به گزارش برنا؛ با توجه به اینکه علائم کمبود ویتامین B۱۲ شباهت زیادی به علائم سایر کمبودهای تغذیه‌ای و بیماری‌ها دارد، ممکن است متوجه‌ی بروز آن نشوید. آگاهی از این علائم می‌تواند به شما در تشخیص و درمان این مشکل کمک کند.
بدن انسان قادر به تولید «ویتامین B۱۲» یا «کوبالامین» نیست. به همین دلیل است که باید این ماده‌ی مغذی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کنید. ویتامین B۱۲ در ساخت DNA و گلبول‌های قرمز خون مشارکت داشته و به حفظ سلامت سیستم عصبی کمک می‌کند. بسیاری از علائم کمبود ویتامین B۱۲ به دلیل کاهش تعداد سلول‌های خونی ایجاد می‌شوند. برای اینکه اندام‌های مختلف اکسیژن کافی دریافت کنند و سلامت آن‌ها حفظ شود، بدن به تعداد زیادی از این سلول‌ها نیاز دارد.
متأسفانه کمبود ویتامین B۱۲ به‌ویژه در افراد سالمند شایع است. کمبود این ویتامین به بروز مشکلات جسمی و روانی متعددی منجر می‌شود. در این مقاله ۱۳ علامت ناشی از کمبود این ویتامین را بررسی کرده و علت بروز آن‌ها را توضیح می‌دهیم. با ما همراه باشید.
انواع ویتامین‌های ضروری برای بدن را بشناسید
علائم کمبود ویتامین B۱۲
کمبود ویتامین B۱۲ حدود ۱٫۵ تا ۱۵ درصد مردم را تحت تأثیر قرار داده و طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌کند. مصرف منظم غذاهای حاوی ویتامین B۱۲ بسیار مهم است. بزرگسالان باید روزانه ۲٫۴ میکروگرم کوبالامین دریافت کنند. ویتامین B۱۲، یک ویتامین محلول در آب است که در غذاهای حیوانی زیر وجود دارد
گوشت قرمز
ماکیان
تخم‌مرغ
لبنیات
ماهی
اگر غذاهای حیوانی استفاده نمی‌کنید، باید منابع گیاهی کوبالامین را مصرف کنید. این منابع شامل غلات، شیرهای گیاهی و نان‌هایی می‌شود که با ویتامین B۱۲ غنی شده‌اند.
با توجه به اینکه علائم کمبود ویتامین B۱۲ شباهت زیادی به علائم سایر کمبودهای تغذیه‌ای و بیماری‌ها دارد، ممکن است متوجه‌ی بروز آن نشوید. آگاهی از این علائم می‌تواند به شما در تشخیص و درمان این مشکل کمک کند. در ادامه، مهم‌ترین علائم کمبود کوبالامین و علل بروز آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. سوزن سوزن شدن دست‌ها یا پاها
کمبود ویتامین B۱۲ ممکن است باعث سوزن سوزن شدن دست یا پا شود. این علامت به این دلیل ظاهر می‌شود که ویتامین B۱۲ نقش مهمی در سیستم عصبی دارد و کمبود آن باعث آسیب‌دیدگی اعصاب می‌شود. در سیستم عصبی، این ویتامین به تولید ماده‌ای به نام «میلین» کمک می‌کند. میلین، یک غلاف محافظ است که از اعصاب محافظت کرده و به آن‌ها در انتقال پیام‌های حسی کمک می‌کند.
در افرادی که کمبود ویتامین B۱۲ دارند، ممکن است میلین کافی برای پوشاندن اعصاب وجود نداشته و در نتیجه اعصاب دچار آسیب شوند. غالبا این مشکل در اعصاب دست و پا که به آن‌ها «اعصاب محیطی» می‌گویند، دیده می‌شود. آسیب اعصاب محیطی به سوزن سوزن شدن این بخش‌های بدن منجر می‌شود.
