نگاهی به برخی رسومات عزاداری ماه محرم در لرستان

به گزارش خبرگزاری برنا از لرستان ؛ سنت عزاداری  ایام ماه محرم در لرستان  از قدمت خاصی برخوردار است  که  ورای گونه گونی و تنوع  این رسومات در مناطق مختلف و شهرهای لرستان  برخی از این آداب و رسوم در فرهنگ مردم لرستان شاخص محسوب شده و حتی در سطح ملی نیز با جنبه ای  متمایز به نام مردم این استان  مطرح شده اند. از آیین خره مالی یا گل اندودی در روز عاشورا تا آیین  چهل منبری گرفته تا بانگ چمریانه در عزای حسینی و سبک خاص سینه زنی و نوحه خوانی لری و لکی  و دها رسم و سنت دیگر ویژگی های سنن و رسومات کهن قوم لر در عزاداری سالار شهیدان و یاران باوفایش  را نشان می دهد.

در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی برای عزاداری جوانان این شهر است، قدیمی‌ترین تکایا که به استناد کتیبه آن دارای بیش ۱۵۰ سال قدمت است، در محله درب دلاکان قرار دارد، با آغاز ماه محرم جوانان با تهیه پارچه‌های سیاه و داربست‌های فلزی به شیوه سنتی تکیه‌های عزاداری را در سطح محلات مختلف دایر می‌کنند و افراد مسن‌تر نیز با آماده کردن ابزار عزاداری همچون زنجیززنی، چهل چراغ، علم عزاداری و بلندگو و طبل‌ها خود را آماده می‌کنند.

شروع مراسم عزاداری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز (چمرونه) را می‌نوازد آغاز می‌شود، پس از نواخته شدن این آهنگ، عزادارن حسینی و دسته‌های عزادار که شامل سینه زنان و زنجیرزنان حسینی هستند، در خیابان ها حرکت می کنند و در مقابل تکیه ها به عزاداری می پردازند.

سینه زنان خرم‌آبادی به شیوه‌ای خاص که ویژه مردم این شهر است سینه زنی می‌کنند، در این شیوه ابتدا سینه زنان نشسته و سینه می زنند بعد وقتی که نوحه خوان فریاد می‌زند( ای وا شهیدا به دشت کربلا) همگی سرپا می ایستند و ضمن جواب دادن به نوحه خوان با دودست به سینه می زنند.

سینه‌زن‌ها و دسته‌های زنجیرزنی دسته دسته گردهم می‌آیند و با کامل شدن هیات‌ با تشکیل ۲ ستون به عزاداری می‌پردازند و با توجه به اینکه مردم استان لرستان اعتقاد خاصی به حضرت ابوالفضل(ع) دارند، در بین نوحه خوانی بسیار ذکر یا ابوالفضل می گویند.

آیین سنتی چهل منبر در لرستان 

هرساله در روز نهم محرم مصادف با تاسوعای حسینی، مردم خرم‌آباد آیین سنتی "چهل منبر" را به یاد ۴۰ منزل طی شده حضرت زینب (س) از کربلا تا شام برپا کرده و حاجات خود را از خداوند طلب می‌کنند.

شاید تعداد منبرها در این مراسم، برگرفته از فرهنگ ایرانی باشد، که در آن عدد ۴۰، برای مردم، معتبر و مقدس بوده و در زوایای مختلف فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

چهل منبر، آیینی است که در آن از صبح تاسوعا، زنان و دختران سیاهپوش و نقاب زده، در کوچه پس کوچه‌های قدیمی شهر (محله باغ دختران)، با پای برهنه و بدون آنکه با هم سخن بگویند به یاد اسارت و رنج‌های حضرت زینب (س)، با روشن کردن ۴۰ شمع در ۴۰ مجلس به عزاداری می‌پردازند و یا نذر خود را ادا می‌کنند.
این بانوان در سقاخانه‌ها و یا هر مجلسی که مراسم روضه خوانی در آن برپاست، مکث می‌کنند و شمعی روشن نموده و نقل و یا قندی نیز در آنجا می‌گذارند، سپس به مجلس و منبر بعدی می‌روند و این عمل را تا ۴۰ منزل انجام می‌دهند و حاجت خود را می‌خواهند، البته این مراسم توسط زنان برگزار می‌شد و امروزه مردان نیز به انجام آن تمایل دارند.

