به گزارش خبرگزاری برنا، در یکصد و شصت و نهمین برنامه سینماتک خانه هنرمندان ایران که دوشنبه 30 فروردین در تالار استاد ناصری برگزار شد، فیلم «گفتگو با سایه» به کارگردانی خسرو سینایی به روی پرده رفت. در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور خسرو سینایی، جهانگیر هدایت، دکتر حبیب احمدزاده و هومن اشکبوس برگزار شد.
فیلم انطباق بسیار زیادی با واقعیت صادق هدایت دارد
در ابتدای این نشست جهانگیر هدایت در توصیف فیلم گفت: قبل از ساخت فیلم جلسات متعددی با سینایی و احمدزاده داشتیم و در مورد مسائل مطرح شده صحبت کردیم. فیلم موفق شده چند چهره ی بسیار جالب از صادق هدایت ارائه دهد. برای ساخت این فیلم تحقیقی همه جانبه در مورد زندگی، افکار و آثار هدایت صورت گرفته است. ضمن اینکه به هر حال این مسائل باید در قالب فیلم ارائه می شد. «گفتگو با سایه» شاید تنها فیلم نیمه مستندی باشد که در مورد هدایت سراغ داریم و به عنوان عضوی از خانواده هدایت، فیلم را تائید می کنم. به علاوه هنرپیشه ای که نقش هدایت را به شکلی سایه وار بازی کرده، به خوبی توانسته حرکات او را به تصویر در آورد. در داستان «بوف کور» حرکت چندانی وجود ندارد و همین موضوع ساخت فیلم در مورد آن را دشوارتر می کند. به هر حال آنچه امشب دیدیم انطباق بسیار زیادی با آن صادق هدایتی دارد که من می شناسم و از این جهت از سینایی تشکر می کنم.
این نویسنده ادامه داد: شاید تنها ایراد فیلم، تاکید زیاد بر عشق هدایت نسبت به «ترز» و نقش او در خودکشی صادق باشد. ممکن است این موضوع یکی از عوامل خودکشی او باشد، اما با توجه به فاصله زمانی بین جدایی این دو نفر و خودکشی هدایت، نمی تواند دلیل اصلی خودکشی او محسوب شود. ضمن اینکه با وجود موافقت خانواده با ازدواج این دو نفر، صادق هدایت خود به ازدواج رضایت نداد چون از تفاوت شرایط پاریس و تهران در آن زمان آگاه بود. او بعد از بازگشت به ایران هم ازدواج نکرد و ترجیح داد در خانه پدری به زندگی اش در تنهایی ادامه دهد.
· گفتند سینایی پول گرفته تا هدایت را تخریب کند
سینایی در پاسخ به ایراد وارد شده از طرف هدایت گفت: برای من «ترز» نماد عشقی بود که اگر در زندگی هدایت باقی می ماند، شاید در آن روز دست به خودکشی نمی زد. می پذیرم که این مساله صرفا یکی از بسیار عواملی بود که در نهایت به خودکشی هدایت منجر شد. سعی کردیم در فیلم تحلیلی منصفانه صورت بگیرد و احمدزاده کار تحقیق فیلم را بسیار خوب انجام داد. ممکن است نکاتی در فیلم مورد سوال باشد، اما امیدوارم در فضای فرهنگی با منطق و به دور از شعار و احساس در مورد آنها بحث شود.
کارگردان «عروس آتش» افزود: حرف زدن در مورد هدایت با ضجه و ناله، نگاهی توهین آمیز به او محسوب می شود. صادق هدایت انسانی متفکر، هنرمند و احساسی بود و نباید از این نویسنده ی بزرگ تصویری درهم شکسته ارائه دهیم. در فرهنگ ما از تراژدی و مظلوم واقع شدن، قهرمان می سازند. به زور مظلوم می سازیم تا او را تبدیل به بت کنیم. هدایت کسی بود که روی عکس رضاشاه شاخ کشیده بود و خانواده از ترس او را به هند فرستادند. در این فیلم قصد نداشتیم بت سازی یا بت شکنی کنیم. همین امر باعث شد متاسفانه عده ای بگویند سینایی پول گرفته تا هدایت را تخریب کند. افرادی صاحب نام با این حرف ها، بحث فرهنگی را سخیف می کنند.
