ایران به «جشنواره فیلم فجر» وابسته است. حذف کردن اجزای یک اکوسیستم تبعات خاص خودش را دارد اما هرکدام از اجزای یک اکوسیستم باتوجه به شرایط محیطی موجود می‌تواند تغییراتی را در خود به وجود آورد که منجر به ارتقای کیفی اکوسیستم شود و تضمین کننده بقا باشد.

او ادامه داد: «جشنواره فیلم فجر» همواره نوعی سردرگمی را در نهاد خود دارا است که می‌توان آن را هم به ساختار اکوسیستمی‌اش نسبت داد. «جشنواره فیلم فجر» ویژگی‌های مختص به خودش را دارا است که همین باعث تمایز آن نسبت به دیگر فستیوال‌ها می‌شود. من فکر می‌کنم که این اکوسیستم نیاز به درک و حفظ شدن دارد. 

*مرور بولتن‌های فجر هم عبرت‌آموز است/ گرفتار بحران اظهارنظر هستیم!

عسگرپور گفت: من بولتن‌های دوره‌های مختلف جشنواره را جمع می‌کنم و هرازگاهی آن‌ها را ورق می‌زنم. به نظرم این کار بسیار عبرت‌آموز است، برای مثال می‌بینم که یک از همکاران ما یک سال مخالف برگزاری جشنواره فجر است و همان همکار سال بعد داور جشنواره شده و یک سال بعد می‌گوید برگزاری این جشنواره ضرورت دارد. به همین دلیل من این قضیه را در «بحران اظهارنظر» می‌دانم. این مسئله گاهی مسئولان را هم به اشتباه می‌اندازد و باعث برداشت غلط آن‌ها می‌شود، به همین دلیل مسئولان باید اطلاعات و آگاهی بالایی داشته باشند تا در گودال اشتباه فرو نروند.

قاقانی گفت: تاکنون چیزی در حدود شصت فیلم برای شرکت در جشنواره ثبت‌نام کرده‌اند و به نظر می‌رسد که بسیاری از این آثار تولیدات سال قبل سینما هستند که به دلایلی مثل همین بیماری «کرونا» روند ساختشان متوقف شده بود، اما دوباره به دلیل حضور در جشنواره چرخه ساختشان به راه افتاده است. با یک ضرب و تقسیم به این نتیجه می‌رسیم که نیروی انسانی قابل توجهی به خاطر جشنواره دوباره به چرخه اقتصادی سینما بازگشته‌اند. درواقع به نوعی می‌توان گفت که «جشنواره فیلم فجر» بار رخوت در جامعه را کم می‌کند.

* این حجم از تولید برای سینمای آسیب‌دیده ما چیزی همچون معجزه است!

طائرپور در ادامه این نشست گفت: نفس این خبر که برای چنین سال بحرانی، شصت فیلم داریم، فارغ از این که زمان تولید آن‌ها کی بوده است، بسیار خوب است. این حجم از تولید برای سینمای آسیب‌دیده اکنون ما می‌تواند چیزی همچون معجزه تلقی شود. 

این تهیه کننده بیان کرد: در عرصه «سینما» چند هزار نفر مشغول به کار هستند که با دیدن برگزاری جشنواره و ادامه یافتن تولیدات سینمایی، می‌فهمند که کسب و کارشان ادامه دارد و به طور کامل متوقف نشده است. تعطیلی مطلق سینما به جهت روحی می‌تواند این افراد را ویران کند و باید خدا را شکر کرد که امسال شصت اثر در جشنواره حضور دارند و «سینما» به حیات خودش ادامه می‌دهد.

* بسیاری از مخالفان برگزاری جشنواره امسال، حتی با وجود «سینما» هم مشکل دارند!

او ادامه داد: درباره مخالفان برگزاری جشنواره هم می‌توان گفت که در جامعه ما سلایق و علایق گوناگونی وجود دارد و بسیاری از آن‌ها حتی با وجود «سینما» هم مشکل دارند. پس بهترین راه این است که همانند همیشه «سینما» راه بی‌اعتنایی را در پیش بگیرد و کار خود را انجام دهد. ما هم دعا می‌کنیم که فشار بیشتری بر سینما روا ندارند و بگذارند با همین حداقل، چرخه سینما بچرخد. ما نظرات مثبت و منفی زیاد داریم، مهم این است که مسئولان امر این نظرات را بشنوند و خودشان بهترین تصمیم را اتخاذ کند.

