به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا ؛ شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال غرب به استان گلستان، از غرب به استان سمنان، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم. این شهرستان با مساحت 2300 کیلومتر مربع دارای 3 شهر، 23 روستا و 77 آبادی است. اقتصاد این منطقه عمدتاً بر مبنای کشاورزی، دامپروری و در دهه های اخیر حمل و نقل و صنایع وابسته است. با توجه به وضعیت اقلیمی کشاورزی در بیشتر مناطق شهرستان به صورت آبی است و محصولات عمده زراعی عبارتند از گندم، جو، چغندر قند، پنبه، آفتابگردان، زیره و انواع صیفیجات و محصولات باغی و جمعیت این شهرستان در سال 1390 بالغ بر 24599 نفر برآورد شده است.
جغرافیای طبیعی شهرستان گرمه :
شهرستان گرمه به طور کلی با توجه به میزان بارندگی های سالانه جزو مناطق خشک قلمداد می شود و اقلیم سرد و خشک و نیمه بیابانی دارد. در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و کشاورزی منطقه مبتنی بر آبیاری با قنات و چاههای عمیق و نیمه عمیق است. ارتفاعات واقع در شمال شهرستان که از شرق به غرب در حاشیه شمال شهرستان امتداد دارد در مواردی بیش از 2000 متر ارتفاع دارند و به طور کلی در مناطقی مانند دشت و رباط قره بیل باعث ایجاد آب و هوای ملایم و مرطوبتری شده است. با وجود این بخش قابل ملاحظه ای از اقلیم این منطقه کویری و استپی است.
پیشینه تاریخی شهرستان گرمه:
شهرستان گرمه به لطف موقعیت راهبردی خود بر سر راههای کاروانرو هماره مورد توجه قرار داشته و از دوران پیش از تاریخ تا ادوار متاخر اسلامی به طور پیوسته نقش بارزی را در تکامل فرهنگی خطۀ خراسان ایفا کرده است. وجود محوطههای بزرگ از دورههای مس- سنگی و عصر مفرغ از قبیل منجاق تپه و تپههای پیش از تاریخی در سراسر دهستان گلستان از جمله استقرارهای پیش از تاریخی در اطراف روستای دشت در پهنۀ شهرستان گرمه آن را به یکی از مهم ترین استقرارگاه های بشری در خراسان شمالی بدل کرده است. پراکندگی زیاد محوطه های باستانی مربوط به دوران اشکانی و ساسانی در این شهرستان، از شکوفایی این خطه در دوره تاریخی با بهره گیری از موقعیت مناسب آن بر سر راه ابریشم و معادلات سیاسی و تجاری آن دوران حکایت دارد. وجود محوطه های وسیع و فراوان از دوره اسلامی از جمله ویرانههای مربوط به چندین قلعه در اطراف شهر درق از قبیل محوطه خواجه سنگاور، نارنج قلعه و بسیاری آثار دیگر، در کنار گزارشهای مورخان و جغرافیدانان دوره اسلامی مبنی بر آبادانی این دوره نشان از رونق و شکوفایی این منطقه در سراسر دورۀ اسلامی دارد. نزدیکی این منطقه به مراکز قدرتهای محلی همچون جاجرم و اسفراین شکوفایی این خطه را دامن زده و باعث رشد فرهنگی آن شده بود. وجود چندین کاروانسرا و رباط همچون رباط عشق، رباط قره بیل و رباط دشت و نیز حوض انبار و آب انبارهای ساخته شده در مسیر راه های اصلی و فرعی برای استفاده مسافرین و کاروانیان، به بهترین وجهی شکوفایی منطقه در سده های میانی اسلامی را بازگو می کند. این منطقه تا اواخر دوره قاجار اهمیت خود را حفظ نمود تا اینکه با ورود تجهیزات حمل و نقل مدرن، احداث راه های ترانزیتی و در پی آن حذف شبکۀ راه های قدیم و متروک ماندن راههای کاروانرو و کاروانسراها به تدریج از اهمیت آن کاسته شد و به سرعت افول کرد.
موزه قلعه جلال الدین گرمه
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: 1577
موقعیت: انتهای بلواراما رضا (ع)
قلعه جلال الدین یکی از برجسته ترین قلعه های نظامی خراسان شمالی قلمداد می شود که در سده های 7-6 هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلنداحداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می کرد.
قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع 5 متری نزدیک به 3 متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود 15 است.
