علیرضا نجف زاده که با ساخت سریال مناسبتی «زوج یا فرد»، «بوتیمار» برای نوروز و سریال «خوشنام» برای شبکه یک در ماه مبارک رمضان این روز ها یکی از کارگردانان ثابت تلویزیون برای انواع مناسبت ها مطرح است به بهانه سریال «خوشنام» به همراه دیگر عوامل این سریال به برنا آمد تا درباره این مجموعه تلویزیونی که با اقبال مخاطب مواجه شده است گفت و گو کند. با او از انتخاب بازیگران گفتیم و به سبک و سیاق کارگردانی سریال رسیدیم که بخش اول این گفت و گو را در ذیل از نظر می گذرانید.
سریال «بوتیمار» با اقبال مواجه شد و تو با سریال «خوشنام» مناسبتی دیگری را تجربه کردی. سریال «خوشنام» چگونه کلید خورد و چگونه به امروز رسید؟
اول از همه خداوند را شاکرم که این اتفاق برای من رخ داد. پارسال قبل از سریال «بوتیمار» قصه «خوشنام» توسط احمد زالی به من پیشنهاد شد منتهی به دلیل اینکه تعهد داشتم تا «بوتیمار» را برای نوروز بسازم به عرض آقای زالی رساندم که اگر عجله ای برای ساخت این سریال باشد من نمی رسم تا آن را بسازم و همکاران دیگر زحمت ساخت این اثر را بر عهده بگیرند اما اگر خیر اول از همه باید سریال «بوتیمار» به اتمام برسد تا بعد شروع به ساخت سریال «خوشنام» کنم اما بنا به جدول پخشی که در دست داشتند و قرار را بر این گذاشته بودند تا «خوشنام» قبل از عید به پخش برسد عهده دار ساخت آن نشدم. بعد از تمام شدن سریال «بوتیمار» اواسط فروردین 1400 با من تماس گرفته شد و توضیحاتی در خصوص سریال «خوشنام» دادند که این سریال وارد مرحله پیش تولید شد اما به دلایلی امکان ساخت آن مهیا نشد.
«خوشنام» با همان فیلمنامه ی اولیه وارد مرحله پیش تولید شد؟ یا اینکه تغییراتی در آن داشتید؟
فیلمنامه اولیه سریال که توسط محسن کیایی و علی کوچکی به نگارش درآمده بود توسط کسی که قرار بود قبل از من آن را بسازد بازنویسی شد ولی بعد از اینکه من دعوت به کار شدم و قرار شد «خوشنام» را کارگردانی کنم یک دور فیلمنامه بازنویسی شده را خواندم اما با آن موافقت نکردم به این دلیل که باگ های زیادی در آن فیلمنامه وجود داشت.
چه اتفاقاتی برای فیلمنامه افتاد و چه اشکالاتی در فیلمنامه بازنویسی شد؟
اشکالات فیلمنامه این بود که محرک اصلی قصه برای بازگشت کاراکتر شهرام به یک شخصیت مثبت که از یک عشق زمینی به نام مرجان شروع می شد را حذف کرده بودند و تنها یک الی دو مرتبه در خصوص این کاراکتر صحبت می شد و به همین خاطر احساس کردم موتور محرک قوی که باعث تحول شخصیت شهرام می شود باید حتما در سریال مشهود باشد و ما باید از این محرک قوی به نام مرجان اثری ببینیم و علاوه بر این در فیلمنامه بازنویسی شده بسیار زیاده گویی داشت و بین فضای فانتزی و فضای رئال معلق مانده بود. من یادم می آید برای شخصیت و کاراکتر نادر بارها فیلمنامه را بازنویسی کردیم تا کمی متفاوت تر شود و تنوع در آن به چشم خورد.