آسیب عصبی، یکی از عوارض جدی است که از کمبود طولانی‌مدت کوبالامین ناشی می‌شود. با این حال، احساس سوزن سوزن شدن علامتی است که می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. بنابراین، معمولا وجود این علامت به تنهایی نشانه‌ی کمبود کوبالامین نیست.
۲. رنگ‌پریدگی پوست
پوست رنگ‌پریده یا زرد که «یرقان» نامیده می‌شود، یکی از علائم کمبود ویتامین B۱۲ است. یرقان زمانی ایجاد می‌شود که بدن شما قادر نیست به اندازه‌ی کافی گلبول قرمز تولید کند. گلبول‌های قرمز خون که در عروق زیر پوست در حال حرکت هستند، به ایجاد رنگ طبیعی پوست کمک می‌کنند. کمبود این سلول‌ها باعث می‌شود پوست رنگ‌پریده به نظر برسد.
به دلیل نقش کوبالامین در تولید گلبول‌های قرمز، کمبود این ویتامین باعث «کمبود گلبول‌های قرمز خون» یا «کم‌خونی مگالوبلاستیک» (Megaloblastic anemia) می‌شود. این نوع کم‌خونی به ضعیف شدن گلبول‌های قرمز منجر می‌شود. در نتیجه، بدن آن‌ها را با سرعت بیشتری تجزیه می‌کند. وقتی کبد گلبول‌های قرمز را تجزیه می‌کند، «بیلی‌روبین» ترشح می‌کند. بیلی‌روبین، یک ماده‌ی زرد مایل به قهوه‌ای است که باعث زرد شدن پوست می‌شود که یکی از مشخصه‌های ابتلا به یرقان است.
۳. ضعف و خستگی
خستگی از علائم کمبود ویتامین B۱۲ است. کم‌خونی مگالوبلاستیک با احساس خستگی مرتبط است. کمبود گلبول‌های قرمز باعث می‌شود که بدن برای حمل اکسیژن به اندام‌های مختلف دچار مشکل شود که این موضوع به خستگی مفرط منجر می‌شود.
۴. مشکل در راه رفتن
با گذشت زمان، آسیب اعصاب محیطی که از کمبود ویتامین B۱۲ ناشی می‌شود، شما را دچار مشکلات حرکتی می‌کند. در نتیجه نمی‌توانید بدون کمک و حمایت دیگران راه بروید. علاوه بر این، ممکن است به مشکلات دیگری مانند ضعف عضلانی دچار شده و قادر به حفظ تعادل خود نباشید. این مشکلات احتمال زمین خوردن شما را افزایش می‌دهند.
مشکل در راه رفتن و حفظ تعادل بیشتر در سالمندان دیده می‌شود. چون افراد بالای ۶۰ سال بیش از سایرین مستعد کمبود ویتامین B۱۲ هستند. با این حال، این علامت ممکن است در جوانانی که به کمبود شدید این ویتامین مبتلا هستند هم وجود داشته باشد.
۵. افزایش سرعت ضربان قلب
ضربان قلب سریع می‌تواند یکی از نشانه‌های کمبود ویتامین B۱۲ باشد. چنانچه به کمبود این ماده‌ی مغذی مبتلا باشید، ممکن است ضربان قلب برای جبران کاهش تعداد گلبول‌های قرمز افزایش یابد. کم‌خونی قلب را وادار می‌کند تا حجم بیشتری از خون را به نواحی مختلف بدن برساند و این کار را با سرعت بیشتری انجام دهد. هدف بدن از این کار این است که مطمئن شود اکسیژن کافی در اختیار تمام اندام‌ها قرار بگیرد.