برای حاجتمندان و برگزارکنندگان، فرقی نمی‌کند که این مراسم در چه فصلی از سال برگزار می‌گردد، در تابستان‌های گرم و یا در سرمای زمستان، مهم نشان دادن عشق و علاقه به اهل بیت پیامبر بخصوص حضرت زینب (س) است، گاهی خستگی زیادی بر این عزاداران غالب می‌شود ولی باز همچنان این منازل را با اشتیاق و یکی پس از دیگری طی می‌کنند تا به منبر چهلم برسند که گاه این مراسم تا غروب تاسوعا طول می‌کشد.

تعزیه  آیینی ۳۰۰ساله در لرستان 

آیین سنتی تعزیه خوانی یکی از شیوه های هنری برای ترسیم فضای عاشورای حسینی است که هنرمندان لرستانی با اجرای این آیین عشق و ارادت خود را به شهدای کربلا نشان می دهند.

بر اساس گفته‌های تعزیه‌داران لرستانی شهرستان ازنا مرکز تعزیه‌خوانی استان است، این در حالی بوده که این شهر یکی از شهرهای جدید لرستان محسوب می‌شود.

بر اساس گفته‌ها هنر تعزیه‌خوانی در دوران صفویه در شهر ازنا که در آن روزگار یک روستای کوچک بوده آغازشده است و طی 300 سال گذشته در این شهر همچنان رونق خود را حفظ کرده است  لازم به ذکر بوده که مردم این شهر برای مشاهده تعزیه از ساعات قبل در محل برگزاری تعزیه حضور گسترده پیدا می‌کنند.

همچنین در این بین هیئت اعظم تعزیه لرستان هر ساله در عاشورای حسینی گوشه‌های از وقایع کربلا را برای اثبات حقیقت در عصر حاضر روایت می‌کند.
 در این مراسم عزاداران با یادآوری مصائب حضرت سیدالشهداء و عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب کبری سلام‌الله‌علیهما اشک ماتم می ریزند.

موسیقی عزای لری در سوگ سالار شهیدان 

بانگ  موسیقی سوگ که در لرستان به موسیقی «چمریانه» معروف است و آوای نوحه‌های لری و لکی در ایام عزاداری سرور و سالار شهیدان ازجمله  سنن و رسوماتی است که مردم لرستان در  عزای حسین بن علی (ع) به حال و هوای ماه محرم شوری دیگر می بخشد.
چمریانه در لرستان یک سنت موسیقیایی کهن و حزن انگیز است که در سوگ از دست رفتن عزیزان اجرا می شود.

این سنت موسیقیایی که با بانگ سرنا و دهل اجرا می شود در صبح عاشورا برای عزاداری شهدای عاشورا و غوغای واقعه دشت کربلا توسط نوازندگان محلی استفاده می‌شود.

سنج و دمام زنی در بروجرد  نیز از سنتهای موسیقیایی عزاداری ماه محرم در لرستان است  که با ریتم  خاص خود  به دسته  زنجیر زنان و سینه زنان هماهنگی می بخشند.