بعد از اینکه از مشکلات فیلمنامه باخبر شدم با محسن کیایی تماس گرفتم و به او گفتم که فیلمنامه دارای این باگ ها می باشد و او بلافاصله به من گفت این فیلمنامه اصلی نیست چراکه فیلمنامه اصلا به این شکلی که برای من تعریف کردی نیست و بعد از این صحبت ها از او خواستم تا فیلمنامه اولیه را در اختیارم قرار دهد تا آن را بخوانم که بعد از خواندن متوجه شدم که فیلمنامه محسن کیایی این باگ ها را ندارد اما با توجه به اینکه حدود سه الی چهار سال از نوشتن آن فیلمنامه توسط محسن کیایی می گذشت نیاز بود تا قصه به روز شود البته باید بگویم ایراد معلق ماندن و گیر کردن بین فضای رئال و فانتزی هنوز در فیلمنامه وجود داشت که قرار بر این شد تا جلسه ای بین من، محسن کیایی و علی کوچکی برگزار شود و بعد از برگزاری در جلسه علی کوچکی از معایب فیلمنامه گفت و اینطور بیان کرد که از ابتدا قرار بود فیلمنامه نوشته شود و اگر قرار به ساخت سریال شد شروع به برطرف کردن مشکلات آن کنیم.
چرا محسن کیایی و علی کوچکی بازنویسی آن را بر عهده نگرفتند؟
محسن کیایی به خاطر گرفتاری ها و تعهداتی که در وی او دی داشت امکان بازنویسی فیلمنامه را نداشت و از طرفی علی کوچکی هم نمی توانست تنهایی این مسئولیت را بر عهده بگیرد چرا که این ها با یکدیگر تیم هستند و با توجه به اینکه نویسنده اصلی هم محسن کیایی بود این امکان وجود نداشت علاوه بر این زمان کافی هم نداشتیم چراکه همزمان باید وارد مرحله پیش تولید می شدیم و بعد از آن تولید را راه می انداختیم و به همین دلیل این امکان میسر نبود. به همین دلیل از او اجازه گرفتم تا با نویسنده دیگری در این خصوص صحبت کنیم که در نهایت و با توجه به شرایط توانستیم با فهیمه سلیمانی به توافق برسیم.
آیا از همان ابتدا نام سریال «خوشنام» بود؟
من شنیده ام که ورژن و نام اولیه این سریال حدود 4 الی 5 سال پیش «بد نام» بوده است اما اینکه چه اتفاقی افتاده است تا «خوشنام» نام بگیرد را در جریان نیستم.
بعد از جلسات پی در پی با فهیمه سلیمانی و جلساتی که در خصوص فیلمنامه با غلامرضا الماسی مدیر گروه فیلم و سریال شبکه یک داشتم با استقبال او مواجه شدم و خداراشکر در بخش فیلمنامه بسیار با ما همراه بود و اصرار داشت تا زمان زیادی را وقف فیلمنامه کنیم و به سمت بازنویسی برویم. چراکه پایه و اساس هر کاری فیلمنامه است و ما هم زمان کافی روی فیلمنامه گذاشتیم منتهی ناگزیر بودیم که همزمان درگیر پروسه تولید نیز شویم.
با توجه به حساسیتی که روی بازیگران داری انتخاب بازیگران به چه صورت شکل گرفت؟
با توجه به شکل گیری فیلمنامه به سراغ انتخاب بازیگران رفتیم. زمانی که درگیر پروژه «خوشنام» شدم هومن حاجی عبداللهی برای نقش فریدون قرارداد داشت و تقریبا یکی دوتا از بازیگران چون امیر غفارمنش و ساناز سماواتی قرارداد داشتند مابقی در عین حال که برای من عزیزو محترم بودند اما برای انتخاب نقش با ذهنیت من جور در نمیامدند . راستش از روز اول این جرقه در ذهن من خورد تا مقداری ساختارشکنی کنم و از کلیشه فاصله بگیرم. با توجه به شناختی که از هومن حاجی عبداللهی و قدرت بازی او داشتم به ذهنم خطور کرد تا او را برای کاراکتر شهرام در نظر بگیرم و البته در این راه با افرادی چون سعید آقاخانی و مهران مهام نیز مشورت کردم و به آن ها گفتم که می خواهم همچین کاری انجام دهم که خوشبختانه در مشورت ها و صحبت ها برای من قطعی شد که کاراکتر شهرام باید هومن حاجی عبداللهی باشد اما به هیچ عنوان خود هومن را در جریان این ماجرا قرار ندادم و در جلسه ای که در تلویزیون داشتم آقای زالی از من پرسیدند چرا برای کاراکتر شهرام بازیگر انتخاب نمی کنی و من در جواب به او گفتم که شهرام «خوشنام» هومن حاجی عبداللهی است که تقریبا تعجب کردند البته طبیعی است چرا که برای انتخاب نقش اول سریال دوستان باید نظر دهند اما من تصمیم خود را گرفته بودم.