سینایی همچنین در پاسخ به سوال اشکبوس در مورد ساختار فیلم و نزدیک شدن به سینمای اکسپرسیونیستی گفت: تلاش ما این بود که به فضای اکسپرسیونیستی نزدیک شویم و علی لقمانی نیز در این راه تلاش زیادی به خرج داد. فضای فیلم مستند-داستانی بسیار به فیلم داستانی شبیه می شود و فضاسازی در آن اهمیت زیادی پیدا می کند؛ فضاسازی ست که می تواند حس را به بیننده منتقل کند، ضمن اینکه اثر هنری ساختاری مجتمع دارد و همه ی عناصر آن در کنار هم روی بیننده تاثیر می گذارد. توقع داشتم با ساخت این فیلم، گفتمانی بین اهل فرهنگ ایجاد شود ولی متاسفانه پس از ده سال از ساخت فیلم کماکان در مورد آن سکوت شده و اسمی از آن به میان نمی آید. مساله، ایجاد گفتمانی فرهنگی است که برای نسل های آینده روشنگر باشد. «گفتگو با سایه» را برای تدریس در دانشکده ادبیات تفلیس استفاده می کنند، اما در اینجا با بایکوت و سکوت مواجه شده است.
· هدایت در زمان خود سوالات خوبی مطرح کرده، اما لزوماً جواب‌های خوبی به آنها نداده است
پس از آن حبیب احمدزاده در پاسخ به سوال اشکبوس در خصوص تحقیقات صورت گرفته برای ساخت فیلم و ایراد وارده از طرف جهانگیر هدایت گفت: شاید لازم بود جملات فیلم دقیق تر انتخاب می شد تا تمرکز فیلم روی «ترز» نباشد. از این جهت پررنگ شدن مساله را می پذیرم، اما چنین نیتی نداشتیم. هدایت روحیه حساسی داشته و مجموعه ای از عوامل باعث خودکشی او شد. در تحقیقات حتی شرایط آب و هوایی آن روزهای پاریس که بارانی بوده را مدنظر قرار دادیم. یعنی هر عاملی که می توانست به نوعی بر روحیه تاثیر بگذارد. پس از پایان تحقیقات هم سراغ جهانگیر هدایت رفتیم تا نظرات او را نیز جویا شویم. البته در طول 90 دقیقه نمی توانستیم به تمام مسائل بپردازیم.
محقق فیلم سپس به دشواری های ساخت «گفتگو با سایه» پرداخت و گفت: در این فیلم به دنبال این پرسش بودیم که چگونه درختی به اسم صادق هدایت، میوه ای به اسم «بوف کور» می دهد؟ در واقع به تفاسیر صورت گرفته در مورد «بوف کور» نپرداخته ایم و وامدار موضوعات پس از خلق این اثر ادبی نیستیم. پس فیلم صرفا تحقیقی تاریخی نیست و عناصر خیالی و داستان نویسی را در خود دارد. در ساخت فیلم هیچ پیش فرضی نداشتیم که به دنبال تایید یا رد کردن آن باشیم. تلاش کردیم بحث در این مورد شکل بگیرد و مسائل کمتر در نظر گرفته شده را نیز مدنظر قرار دهیم.
حبیب احمدزاده افزود: قرار نیست در صادق هدایت و «بوف کور» متوقف شویم. اینها را باید از سد، به پل تبدیل کرد. دو گروه باعث ایجاد این سد شده اند؛ نخست کسانی که می گویند شما در حدی نیستید که در مورد هدایت حرف بزنید، و گروه دیگری که اصلا هدایت را جدی نمی گیرند. بزرگ ترین خدمتی که به هدایت می توان کرد، کمک گرفتن از او برای دانشجویان ادبیات است نه اینکه مساله خودکشی او را پررنگ کنیم. موضوعات مصداقی را باید زیر میکروسکوپ برد و در مورد آن اندیشید. ممکن است هدایت در زمان خود سوالات خوبی مطرح کرده باشد، اما لزوما جواب های خوبی به آنها نداده است. باید به این مسائل فکر کرده و آنها را از هم تفکیک کنیم تا اشتباهات نسل های پیش تکرار نشود.
وی در پایان گفت: در این فیلم نقش قاضی تحقیق را داشتیم نه قاضی در مسند قضاوت؛ از این رو فضا را برای بحث و مجادلات منطقی باز گذاشتیم. فیلم لایه های مختلفی دارد، تنها یک شروع برای بحث است و ادعای کمال نیز ندارد. ضمن اینکه از دنیای وهم و خیال سینما استفاده کرده ایم و قاب سینمایی نیز قطعا تاثیرات خود را دارد.