آمار حیرت‌انگیز جلسات شوراهای مرکز
رزاق‌کریمی در ابتدای این گفتگو اظهار داشت: خوشبختانه در طول سال 93 آمار حیرت‌انگیزی را در برپایی جلسات شورای مستند، داستانی و انیمیشن شاهد بودیم؛ هرچند در سالی که گذشت، ما بیشتر با انتظارات انباشته سال‌های گذشته مستندسازان مواجه شدیم. ضمن اینکه نوساناتی در حوزه تولید فیلم مستند وجود داشت و سیاست‌های کلان مانند بحث ادغام مرکز با انجمن سینمای جوان و تفکیک این دو نهاد از هم نیز، عدم استراتژی مشخصی را مشهود می‌ساخت.
وی افزود: اگر کمی از دور نگاه کنیم فقدان استراتژی طی سی سال گذشته در حوزه سینما و حتی فرهنگ به چشم می‌آید و اگر بخواهیم به سکوی محکم سند چشم‌انداز 20 ساله اتکا کنیم، متاسفانه برنامه‌های میان مدت به طور دقیق طراحی نشده است؛ لذا پاسخگویی به انتظارات عاجل مستندسازان و مخاطبین علاقمند به سینمای مستند، مسئله‌ای بوده که مرکز گسترش در یک سال گذشته به آن توجه نشان داده است.
رزاق‌کریمی تصریح کرد: با تاسیس شبکه مستند احساس می‌شد بتوانیم پاسخگوی اهالی سینمای مستند و مخاطبان آن باشیم، اما متاسفانه تلویزیون نتوانست جایگاه مناسب و شایسته‌ای را برای سینمای مستند تعریف کند. طی این سال‌ها، به دلیل نقش کمرنگ تلویزیون در حوزه سینمای مستند، جایگاه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی خیلی پُررنگ‌تر دیده شد. البته با حضور محمد آفریده در شبکه مستند در کنار مدیر جوان و جسوری مانند آقای تاجیک، امیدواریم شرایط خوبی را در شبکه مستند شاهد باشیم.
مولفه‌های یک طرح مستند
قائم مقام مرکز در ادامه، به بحث استانداردسازی در قدم نخست مستندسازی که ارائه یک طرح حائز شرایط لازم پژوهشی و نگارشی است اشاره کرد و گفت: برای اینکه طرح‌های ارائه شده واجد شرایطی باشند و لزوماً هر متنی را به عنوان طرح مستند قبول نکنیم، مولفه‌های یک طرح مستند را طراحی و از طریق سامانه مرکز در قالبی متحدالشکل ارائه کردیم. برای افرادی هم که می‌خواستند طرح ارائه دهند، چهارچوبی مشخص کردیم تا بر این اساس فیلمسازان برای طرح مستند وقت بگذارند و اعضای شورا نیز شاهد طرح‌هایی باشند که نزدیک به یک طرح مستند است. خوشبختانه با این روش، طرح‌هایی به دستمان رسید که می‌شد از آنها به عنوان الگو در ورک‌شاپ سینماحقیقت هم استفاده کرد.
رزاق‌کریمی تصریح کرد: در ابتدا متاسفانه بعضی از مستندسازان این فرم را جدی نمی‌گرفتند و به همین سادگی هم طرح آنها رد می‌شد؛ ولی به تدریج حتی اساتید و پیشکسوتان سینمای مستند هم در این روش ارائه طرح با ما همکاری کردند و این جریان در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت، زیرا ادامه این جریان گام اول برای رسیدن به بحث استانداردسازی است که سال گذشته از سوی مرکز گسترش مطرح شد.
نگرانی برخی از مستندسازان از نظارت بر پروژه، اعمال ممیزی است اما بحث ما استاندارد تولید است. اگر نظارت در پروژه نباشد معلوم نیست با چه پروژه ای روبه رو هستیم! کنترل واکنشی است که بعد از نظارت اتفاق می افتد.
ایجاد نظام تهیه کنندگی در مرکز گسترش
قائم مقام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یادآور شد: یکی از نقاط ضعفی که همچنان داریم بحث ابتدایی طراحی یک پروژه است. مستندسازان در جلسات شورای مستند از طرح های خود دفاع می کردند، نظارت نیز در این جلسات وجود داشت و راش های طی جلسات متعدد بررسی می شد، با همه این ها گذر از این مراحل کافی نیست. برای رسیدن به مرحله اجرای نظارت باید در نظام تولید تغییراتی ایجاد شود. شاید مهمترین اتفاق این است که تهیه کنندگی به عنوان یک بحث کیفی نه بحث مالی و اجرایی و به عنوان یک عنصر فرهنگی در پروژه لحاظ شود.
وی افزود: باید نظام تهیه کنندگی را در تولیدات آینده جدی تر اعمال کنیم. تهیه کننده شخصی است که نظارت و کنترل داشته و پاسخگوی کار است. شاید در برخی موارد تهیه کننده و کارگردان یک نفر باشد و بتواند اهداف کلان پروژه را به ثمر برساند. در غیر این صورت کارگردان پروژه را هدایت می کند و نظارت توسط تهیه کننده اعمال می شود.
رزاق کریمی افزود: به عقیده من کارگردان باید حرف اول و آخر را بزند ولی اهداف کلان پروژه از جمله رویارویی با مخاطب است و تعیین هدف ساخت فیلم، از وظایف تهیه کننده است.