طائرپور گفت: یکی از مفهوم‌های «جشنواره»، جشن گرفتن حیات و ادامه دار بودن سینما است. سی و نه سال برای یک جشنواره زمان کمی نیست. من فکر می‌کنم که همین خبر که در چنین وضعیتی و باوجود شرایط «کرونا» در کشوری همانند ایران که درگیر تحریم‌های شدید است، در جشنواره‌اش شصت فیلم شرکت کرده است، خیلی دستاورد بزرگی است و نوعی جهش به حساب می‌آید و باید مغتنم شمرده شود.

قاقانی گفت: «جشنواره فیلم فجر» در طول این سال‌ها از هر جهت منحصر به فرد برگزار شده است. امسال هم به دلیل شرایط خاص جشنواره فرم جدیدی به خودش گرفته و بدون «هیئت انتخاب» برگزار می‌شود.

* نگرانی از بابت آسیب‌پذیری سینما بعد از دوره «کرونا»

عسگرپور درباره عدم وجود «هیئت انتخاب» در جشنواره امسال گفت: «جشنواره فیلم فجر» در هر مقطعی تغییراتی داشته و از آن‌جا که رویداد مهمی است می‌توان درباره‌اش بحث کرد. می‌توان گفت که این جشنواره فضایی را ایجاد می‌کند که در آن رقابت شکل می‌گیرد. من در ابتدا فکر می‌کردم که خود ستاد برگزاری، آثار را داوری خواهند کرد و دیگر به این شکل نخواهد بود که چند هنرمند و چند ناظر دورهم جمع شوند و آثار را انتخاب کنند. پس این اتفاق باید خیلی مثبت باشد، اما بعد متوجه شدم که امسال همه تولیدات وارد جشنواره و درنهایت داوری می‌شوند. اگر جشنواره بخواهد به قاعده خودش بایستد و تعداد سیمرغ‌ها افزایش پیدا نکند. ممکن است نتایج تلخی را در پی داشته باشد و بعد از برپایی جشنواره میان افراد جنگ و نزاع شکل بگیرد.

قاقانی گفت: همواره پیرامون جشنواره صحبت‌های مخالف و موافق زیادی وجود داشته و ما حتی پارسال نیز شاهد چنین ماجراهایی بودیم. برای مثال سال گذشته بسیاری از هنرمندان از شرکت در جشنواره فیلم فجر انصراف دادند و این مسئله شرایط خاصی را پدید آورد.

عسگرپور گفت: ما این واقعیت را می‌پذیریم که جشنواره یک مهمانی داخلی است و ممکن است که داوری‌ها خیلی دقیق هم نباشد. اما گاهی اوقات می‌بینیم که جوایزی به جشنواره اضافه می‌شود که کارکردشان به درستی مشخص نیست. برای مثال جایزه دبیر جشنواره یا جایزه‌های ملی و یا جوایزی از این دست که گهگاه شاهد آن هستیم. فکر می‌کنم که ملاک هم این باشد که با خودمان بگوییم این فیلم از جایزه در بخش‌های اصلی محروم مانده، پس، در این بخش‌ها به آن توجه کرده و جایزه دهیم. ما باید به تبعات این موضوع هم فکر کنیم که این ماجرا چه ضربه‌ای به پیکره روابط سینمای ایران می‌زند. 

او ادامه داد: درواقع می‌خواهم بگویم که نگرانی من از این جهت است که جشنواره بعد از دوره «کرونا» آسیب‌پذیر شود. چراکه سال آینده دولت دوباره تغییر خواهد کرد و اگر دولت جدید از جمه کسانی باشند که ما از ماجرای «برادران لومیر» شروع کنیم و بگوییم «سینما» چیست که وضعیت معلوم است و اگر حتی به این حوزه آگاه باشند به تصمیماتی که الان گرفته می‌شود استناد خواهند کرد. به همین دلیل جشنواره دستخوش تغییراتی می‌شود که شاید ضابطه‌هایش تغییر نکند اما ناگهان می‌بینیم که شکل جدیدی به خود گرفته است.