چه بازیگری برای ایفای نقش کاراکتر شهرام مد نظر احمد زالی بود؟
من فکر می کنم بازیگرانی که در این دست تیپ ها قبلا دیده شده بودند مد نظر آقای زالی بود. البته کامبیز دیرباز چنین نقش هایی را در طول دوران بازیگری اش ایفا کرده است و در آخر باز باید آن را تکرار کند. خداراشکر همگی نظرات من را پذیرفتند و این ریسک را قبول کردند و هم شبکه یک و هم تهیه کننده سریال من را حمایت کردند. بعد از این ماجرا من با هومن حاجی عبداللهی تماس گرفتم و او انتظار داشت تا من از نقش فریدون برای او بگویم اما در صحبت ها به او گفتم در این سریال قرار است کاری انجام دهی که هم ریسک بالایی دارد و هم ماندگاری بالایی در بر خواهد داشت که بعد از پرس و جوهایی که در خصوص نقش کرد، کاراکتر شهرام را به او معرفی کردم و در همان تماس که راجع به این کاراکتر به او گفتم بسیارمتعجب شد اما من به او اطمینان کامل دادم که با علم این انتخاب را کردم بعد از آن هم با شهرام خلج وارد پروسه تست گریم و در بحث پوشش لباس با زهره رحمانی وارد کار شدیم و واقعا خداوند را شاکرم که انتخاب بسیار خوبی بود و مخاطبین هم این سریال را تا اینجای کار دوست داشتند.
با توجه به نگرانی که در انتخاب بازیگر داشتی و در این انتخاب هم بسیار محتاط عمل کردی این حساسیت که بازیگران نقش های کوچک و نقش چندم سریال هم باید از پس نقش خود بر بیایند از کجا آمده است؟
من سال ها دستیار کارگردان بودم و شناخت خیلی خوبی روی بازیگرانی که توانمند هستند اما در مقاطعی کم کار یا پر کار شدند دارم. طبیعتا تمام بازیگران تئاتر می گویند که نقش کوچک وجود ندارد درواقع بازیگر کوچک وجود دارد و اگر بازیگران متوجه شوند و اعتماد کنند که قرار است از توانایی آن ها در جای درستی استفاده شود قطعا شروع به فعالیت می کنند. جدا از این ها یک ویژگی که سریال «خوشنام» داشت این بود که من قصه را می شناختم و تقریبا نقش هایی که در ذهنم شکل گرفته بودند مصداق عینی 90 درصد از مردم جامعه و آن فضایی که زندگی کردم بودند درواقع وقتی برای بازیگران از کاراکتر می گفتم نمونه عینی که در ذهنم ثبت شده و نقش بسته بود را نیز برایشان تعریف می کردم و همین باعث شد تا بازیگران به پروژه اعتماد کنند. چراکه فیلم را جزئیات می سازد درواقع اگر اعتقاد داشته باشیم فاصله بین فیلم و سریال خوب بین فیلم و سریال معمولی ده درصد است جزئیات نیز همان ده درصد است و بازیگران اصلی تلاش خود را می کنند اما این هنر ماست که بتوانیم برای شخصیت های کمرنگ و کوچک انتخاب های درست داشته باشیم و اگر این اتفاق در سریال «خوشنام» رخ داده است و از بازیگران نقش های کوچک بازی درست و به اندازه گرفته شده است به سابقه دستیاری من بر می گردد.
تقریبا بیشتر کارگردانانی که در حرفه خود موفق عمل کرده اند افرادی بودند که سابقه دستیاری خوبی داشتند. اگر تهیه کنندگان با تجربه و مدیران تلویزیون نگاه ویژه ای نسبت به دستیاران کارگردان حرفه ای که سال ها کار می کنند داشته باشند به موفقیت چشمگیری خواهند رسید. با توجه به اینکه مسئولیتی در انجمن صنفی برنامه ریزان و دستیاران کارگردانان دارم به جرات می توانم بگویم درحال حاضر حدود 30 الی 40 کارگردان خوب که تقریبا پروژه های سنگینی را به اتمام رسانده اند در میدان داریم که آمادگی لازم برای فعالیت و سریال سازی دارند اما این مسئله نیازمند همت است درواقع باید تهیه کننده قدر باشد و در کنار این ها مدیران تلویزیون نیز مدیریت و حمایت کنند چرا که این بالندگی و شکوفا شدن باید در درازا و طولانی مدت جریان داشته باشد تا افراد جدیدتر نیز وارد این عرصه شوند و شروع به فعالیت کنند که اگر چنین موضوعی در نظر کارگردان به اعتماد تبدیل شود دستیاران کارگردانان بسیار راحت وارد حوزه فیلمسازی می شوند و خیلی راحت فیلم و سریال های زیادی خواهند ساخت.