به علاوه چاهی به قطر حدود 3 متر در گوشه ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است. با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
با توجه به معروف بودن قلعه به «قلعه جلال الدین» و اینکه نمی توان آن را به یقین به هیچ کدام از شخصیتهای معروف جلال الدین در تاریخ ایران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیتهای معروف جلال الدین در قالب تابلوهایی به بازدیدکننده معرفی شده است.
یکی از ویژگی های منحصر به فرد این موزه - قلعه که آن را از نظر محتوایی از نمونه های مشابه خود متمایز ساخته شیوه پرده خوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است. در این نمایش،داستان تصویری نقش شده بر پرده های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و مصایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می شود.
برج های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص داده شده است و در هر برج پرده ای با داستانی جداگانه نصب شده است. از ویژگی های منحصر به فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هر کدام از برج ها به صورت جداگانه می باشد .
سایر قسمت های نمایشی موزه در مسیرهای بازدید قرارگرفته که این ویژگی به بازدید امکان می دهد تا ضمن حرکت در مسیر و مرتفع ترین قسمت های قلعه، با ویژگی های معماری نظامی، مصالح بکار رفته، خمره های تاریخی کار گذاشته شده در دل دیوارهای قلعه و در نهایت شیوه های تدافعی قلاع تاریخی از نزدیک آشنا گردد.
رباط عشق
موقعیت: روستای رباط عشق، شهرستان گرمه
شماره ثبت در فهرست آثار ملی : 11062
رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در دورۀ تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور بنا شده است. شواهد موجود نشان می دهد که در دورۀ تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی تری وجود داشته که قدمت آن دست کم به قرون 5-4 هجری می رسد و به دلیل تخریب زیاد به دستور میرعلی شیر نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن رباط کنونی را ساخته اند. کاروانسرای موجود پلان مستطیلی دارد و حیاط مرکزی آن یک صحن چهار ایوانی است که از هر طرف با غرفه های متعدد و اتاق هایی برای استراحت کاروانیان و نیز اصطبل هایی برای احشام آنها احاطه شده است. مصالح اصلی بنا سنگ، ساروج و آجر است
حوض انبار بینی دنباله
شماره ثبت در فهرست آثار ملی : 23258
موقعیت: 13 کیلومتری غرب شهر درق، شهرستان گرمه
این حوض انبار با لاشه سنگ و ملات گل آهک ساخته شده و از دو بخش اصلی شامل دهلیز ورودی و مخزن آب تشکیل شده که با قوس نیم دایره و گنبد کلاخودی ساده پوشش یافته است. بنای حوض انبار که از جمله بناهای عام المنفعه ی دوره قاجار در منطقه به شمار می رود برای نگهداری آب باران در مسیر یک راه قدیمی ساخته شده و مدت ها آب مورد نیاز مسافران و چوپانان محلی را تأمین می کرده است. چندین نمونه از این حوض انبارها در مسیر راه وجود دارد که امروزه با ورود تجهیزات حمل و نقل پیشرفته به عرصه ی زندگی بشر و منسوخ شدن نظام ارتباطی کاروانی، کاربری اصلی خود را از دست داده اند.
آرامگاه باغ مزار گرمه
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: 1380
موقعیت: شهرستان گرمه، مرکز شهرگرمه
آرامگاه باغ مزاریکی از آثار منحصر به فرد قرن هفتم هجری در شهرستان گرمه است که مشخص نیست چه شخصیتی در آن دفن شده است. این بنا با مصالح آجر و ملات گچ ساخته شده و در زمان آبادانی در مرکز باغی قرار داشته است. پلان بنا از نوع چهارطاقی گنبد دار است که از داخل مربع و از خارج هشت ضلعی است. چهار گوشۀ بنا با طاق نماهای تزئینی متشکل از دو بازوی بلند با تاج پیش آمده نما سازی شده که هر بازو یکی از پایه های طاق ایوان را شکل می دهد. شیوه آجر چینی خفته راسته در طاق نماها، فیلپوش ها و نما سازی گنبد در منطقه بی نظیر است. شاکلۀ کلی بنا حاکی از آن است که اینجا مدفن شخصیت بزرگ و تأثیرگذاری در منطقه بوده است که امید می رود در آینده با مطالعات تاریخی و باستان شناختی بازشناسی شود.
رباط قره بیل
شماره ثبت در فهرست آثار ملی: 4574
موقعیت: شهرستان گرمه، روستای رباط قره بیل
کاروانسرا یا رباط قره بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری میرسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان - نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علیشیر نوایی، رباط هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط های قدیمی مرمت می شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار میگیرد. این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و کوچک دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه های متعددی احداث شده که پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با کاربندی های زیبای گچی تزئین شده است.