۶. تنگی نفس
کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B۱۲ ممکن است شما را دچار تنگی نفس و سرگیجه کند. بروز این مشکل را می‌توان با کمبود گلبول‌های قرمز و افزایش سرعت ضربان قلب مرتبط دانست. تمام افرادی که به مشکلات تنفسی مبتلا می‌شوند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
۷. مشکلات بینایی / خستگی از علائم کمبود ویتامین B۱۲ است
تاری دید یا اختلال بینایی، یکی از علائم کمبود ویتامین B۱۲ است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که کمبود ویتامین درمان نشده و عصب بینایی که به چشم منتهی می‌شود، آسیب ببیند. این آسیب‌دیدگی روی انتقال پیام‌های عصبی که از چشم به مغز منتقل می‌شوند، تأثیر گذاشته و بینایی را مختل می‌کند. به این شرایط «نوروپاتی بینایی» می‌گویند. اگرچه نوروپاتی بینایی نگران‌کننده است، اما در اغلب مواقع برگشت‌پذیر و قابل درمان است.
۸. زخم دهان
کوبالامین به حفظ سلامت دهان و دندان کمک می‌کند. در نتیجه کمبود آن می‌تواند به بروز مشکلات زیر منجر شود و نحوه‌ی غذا خوردن و صحبت کردن شما را تحت تأثیر قرار دهد؛
گلوسیت (Glossitis) که باعث تورم، صاف شدن و قرمز شدن سطح زبان می‌شود
زخم‌های دهانی / احساس سوزش در دهان
علت بروز این علائم این است که کمبود ویتامین B۱۲ باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز خون شده و در نتیجه اکسیژن کمتری به زبان می‌رسد. مطالعات نشان داده‌اند که تورم و التهاب زبان یکی از علائم اولیه‌ی کمبود کوبالامین هستند.
۹. مشکل در فکر کردن یا استدلال کردن
کمبود ویتامین B۱۲ باعث بروز مشکلاتی در قدرت تفکر می‌شود که پزشکان از آن به‌عنوان «اختلال شناختی» یاد می‌کنند. این مشکلات شامل اختلال در فکر کردن یا استدلال کردن و از دست دادن حافظه می‌شوند. نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد که کمبود ویتامین B۱۲ احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی و بیماری پارکینسون را افزایش می‌دهد. احتمالا کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز در بروز مشکلات مرتبط با تفکر و استدلال نقش دارد.
۱۰. تغییر خلق و خو
کمبود ویتامین B۱۲ می‌تواند روی روحیه‌ی شما تأثیر داشته و به افزایش تحریک‌پذیری یا ابتلا به افسردگی منجر شود. باید تحقیقات بیشتری درباره‌ی ارتباط بین این ویتامین با سلامت روان انجام شود. یک نظریه این است که کوبالامین به تجزیه‌ی یک ماده‌ی شیمیایی به نام «هموسیستئین» کمک می‌کند. افزایش بیش از حد این ماده در مغز ممکن است باعث بروز مشکلات روانی شود.
۱۱. تهوع، استفراغ و اسهال
کمبود ویتامین B۱۲ باعث استفراغ می‌شود
کمبود ویتامین B۱۲ روی دستگاه‌ی گوارش تأثیر منفی دارد. کاهش تعداد گلبول‌های قرمز به این معنی است که اکسیژن کافی به روده نمی‌رسد که این موضوع باعث حالت تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود.
۱۲. کاهش اشتها و کاهش وزن
بروز مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع باعث می‌شود که فرد مبتلا به کمبود ویتامین B۱۲ اشتهای خود را از دست بدهد. کاهش اشتها در درازمدت به کاهش وزن منجر می‌شود.
۱۳. افزایش دمای بدن
افزایش دمای بدن، یکی از علائم نادر کمبود ویتامین B۱۲ است. علت بروز این مشکل مشخص نیست. اما بعضی از پزشکان گاهی تب را در مبتلایان به کمبود کوبالامین گزارش کرده‌اند که پس از درمان به حالت عادی بازگشته است.