استفاده از بازیگر در نقش های کوچک برای تو چه نتیجه ای داشت؟
بازخوردی که درحال حاضر از سریال می گیرم این است که همه می گویند سریال کاملا قابل باور است .
چرا دیگر سریال ها مدل سریال «خوشنام» برای نقش های فرعی به دنبال بازیگران کاربلد چهره نمی روند؟
یک تصوری وجود دارد که شاید خودشان مایل به این کار نباشند. راستش پیشکسوتان ما خواستار احترام هستند وقتی که با آن ها تماس گرفته می شود و نوع دعوت کارگردان ها از آن ها به گونه ای باشد که به دیده شدن شان کمک کند قطعا قبول خواهند کرد که از نظر من این بخش عرفی، اخلاقی و حرفه ای آن است و بخش دیگر ماجرا این است زمانی که بخشی از آموزشگاه های بازیگری راه افتاد و فعالیت کردند یک سری از دوستان به صورت بیزینس عمل کردند تا شاگردان آموزشگاه خود را سر پروژه ها ببرند و با نقش دادن به آن ها چرخه بیزینس خود را بچرخانند فارغ از اینکه آیا در آموزشگاه اصول صحیح و حرفه ای بازیگری آموزش داده می شود یا خیر و درواقع اینگونه نیست که هر کارگردان یا فرد مطرحی مدرس خوبی باشد ولی به صرف اینکه آموزشگاه بازیگری در اختیار دارند از این راه کلاس برگزار می کنند و هزینه های هنگفتی هم از این طریق به دست می آورند.
از نظر من به هیچ عنوان یک کلاس عملی با تعداد جمعیت بالا اما با بازه زمانی کم به درد نمی خورد و شاگردان آن کلاس رسما هیچ سواد علمی در آن زمان نخواهند داشت و حتی امروزه بازیگرانی داریم که با پول دادن از کارگردان ها می خواهند که به یک پروژه معرفی شان کنند و اصلا اصول و الفبای اولیه بازیگری را بلد نیستند و این مسئله به اثر ضربه می زند و از طرفی حتی خود کارگردان نیز وقت کافی نداشته تا از بازیگر بازی درست بگیرد و همین باعث لطمه زدن به کار ها می شود و در این بخش مدیران باید ورود کنند و در جریان باشند که بازیگر با چه پیشینه ای مقابل دوربین می رود تا یک نقش مهم را بازی کند.
آیا دستیار کارگردان در پاسکاری بازیگر نقش اساسی دارد؟
دستیاران کارگردان ها افراد با تجربه و حرفه ای هستند و پای آبرو و کار خود می ایستند ولی انتخاب آخر با کارگردان و تهیه کننده است. ممکن است دستیار من حدود 10 گزینه پیشنهاد دهد اما در پایان خود من باید از بین گزینه ها ، گزینه نهایی را انتخاب کنم اما به جرات می توانم بگویم دستیارانی که سال ها زحمت کشیدند درحال حاضر عضو انجمن دستیاران کارگردان ها هستند. ما فیلتر های به خصوصی در انجمن داریم ولی خیلی از افراد هم درحال حاضر دستیار کارگردان هستند اما عضو انجمن نیستند ما یک سایت رسمی در دست داریم که در آن سایت بازیگر معرفی می کنیم و افرادی که به ما رجوع می کنند طی فرایندی عکس هایشان را وارد سایت می کنیم و واقعا این معنا ندارد که در هر پروژه شماره هنرجویان رد و بدل شود و در آخر هم معلوم نشود که چه آسیب هایی گریبان گیر هنرجویان خواهد شد. افرادی که بدین گونه بازیگر معرفی می کنند عمدتا عضو انجمن دستیاران کارگردان ها نیستند.
ادامه دارد......