این حوزه، امروز فراتر از یک رشته دانشگاهی، به موتور محرک انقلاب صنعتی چهارم تبدیل شده است. از توسعه داروهای نوترکیب و واکسنهای جدید گرفته تا محصولات کشاورزی مقاوم در برابر خشکسالی و تولید انرژیهای زیستی، زیستفناوری نقشی حیاتی در حل چالشهای جهانی ایفا میکند.
زیستفناوری در ایران نیز طی چند دهه اخیر مسیر رشد چشمگیری را تجربه کرده است. با وجود ورود نسبتاً دیرهنگام، ایران توانسته با تکیه بر نیروی انسانی متخصص، پژوهشهای دانشگاهی و فعالیت شرکتهای دانشبنیان، به جایگاهی قابل توجه در منطقه برسد. در این مقاله، وضعیت زیستفناوری در ایران، فرصتها، چالشها و نقش شرکتهای فعال در این حوزه بررسی میشود.
ورود جدی ایران به حوزه زیستفناوری از اواسط دهه ۱۳۶۰ آغاز شد. در سال ۱۳۷۹ کمیته ملی زیستفناوری شکل گرفت، در سال ۱۳۸۳ «سند ملی زیستفناوری» تصویب شد و نهایتاً در سال ۱۳۸۷ «ستاد توسعه زیستفناوری» زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری تأسیس گردید. این ساختارها به توسعه هدفمند این صنعت کمک کردند.
امروزه ایران از نظر تولید مقالات علمی زیستفناوری در رتبه ۱۳ جهان قرار دارد. حضور پژوهشگاههای مهمی همچون انستیتو پاستور، مؤسسه رازی و دانشگاههای برتر کشور، بستر مناسبی برای تحقیق و توسعه در اختیار متخصصان قرار داده است. صنعت بیوتکنولوژی ایران با این پشتوانه علمی توانسته وارد حوزههای حساس مانند تولید داروهای زیستی، واکسنها و تجهیزات آزمایشگاهی شود.
ایران از چند مزیت کلیدی برای توسعه زیستفناوری برخوردار است:
بنابراین، مسیر توسعه زیستفناوری در ایران نهتنها محدود به پژوهش نیست بلکه تا تجاریسازی و حضور در بازارهای بینالمللی نیز امتداد یافته است.
با وجود پیشرفتها، صنعت زیستفناوری در ایران همچنان با موانع ساختاری و عملیاتی متعددی روبهروست:
رفع این موانع، بهویژه از طریق حمایت هدفمند از شرکتهای دانشبنیان و ایجاد زیرساختهای صادراتی، میتواند مسیر توسعه پایدار صنعت را هموار کند.
شرکتهای دانشبنیان زیستفناوری موتور محرک این صنعت به شمار میروند. آنها پلی میان پژوهشهای دانشگاهی و بازار هستند و توانستهاند مسیر تجاریسازی محصولات نوآورانه را کوتاهتر کنند.
بدون شک، حمایت جدیتر از این شرکتها میتواند جهشی بزرگ در صنعت زیستفناوری ایران ایجاد کند.
یکی از حوزههای مهم زیستفناوری در ایران، تولید تجهیزات آزمایشگاهی و زیستمولکولی است. این مسیر شامل مراحل ایدهپردازی، طراحی نمونه اولیه، تستهای عملکردی، تولید صنعتی و پشتیبانی فنی میشود.
شرکتهای زیستفناوری داخلی نقش مهمی در این روند دارند. آنها نهتنها تجهیزات مورد نیاز را تولید میکنند بلکه خدمات پس از فروش، آموزش کاربران و بهبود مستمر محصولات را نیز ارائه میدهند. توسعه این بخش علاوه بر کاهش وابستگی به واردات، ایران را به سمت خودکفایی علمی و رقابتپذیری بینالمللی سوق میدهد.
شرکت دانشبنیان به ژن در سال ۱۳۹۶ با هدف توانمندسازی آزمایشگاههای ایرانی در حوزه تشخیص مولکولی تأسیس شد. مأموریت آن تولید محصولات دقیق، پیشرفته و مقرونبهصرفه برای ارتقای زیستفناوری داخلی و افزایش دقت آزمایشها است.
شرکت دانشبنیان ویستا زیست فناوری به ژن بهعنوان پیشرو در تولید کیتهای استخراج مغناطیسی نوکلئیکاسید و دستگاههای اتوماتیک استخراج شناخته میشود و در دوران پاندمی کرونا با همکاری وزارت بهداشت و سازمان جهانی بهداشت، بیش از نیمی از کیتهای استخراج مورد نیاز کشور را تأمین کرد.
این شرکت با برخورداری از دپارتمانهای تحقیق و توسعه، تولید، نانوتکنولوژی، فروش و پشتیبانی، زنجیرهای کامل از R&D تا محصول را پوشش میدهد و دانش را به فناوری کاربردی تبدیل میکند.
زیستفناوری در ایران با پشتوانه علمی و پژوهشی قوی، امروز به صنعتی راهبردی و پرظرفیت تبدیل شده است. فرصتهای گستردهای در زمینه تولید داروهای زیستی، واکسنها، تجهیزات آزمایشگاهی و صادرات محصولات وجود دارد. در عین حال، چالشهایی همچون کمبود سرمایهگذاری، وابستگی به واردات تجهیزات و موانع صادراتی نیازمند توجه ویژه هستند.
شرکتهای دانشبنیان زیستفناوری، با ایفای نقش کلیدی در تحقیق، توسعه و تجاریسازی، موتور محرک اصلی این صنعت محسوب میشوند. نمونههایی مانند شرکت بهژن نشان دادهاند که ایران میتواند با اتکا به توان داخلی، محصولات پیشرفته و رقابتی در سطح بینالمللی عرضه کند.
آینده زیستفناوری در ایران وابسته به حمایت همهجانبه از شرکتهای دانشبنیان، توسعه زیرساختها و ایجاد مسیرهای صادراتی پایدار است؛ مسیری که میتواند ایران را به یکی از قطبهای منطقهای این صنعت تبدیل کند.
رپورتاژ