ایران یکی از مراکز اهلی‌سازی سیب در دنیا است

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری برنا؛ دکتر حامد یوسف‌زاده، دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگویی اظهار کرد: اهلی‌سازی گونه‌های گیاهی و جانوری در طول تاریخ از حدود ۱۰ هزار سال پیش نقش مهمی در توسعه بشر و در امنیت غذایی بشر داشته‌ است و تمدن‌های اصلی بشریت در اهلی‌سازی گیاهان و محصولات امروزه نقش بسیار مهمی داشته‌اند. اهلی‌سازی محصولات زراعی یکی از مهمترین دستاوردهای بشریت است. انسان با گزینش عمدی و غیر عمدی اجداد محصولات زراعی  منجر به چنین تغییرات پیچیده‌ای در گیاهان شده‌ است.
وی با بیان اینکه بر اساس اسناد تاریخی و علمی اهلی‌سازی گیاهان اولین بار در بین روخانه‌های دجله و فرات بین‌النهرین (شامل کشورهای امروزی ایران، عراق، ترکیه و سوریه) رخ داده‌است، اظهار کرد: در آن زمان‌های دور، مردم با کاشت بذر گیاهان مرغوب و مراقبت از آنها در فصل برداشت اقدام به برداشت مواد غذایی مورد نیاز خود از بذور کاشته‌شده می‌کردند. از بین محصولاتی که سالیان دور اهلی‌سازی شده‌اند و تاکنون ادامه داشته‌ است، می‌توان به "سیب" اشاره کرد.
یوسف‌زاده، سیب را محصولی محبوب در دنیا دانست که به لحاظ اقتصادی چهارمین میوه اقتصادی دنیا به شمار می‌رود و ادامه داد: سیب در سراسر مناطق معتدل رویش دارد و استفاده از محصولات سیب قرن‌ها قبل از سیب تجاری امروزی، در بین مردم اوراسیا رایج بوده‌است. همین محبوبیت بالای میوه سیب یکی از دلایلی است که امروزه چندین رقم خوراکی سیب را با طعم و مزه‌های مختلف در دنیا می‌توان یافت.
به گفته وی سیب‌های وحشی، یکی از منابع مهم برای اصلاح نژاد سیب تجاری و توسعه برنامه‌های حفاظتی هستند و استفاده مؤثر از سیب وحشی در این زمینه مستلزم درک درست و کامل روابط ژنتیکی سیب‌ها با یکدیگر و در این بین، بررسی روابط سیب‌های وحشی و محصول‌های باغی سیب یکی از بهترین روش‌ها برای توسعه برنامه‌های حفاظتی از سیب‌های وحشی است.
دانشیار دانشگاه تربیت مدرس، خاطر نشان کرد: در سال‌های اخیر، مطالعات ژنتیکی سیب، یک دید کلی از خاستگاه اصلی سیب تجاری، تاریخچه اهلی شدن، نقش انسان در گسترش سیب و همچنین ارتباط بین گونه‌های مختلف سیب ارائه داد. سیب تجاری دنیا امروزه با نام علمی M. domestica شناخته می‌شود و اصلی‌ترین جد وحشی آن گونه M. sieversii (Lebed.) M. Roem است که در امتداد جاده ابریشم توسط انسان به غرب انتقال داده‌ شد.
وی تاکید کرد: این گونه در همین فرآیند انتقالی در امتداد جاده ابریشم با گونه‌های سیب قفقازی و (L.)  M. baccata در سیبری و گونه Miller M. sylvestris در اروپا ترکیب شده‌است. بنابراین سه گونه سیب قفقازی، M. sieversii و  M. baccata به همراه گونه M. sylvestris از نزدیکترین گونه‌ها به سیب تجاری امروزی هستند.
یوسف‌زاده معتقد است این چهار خویشاوند اصلی سیب تجاری در مناطق معتدل و اوراسیا در طیف وسیعی از رویشگاه‌ها و شرایط اکولوژیکی پراکنده هستند و تاکنون برای بررسی تنوع و ارتباط ساختار ژنتیکی سیب تجاری با این چهار گونه از نشانگرهای مولکولی، به وفور استفاده شده است.
این محقق با تاکید بر اینکه این مطالعات، اطلاعات بسیار مفیدی در زمینه استفاده از ژرم‌پلاسم این گونه‌های وحشی برای کارهای اصلاح‌ نژادی سیب تجاری فراهم کرده‌ است، ادامه داد: تجزیه و تحلیل‌های ژنتیک جمعیت سیب‌ها نشان داد بیشترین تداخل ژنتیکی در بین سیب‌های وحشی با سیب تجاری امروزی بعد از دوران یخبندان شروع شده‌است.
وی با بیان این‌که تاریخچه اهلی‌سازی سیب مربوط به ۴۰۰۰ سال قبل در کوه‌های Tien Shan آسیای مرکزی است و جد اصلی سیب تجاری دنیا، گونه وحشی سیب با نام Crabapples (M. sieversii) است، افزود: سه بازه زمانی اصلی در اهلی شدن نهایی سیب وجود دارد که به لحاظ زمانی، به طور گسترده‌ای از یکدیگر جدا هستند و این سه بازه زمانی در مطالعات علمی شامل تولید سیب، اهلی‌سازی و گسترش و پرورش سیب می‌شود.
این دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه بقایای بذر Crabapples در مرحله تولید سیب در مکان‌های متعدد عصر نوسنگی در سراسر اوراسیا یافت شد، اضافه کرد: سیب‌ها در امتداد جاده ابریشم در آسیا به اروپا از طریق کاروان‌های پیاده پراکنده شده‌اند. توده‌های سیب وحشی در امتداد جاده ابریشم جوانه زدند و رویش پیدا کردند و هنگامی که سیب‌های وحشی توسط کاروان‌ها به خارج از آسیای مرکزی منتقل شدند، با گونه‌های وحشی دیگر M. baccata در سیبری، M. orientalis در قفقاز و M. sylvestris در اروپا تلاقی داده شدند.
بر اساس شواهد، طعم سیب تلاقی داده شده بسیار شیرین‌تر بود و از سمت غرب آسیای مرکزی کوه‌های قفقاز، افغانستان، ترکیه، ایران و منطقه کورسک در روسیه به سمت اروپا حرکت کرده‌است.