وی افزود: اگر بخواهیم فقط فیلم تولید کنیم به بخش قابل توجهی از وظیفه خود عمل نکرده ایم. در سال 93 هدف بیشتر تولید فیلم و ارائه آن به مخاطب بود که از طریق شرکت در جشنواره های بین المللی و نمایش در سالن های سینما از طریق گروه هنر و تجربه میسر شد. اما جنس انتظارات متفاوت شده است. ما به سمتی پیش می رویم که تکلیف عرضه و نمایش و ارتباط آن با مخاطب را تهیه کننده روشن می کند.
این مدیر فرهنگی تصریح کرد: کارگردانانی چون پیروز کلانتری، سعید رشتیان، کتایون شهابی و... در حال حاضر می توانند تهیه کننده باشند زیرا رزومه کاری و فعالیت های فرهنگی آنها به خوبی آشکار است. تهیه کننده مفهوم ذهنی نیست و مصداق عینی آن در مقابل ما وجود دارد.
مرکز گسترش برای آینده فیلم برنامه ریزی می کند
رزاق کریمی همچنین گفت: برگزاری ورک شاپ ها در هشتمین دوره جشنواره سینماحقیقت به ویژه ورک شاپ EDN توجه مستندسازان را به موضوع بازاریابی و پخش فیلم مستند جلب کرد. امیدوارم فیلم های آموزشی ورک شاپ به شکل وسیع در اختیار فیلمسازان قرار گیرد تا مرور این کارگاه ها تاثیر بسزایی بر روند عرضه یک فیلم بگذارد.
وی افزود: این روش که کارگردان فیلمی را تولید کند و بعد در بازار به دنبال عرضه آن باشد روش منسوخی است زیرا تمام کارها باید پیش از تولید اتفاق بیافتد. نظام استاندارد و حرفه ای تولید جایگاه تهیه کننده، کارگردان، نویسنده، پخش کننده و سایر عوامل را مشخص کرده است.
وی گفت: متاسفانه با وجود حجم زیاد تولید هنوز تعداد پخش کنندگان بین المللی ما به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد. یکی از فعالیت های مهم مرکز گسترش فعال کردن بخش خصوصی است. ما رقیب بخش خصوصی نیستیم بلکه میخواهیم برای ورود بخش خصوصی به عرصه سینمای مستند بسترسازی کنیم. در حال حاضر در کشورهای پیشرو، تولید فیلم از انحصار دولت خارج شده است و دولت به عنوان نهاد حمایت کننده فعالیت می کند.
برنامه ای مدون برای تقویت بخش خصوصی در دستور کار است
رزاق کریمی همچنین تاکید کرد: در روزهای آخر سال بحث های داغی در مرکز گسترش مطرح شده است که تیترهای سال آینده را شکل می دهد. اگر مرکز گسترش در پروژه ای مشارکت دارد باید مطمئن شود طرف دیگر که بخش خصوصی است، سرمایه کافی را برای تولید پروژه جذب کرده است و از این طریق می تواند سهم خود را بیمه کند. این همان برنامه مدون و مشخصی است که برای تقویت و تربیت بخش خصوصی به عنوان یک عنصر تاثیرگذار به آن نیاز داریم. از همین رو، منافع مادی تهیه کننده در تولید نیست و توزیع و پخش فیلم او بار مالی به همراه خواهد داشت و در حقیقت منافع از محل عرضه و نمایش تامین می شود. در این میان مرکز گسترش نقش حمایت کننده دارد و به جای سرمایه گذاری در پروژه، از فیلم هایی حمایت می کند که نیاز به 40 درصد بودجه حمایتی دارند. رفته رفته مرکز گسترش به شرط رعایت استاندارد کیفی در تولید آثار و با توجه به اصل نظارت فیلمساز و تهیه کننده با تجربه بر روی پروژه ها، از آنها حمایت بلاعوض می کند.
تولید فیلم های سینمایی انیمیشن خلاقانه و متفاوت در مرکز گسترش
وی خاطرنشان کرد: سال گذشته طرح های انیمیشن بسیاری به مرکز گسترش رسید اما متاسفانه اغلب به سمت کارهای تلویزیونی گرایش داشتند. خوشبختانه اعضای شورای انیمیشن اساتیدی هستند که با دنیای انیمیشن روز دنیا پیش می روند و می توانند آینده ای روشن از طرح های انیمیشن ترسیم کنند. اما لازم است انیماتور ها مانند مستندسازان از ابتدای شروع پروژه ذهن خود را از کارهای تلویزیونی دور کنند. مرکز گسترش بر این باور است کار موازی با تلویزیون صورت نگیرد زیرا نه توان مالی تلویزیون و نه آنتن پخش را در اختیار دارد!
رزاق کریمی همچنین افزود: کارهای کوتاه انیمیشن مانند «درخت کهنسال» ساخته فرنوش عابدی، «ماهی سرخ شده» لیلا خلیل زاده و ... نشان می دهد با بضاعت اندک پتانسیل تصویب و تولید طرح های کوتاه در کنار پروژه های بلند سینمایی وجود دارد.
وی تصریح کرد: در تولید فیلم سینمایی انیمیشن باید به مخاطب توجه کنیم.برای مثال کمپانی والت دیزنی نسخه جدیدی از سیندرلا را تولید می کند که باز هم جذاب است! انیمیشنی که به دفعات توسط نسل های مختلف در نسخه های متفاوت ساخته شده است و همچنان هم می تواند توجه علاقه مندان به این هنر را به خود جلب کند.
وی افزود: کشور ایران از متون کهن، افسانه ها و اسطوره ها غنی است اما متاسفانه انیماتور ها از این متریال بهره کافی نبرده اند در حالیکه کمپانی های خارجی از اساطیر ما در کارهای خود استفاده کرده و مخاطب جهانی پیدا می کنند.