اثر پژوهشی «نمایش در ایران» از بهرام بیضایی که بارها در کشور تجدید چاپ شده است یکی از ارزشمندترین کتب پژوهشی در زمینه تاریخ نمایش است.
سلسله مقالات «نمایش در ایران» در دوره سوّمِ مجلّهٔ موسیقی از شماره ۶۲ تا ۷۷ به سالهای ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ چاپ شد. سپس در سال ۱۳۴۴ مجموع این چهارده مقاله در کتابی به نام «نمایش در ایران: با شصت تصویر و طرح و یک واژهنامه» طبع شد. این کتاب سالها نایاب بود و به صورت غیرقانونی تکثیر میشد، تا سرانجام چاپ دوبارهای از آن در سال ۱۳۷۹ توسط نشر «تهران: روشنگران و مطالعات زنان، 1379.» ممکن شد.
بیضایی در این کتاب در دو بخش «نمایشهای پیش از اسلام» و «نمایشهای پس از اسلام» تمام انواع بازیها و گونههای نمایشی را مورد بررسی قرار داده است که عناوین بخش نمایشهای پس از اسلام عبارتند از: «نقالی»، «نمایشهای عروسکی»، «تعزیه» و «نمایشهای شادیآور.
اغلب گروههای نمایشی، مثل گروههای نمایش سنتی ازجمله روحوضی و نمایشهای شادیآور نیز در این اثر معرفی شدهاند و بیضایی شیوه کار آنها را نیز مورد بحث قرار داده است. بخش پایانی کتاب هم یک واژهنامه مختصر نمایش ایرانی است.
در پیشگفتار چاپ اول کتاب آمده است: این یک تاریخ زنده نیست. هرچند زنده نبودن از مشخصات هر کتاب تاریخ است، ولی اینبار علت را شاید در نمایش ایران باید جست که نیمهجانی سختجان بوده است. شاید هم در نبودن نمایشگاهی، مجموعهای، بایگانی آثاری، جایی در آن نشانهها یا بازماندههایی را بتوان پیدا کرد. برای نویسنده امکان سفرهای چندانی - آنچنان که نویسنده خارجی برای مشاهده یا گردآوری مدرک میکند - دست نداده است. او به جستوجوی کورمال خود در کتابها، مشاهدات گاهگاهی خود در چند ولایت، و تماسهایی با بازماندگان متکی بوده است.
این کتاب که فراهم کردن آن سالهای ۴۴-۳۹ مرا تلف کرده شامل شرح نمایش در ایران از آن روزگاری که مدرکی از آن به جا مانده و به دست من رسیده تا امروز (۱۳۴۴)، منهای تئاتر وارداتی به روش اروپایی که از دوره قاجاریه آغاز میشود و آن جزوهای است جدا که به جای خود - اگر جایی داشته باشد، روزگاری منتشر خواهد.
فهرست این کتاب به شرح زیر است:
فهرست
توضیح ناشر
پیشگفتار
مقدمات
نمایشهای پیش از اسلام
نمایشهای پس از اسلام
نقالی
نمایشهای عروسکی
تعزیه
نمایشهای شادیآور
سرانجام
ضمیمه: واژهنامهٔ نمایشی