سنگ‌تمام نصف‌جهانی‌ها در سوگ سید و سالار شهیدان

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ ماه محرم که از راه می‌رسد کوچه خیابان‌های تمامی شهر‌های کشور از نوای عزاداری برای سید و سالار شهیدان پُر می‌شود؛ اصفهان که مهد تمدن و فرهنگ هنر فاخر ایرانی است همه ساله در این ایام حال و هوایی عجیب و رنگ و بویی عاشورایی به خود می‌گیرد. مردم اصفهان پیش از شروع دهه محرم به صورت خودجوش حسینه‌ها را آماده می‌کنند و این نشان می‌دهد که عزاداری در مویرگ‌های این مردم جا گرفته است و در رگ و ریشه آنها نفوذ کرده کرده است. 

روضه‌خوانی، آیین زارخاک، جاروکشی، علم گردانی، چاووش خوانی، تعزیه، شال‌گردانی، فانوس گردانی، نخل برداریی، نان عباسعلی و... از جمله آیین‌های ملی_مذهبی است که در گنجینه اصفهان قرار گرفته است.

موسیقی دینی و نوای عاشورایی

موسیقی محرم، شعر‌های مذهبی با لحن حماسی است که در دستگاه‌های ابوعطا، دشتی، چهارگاه و همایون اجرا می‌شده است و روشن‌ترین یادگار موسیقی محرم را شاید باید در سقاخوانی نوش‌آباد اصفهان جستجو کرد. این سبک از موسیقی از جهات مختلف مورد توجه و استقبال مردم بوده است. نوایی حزن انگیز و تأثربرانگیز که بخش قابل توجهی را در ایام محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی و دیگر ایام عزاداری را در طول سال شامل می‌شود. در هنگام جنگ تحمیلی نیز یکی از عوامل ایجاد روحیه و تحول روحی را می‌توان در این نوع موسیقی یافت.

سقاخوانی نوش‌آباد؛ از شور تا همایون

مهم‌ترین ویژگی سقاخوانی نوش‌آباد، حضور کودکان و نوجوانان است که توانسته این اصالت موسیقی را در آیین‌های محرم این بخش از استان اصفهان برای نسل‌های آینده زنده نگه دارد. سقاخوانی، از جمله هنر‌های آیینی و نوایی است که از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران الهام گرفته و همراه با متنی که برگرفته شده از زبان و فرهنگ فولکلور مردم این خطه کویری است، اجرا می‌شود. شهروندان نوش‌آباد، بنا به سنت نیاکان خود، از شامگاه عید غدیر تا پایان ذی‌الحجه، شب‌ها در حسینیه‌ها، سقاخوانی می‌کنند که شیوه‌ای از عزاداری شبیه به «گروه کُر» است، اما متن و آهنگ آن به گونه‌ای خاص متناسب با قافله عاشورایی تدوین شده است.

یکی از ویژگی‌های سقاخوانی، تغییر‌های متناوب سبک خواندن است که از دستگاه همایون به دستگاه شور می‌رود و پس از آن به دستگاهی دیگر که باید سال‌ها آموخته باشی تا بتوانی همراه شوی. از دیگر آداب سقاخوانی، آیین صبح روز تاسوعا است که سقاخوانان در کوچه‌ها می‌گردند و به یادبود درگذشتگان به فاصله دو محرم فاتحه‌خوانی می‌کنند و صاحبان عزا نیز به نشانه تکریم عزاداران حسینی و حق‌شناسی، پرچمی را همراه با نذری به هیات اهدا می‌کنند.

آخرین فصل سقاخوانی نوش‌آباد، سقاخوانی روز عاشورا است. سادات هیات حسینی که شال‌های سبز بر گردن دارند، پیشاپیش دسته سینه‌زنی و بعد از تابوت گونه‌ای حرکت می‌کنند که شبیه کشته کربلا بر آن حمل می‌شود. شعر و آهنگ سقاخوانی در این روز در مایه صدای زیر و با فرکانس بالا خوانده می‌شود که هر بیننده را تحت تأثیر قرار داده و به خود جلب می‌کند.