علل کمبود ویتامین B۱۲
حتی اگر در رژیم غذایی شما به اندازه‌ی کافی ویتامین B۱۲ وجود داشته باشد، بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای زیر می‌توانند جذب ویتامین B۱۲ را در روده کاهش دهند؛
بیماری کرون که از التهاب دستگاه گوارش ناشی می‌شود
بیماری سلیاک که مبتلایان به آن نمی‌توانند گلوتن موجود در گندم، جو و چاودار را مصرف کنند
گاستریت آتروفیک که در اثر التهاب مزمن معده و آسیب سلول‌های آن رخ می‌دهد
کم‌خونی پرنیشیوز (Pernicious anemia) که به دلیل ناتوانی دستگاه‌ی گوارش در جذب کوبالامین و در نتیجه کمبود ویتامین B۱۲ اتفاق می‌افتد
عوامل زیر احتمال ابتلا به کمبود ویتامین B۱۲ را افزایش می‌دهند؛
بالا رفتن سن، چون در دوران سالمندی توانایی بدن برای جذب کوبالامین کاهش پیدا می‌کند
پیروی از رژیم گیاه‌خواری و حذف تمام غذاهای حیوانی
مصرف داروهای آنتی اسید به مدت طولانی به منظور درمان سوزش سر دل
مصرف داروی متفورمین توسط بیماران مبتلا به دیابت
جراحی کاهش وزن یا سایر جراحی‌های معده که می‌تواند روی نحوه‌ی جذب ویتامین B۱۲ توسط دستگاه‌ی گوارش تأثیر داشته باشد
متأسفانه ممکن است سال‌ها طول بکشد تا علائم کمبود ویتامین B۱۲ ظاهر شوند. تشخیص کمبود این ویتامین هم کمی پیچیده بوده و گاهی اوقات با کمبود فولات (ویتامین B۹) اشتباه گرفته می‌شود.
پیشگیری از کمبود ویتامین B۱۲ و درمان آن / درمان کمبود ویتامین B۱۲
بیشتر افراد می‌توانند کوبالامین لازم خود را از منابع غذایی دریافت کنند. برای افرادی که قادر به انجام این کار نیستند، پزشک مصرف مکمل غذایی را توصیه می‌کند. این نوع مکمل‌ها را می‌توان بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک از داروخانه‌ها تهیه کرد. بیشتر مکمل‌های مولتی ویتامین حاوی ویتامین B۱۲ هستند.
مکمل‌های این ویتامین به‌شکل قرص‌های خوراکی، قرص‌های زیرزبانی که در زیر زبان گذاشته شده و حل می‌شوند و آمپول در دسترس قرار دارند. افرادی که در جذب کوبالامین مشکل دارند، بهتر است برای درمان کمبود این ویتامین از فرم تزریقی آن استفاده کنند.
کلام پایانی
بدن برای انجام بسیاری از عملکردهای ضروری خود از جمله ساخت گلبول‌های قرمز به ویتامین B۱۲ نیاز دارد. کمبود این ویتامین باعث بروز علائم جسمی و روانی مثل مشکلات عصبی، خستگی و کاهش وزن می‌شود. اغلب این علائم به دلیل کمبود گلبول‌های قرمز رخ می‌دهند. کمبود این سلول‌های خونی باعث می‌شود که بدن اکسیژن کافی دریافت نکند. تأمین اکسیژن لازم اندام‌ها برای حفظ سلامت بدن بسیار مهم است.
همانند سایر مواد مغذی، در بیشتر افراد رژیم غذایی بهترین راه برای تأمین ویتامین B۱۲ محسوب می‌شود. اگر به هر دلیلی نمی‌توانید این ویتامین را از طریق رژیم غذایی معمول خود دریافت کنید، باید از غذاهای غنی شده یا مکمل غذایی استفاده کنید.
در بیشتر موارد، پزشکان می‌توانند کمبود ویتامین B۱۲ را درمان کنند. با این حال، افرادی که به مدت طولانی دچار کمبود این ماده‌ی مغذی می‌شوند، ممکن است عوارض جانبی مزمن مثل آسیب عصبی را تجربه کنند. هر چقدر کمبود این ویتامین زودتر تشخیص داده شود، درمان موفق‌تر و احتمال بروز عوارض جانبی کمتر خواهد بود.