*سیمرغ برای همه سینماگران مهم است

طائرپور درباره داوری‌ها در «جشنواره فیلم فجر» گفت: به نظر من همه کسانی که می‌گویند جشنواره فیلم فجر برایمان مهم نیست و قهر می‌کنند و به جشنواره نمی‌آیند یا برای دریافت جایزه‌شان روی صحنه جشنواره نمی‌روند، این جشنواره و این سیمرغ برایشان مهم است. چراکه وقتی خودشان توقع دارند که برای فیلمشان پنج جایزه اصلی را بگیرند اما تنها سه جایزه را دریافت می‌کنند، از این ماجرا آزرده خاطر و معترض می‌شوند. او گفت: البته تعداد این افراد خیلی زیاد نیست و فیلمسازهای خوبی هم هستند و در هر دوره‌ای توانستند فیلمشان را به جشنواره ارائه دهند. اما به هر حال باید بدانیم که هیئت داوران سلیقه‌ای دارد. من زمانی که خودم داور بودم بزرگ‌ترین چالشمان هنگام اهدای سیمرغ بهترین فیلمنامه بود و با تمام بحث و جدل‌هایی که داشتیم در نهایت جایزه را به «کامبوزیا پرتوی» اهدا کردیم و من از این بابت بسیار خوشحال هستم. 

طائرپور گفت: یعنی می‌خواهم بگویم که در میان هیئت داوران هر دوره‌ای بحث و جدل شکل می‌گیرد و در هر ترکیب داوری هم افرادی که به لحاظ دولت موجه هستند حضور دارند و در کنار اهالی سینما قرار می‌گیرند. درنهایت مهم این است که در ترکیب هیئت داوری آن سال کدام یک بتوانند حرفشان را پیش ببرند.

او گفت: ما دوره‌های بسیار موفق و قابل دفاع در جشنواره داشتیم. اما متاسفانه دوره‌ایی هم بوده که بحث‌های پشت پرده‌اش به روی صحنه کشیده شده و به اهالی رسانه نیز رسیده است و در نهایت بر افکار عمومی مردم تاثیرگذار شده است.

عسگرپور در پایان گفت: پارامتر تعیین‌کننده در این شرایط بیماری «کرونا» است. باید دید که وضعیت بیماری به چه شکل پیش خواهد رفت. یعنی اگر تعداد کشته‌شدگان زیاد شود، شاید خیلی اهمیتی نداشته باشد که سیمرغ به چه کسی می‌رسد. اما اگر آمار مرگ و میر کم شود و به شرایط عادی جامعه نزدیک شویم، نقش جشواره پررنگ‌تر می‌شود. من فکر می‌کنم تاثیرات جشنواره حتی تا مسائل صنفی نیز پیش می‌رود و برای همین همواره به تبعات تصمیماتی که درباره جشنواره گرفته می‌شود، فکر می‌کنم. 

او ادامه داد: اغلب با دولت‌هایی مواجه می‌شویم که در سال‌های اول فعالیت خود می‌گویند ما تازه آمدیم و باید بررسی کنیم و بفهمیم که ماجرا از چه قرار است و سال بعدش هم می‌گویند ما سال‌های آخر فعالیت‌مان است و خیلی کاری از دستمان برنمی‌آید. برای مثال در زمانی که آقای ایوبی رئیس سازمان سینمایی بودند ما پیشنهاد تغییراتی را دادیم و اتفاقا با استقبال ایشان نیز همراه شد. اما بعد از چند روز دوباره به حالت پیشین بازگشتیم وتغییرات اعمال نشدند.

*«کرونا» به ما این فرصت را داد که خیلی از مسائل را بازنگری کنیم 

طائرپور بیان کرد: «کرونا» به ما این فرصت را داد که خیلی از مسائل را بازنگری کنیم و اگر با خودمان منصف باشیم و اشتباهاتمان را بپذیریم، می‌توانیم در آینده قدم‌های بهتری برداریم. درباره «سینما» هم ماجرا همین است و باید بسیار محتاطانه قدم برداشت. برگزاری جشنواره برای بقای سینما اهمیت بسیاری دارد اما باید از تصمیمات اشتباه هم دوری کنیم و امیدوارم که اتفاقات خوبی هم برای جشنواره و هم «سینما» رخ دهد.

قاقانی درپایان این نشست گفت: بدیهی است که تضارب آرا و تکثر نظرات در چنین نشست‌هایی ارائه می‌شود. تلاش ما برای این است که نظرات مختلف را دریافت کرده و با جمع‌بندی سعی در اصلاح مسیر پیش‌رو داشته باشیم و به راهی بهتر و دلسوزانه‌تر برای سینمای ایران برسیم.