روضه‌خوانی در خانه بنکدار و زرگرباشی

به گواهی اسناد تاریخی، تداوم روضه‌خوانی در خانه‌های تاریخی اصفهان به سه قرن می‌رسد. دهه نخست محرم، این عزاخانه‌های سنتی و کوچه‌های منتهی به آنها هر روز از سپیده‌دم تا ظهر میزبان خیل عاشقان حسینی است که برای شنیدن نوا‌ها و نغمه‌های عاشورایی دخیل بسته‌اند؛ گویی مغناطیس حسین (ع) دل‌های پراکنده را گِرد هم می‌آورد تا، چون کبوتر خونین بال بر بام روضه خانه پَر بکشد. از میان تکیه‌های سنتی در اصفهان که با گذشت سال‌های متمادی همچنان میزبان دلدادگان حسین (ع) است؛ «خانه بنکدار» و «خانه زرگرباشی» شهرت بیشتری دارند، به‌طوری‌که مردم شهر و روستا‌های اطراف را نیز به سوی خود جذب کرده‌اند. در باور مردم اصفهان، روضه‌خانه‌های سنتی برکات معنوی بی‌شماری دارد و حاجت عزاداران را نیز روا می‌کند.

تاریخ‌نگاران، روی کار آمدن دولت صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران و اصفهان را آغازی برای آیین‌های سوگواری و روضه‌خوانی ماه محرم می‌دانند؛ روضه خوانی پس از صفویه، در دوره قاجار نیز ادامه داشت و تعزیه نیز که در زمان صفویه مسیر تکامل خود را می‌پیمود، در این دوره به اوج شکوفایی خود رسید. 

نوای وداع و بی‌کسی با نی و سنج و طبل

در تعزیه از یکی دو ساز بادی از جمله شیپور یا کرنا برای اعلام برپایی تعزیه یا جنگ نمایشی سپاهیان و نی برای سوزناک‌تر کردن لحظه‌های احساسی و لحظه‌های وداع و بی کسی و در کنار آن سنج و طبل در اصفهان و سایر شهر‌ها استفاده می‌شود. این نمایش‌ها گاهی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی اجرا می‌شود که البته متناسب با موقعیت، مقام و روحیه شبیه خوان انجام می‌گیرد. در تعزیه مخالفان امام حسین در دستگاه‌ها و گوشه‌ای کوبنده نظیر ماهور و موافقان در دستگاه‌ها و گوشه‌های سوزناک مانند دستگاه شور و چهارگاه می‌خوانند.

راویان تعزیه و آواز‌های مذهبی

در ادوار مختلف ایران، دربار و پایتخت حکومت محل تجمع هنرمندان بوده است. از زمان صفویه، به دلیل منع سایر انواع موسیقی، مراکزی نظیر تبریز، قزوین و اصفهان، محل تجمع تعزیه خوانان و راویان آواز‌های مذهبی شد. این راویان به دلیل تسلط بر دقایق و ظرایف آواز، از تکنیک‌ها و حالات مختلف آن برای شخصیت پردازی‌ها در نمایش‌های سوگ آور بهره می‌جستند بنابراین تعزیه‌خوانی یکی از آیین‌هایی است که در اصفهان مانند سایر شهر‌ها برپا می‌شود.

ذاکری، جغجغه زنی و پرسه‌زنی

شب تاسوعا یا همان شب نهم محرم، در مسجدی برگزار می‌شود؛ به این صورت که مردم در مسجد جمع شده و نوحه‌هایی را با آهنگ‌ها و سبک‌های ابیانه قدیم با خود زمزمه می‌کنند. سوگواری ابا عبدالله الحسین (ع) در روز تاسوعای حسینی با عنوان جغجغه زنی از دیگر آیین‌های مورد توجه است؛ پس از آغاز نوحه‌خوانی، صدای بهم خوردن جغجغه‌های چوبی آغاز می‌شود که فضای خاصی را ایجاد می‌کند. جمع عزاداران صبح تاسوعا و عاشورا با قدام زدن در کوچه‌ها مقابل خانه‌های دارای نذری ایستاده با صدای بلند فاتحه‌ای می‌خوانند و سراغ خانه بعدی می‌روند.

آیین خیل عرب

خیل عرب از دیگر آیین‌های عزاداری شهرستان آران و بیدگل و مردم اصفهان است که در روز‌های ۱۱ و ۱۲ محرم در شهر نوش آباد برگزار می‌شود که نماد حرکت طایفه بنی اسد برای خاکسپاری پیکر‌های بر زمین مانده شهدا در صحرای کربلا است. این آیین به صورت نمادین در نوش آباد اجرا می‌شود و در آن گروهی عزادار در حالی که لباس سفید عربی بر تن دارند، با ضربات موزون نی‌های چوبی، اشعار موزون می‌خوانند و ژرفای اندوه خود را به نمایش می‌گذارند.

انتهای پیام/