هیات های سینه زن و زنجیر زن بروجرد، فعالترین و پرطرفدارترین دسته های عزاداری این شهر هستند. معمولا در شبهای اول تا نهم محرم، اعضا و میهمانان این دسته ها، با تاریک شدن هوا در منزل یا تکیه ای جمع شده و پس از سخنرانی یک روحانی و شنیدن مداحی، شروع به به سینه زنی و زنجیر زنی می کنند. با توجه به کوچک بودن فضای اکثر خانه ها، ممکن است دسته های زنجیرزن تنها به سینه زنی بپردازند. با نزدیک شدن به شب تاسوعا، این دسته ها علاوه بر حضور در مجالس، به حرکت در معابر نیز می پردازند که به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، جمعیت زیادی از اهالی شهر و میهمانان با تجمع در خیابان های اصلی به استقبال این دسته ها می روند. 
سینه زنی در بروجرد در قالب دسته های کوچک انجام می گیرد. به این ترتیب که بنابر بزرگی هیات، اعضا به سه، چهار، پنج ... دسته تقسیم می شوند و هر دسته دارای یک رهبر یا سردسته می شود. سردسته مسئول نگه داری گروه و جلوگیری از تفرق آنان است و شعار یا دم گروه به وی محول می شود. برای سهولت یادآوری دم، معمولا از قطعات کوتاه شعری استفاده می شود. کلیه دسته ها در انتهای دم خود، یک بخش مشترک با گروه دیگر دارند مثل "حسین یکه و تنهاست" که با رسیدن به آن دسته بعدی شروع به سینه زنی و خواندن دم خود می کند. معمولا دسته های نخست مربوط به افراد مسن و پیشکسوت و سید ها است. دسته های میانی را جوانان تشکیل می دهند و آخرین دسته ها نیز نوجوانان هستند. لباس سینه زن های بروجرد عمدتا یک پیراهن مشکی است جلوی آن مانند دریچه ای است که با دکمه باز و بسته می شود. در مجالس مردانه، دکمه های جلویی را باز می کنند و سینه می زنند. همچنین برخی جوانترها در اوج سینه زنی پیراهن خود را بطور کامل از تن بیرون می آورند.
هیات های زنجیرزن به صورت قطاری در دو صف موازی حرکت می کنند و باز هم به ترتیب از افراد سالخورده و سید ها تا نوجوانان مرتب می شوند. چندین طبل و سنج زن مسئول ریتم بخشیدن و هماهنگ کردن زنجیرزنان هستند.

نمایش کتل بندی  در لرستان 

کتل بندی نیز نوعی نمایش مذهبی در سطح خیابان های شهر های لرستان  است که در روز عاشورا برگزار می شود. 
در این سنت کهن  حیوانات گوناگونی چون اسب و شتر را به سبک قدیم آذین بندی می کنند و با تهیه لباس های رنگی و زیور آلات، شخصیت های خوب و بد واقعه کربلا را بازسازی می کنند. هدف کتل، بازسازی صحنه های گرداندن اسیران کربلا در شام است که عموما با طبل همراه است. کتل ها عموما همراه با دیگر دسته های عزاداری، در روزهای تاسوعا و عاشورا در خیابان های شهر گردانده می شوند.

آیین گل مالی روز عاشورا در خرم آباد

از آیین های مرسوم در شهر خرم آباد است، پیش از طلوع آفتاب عده ی کثیری از مردان که بیشتر آنها را جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند، در میان حوضچه های از گل که با خاک رس الک شده، آب و گلاب درست شده، می غلتند و سر تا پای خود را به گل آغشته میکنند. در اطراف کپه های آتش می ایستند و خود را گرم و خشک می کنند. پس از جمع شدن و نوحه خوانی در دسته جات متعددی در خیابان های شهر راه می افتند و بعد از سینه زنی و عزاداری به هنگام ظهر به حمام های شهر که در آن روزگاران رایگان است، می روند و در غروب همان روز، مراسم شام غریبان را در محلات مختلف برگزار می کنند.

 البته در شرق لرستان که طوایف بختیاری مسکن دارند رسومات و نوحه خوانی بختیاری نیز غالب است و در مناطق جنوبی لرستان و پلدختر که مسکن ایل بالاگریوه است رسومات و نوحه خوانی به سبک گویش لری بالاگریوه  برجستگی دارد کما اینکه در مناطق لک نشین شمال غربی لرستان مانند سلسله و دلفان و همچنین کوهدشت عزاداری و نوحه خوانی لکی در عزای سالار شهیدان اجرا می شود.

به هر صورت تنوع قومی ، ایلی، گویشی و فرهنگی این استان تاریخی برروی  شکل گیری رسومات عزاداری ایام محرم تاثیرگذار است ولی در کل برخی از رسومات و سنن ویژگی ممتازی یافته اند که وجه اشتراک فرهنگ عزاداری  مردم لرستان و خاص همه آنان است.

انتهای پیام