اعتیاد کودکان در حال افزایش است / برنامه های پیشگیری و درمان اعتیاد کودکان نیازمند بازنگری

محسن روشن پژوه  در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برنا، درباره وضعیت اعتیاد کودکان در کشور با بیان اینکه اعتیاد پدیده ای با جنبه های مختلف بوده و عوامل مختلفی باعث بروز آن می شود، گفت: یکی از گروه های پرخطر در این حوزه کودکان و نوجوانان به ویژه نوجوانان است، گفت: دلایل  متعددی ممکن است باعث  شود که این گروه به سمت تجربه مصرف مواد سوق پیدا کنند.

وی ادامه داد: یکی از مهم ترین دلایل اعتیاد در کودکان به دوره رشد و تکامل آنها باز می گردد به این معنا که به لحاظ روانی و مهارت های رفتاری و اجتماعی، کودکان در دوره رشد نیازمند کسب مهارت های پایه برای خودشناسی و توانایی برقراری ارتباط مناسب و... هستند، حال اگر این مسیر همراه سایر زمینه های تربیتی درست طی نشود، همه کودکان و نوجوانان در مرحله گذار از کودکی به نوجوانی و بعد  به جوانی یک پیچ پرخطر را خواهند داشت.

دبیر کمیته ملی کنترل و کاهش اعتیاد قوه قضائیه ، با تاکید براینکه زمینه های دیگری نیز ممکن است باعث شود که این گروه بیشتر در معرض خطر قرار بگیرند، توضیح داد: به عنوان مثال الگوی فرزندپروری در خانواده ، داشتن یا نداشتن والدین به حد کافی مناسب، داشتن یا نداشتن سرپرست مثلا برخی ممکن است یکی از والدین را نداشته یا بدسرپرست باشند، داشتن یا نداشتن دوستان و گروه های همسال که آسیب رفتاری یا اجتماعی دارند، یا محیط و فضاهای محل زندگی و رشد کودک و نوجوانان، همگی مسائلی هستند که می تواند باعث شوند آنها در معرض خطر قرار بگیرند.

وی اظهار کرد: اگر بخواهیم عوامل بروز خطر اعتیاد در کودکان و نوجوانان را بررسی کنیم می توان گفت یک سری باز می گردد به دوران تکامل اجتماعی و روانی آنها، بخشی به خانواده ها، بخشی به محیط اجتماعی که کودک و خانواده وی در آن حضور دارد و بخشی به اوضاع اجتماعی کشور .

روشن پژوه با اشاره به انجام چندین کار پژوهشی در حوزه شیوع مصرف مواد در کشور، اظهار کرد: بزرگترین مطالعه انجام شده در این حوزه، پیمایش ملی خانوار درباره شیوع مصرف مواد مخدر و روان گردان در جمعیت عمومی کشور بوده که مجری آن بنده بوده و توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر و بهزیستی انجام شد.

وی با تاکید براینکه در این پیمایش جمعیت 15 تا 60 سال مورد مطالعه قرار گرفتند، خاطرنشان کرد: در این پژوهش کودکان هدف بررسی نبودند و تا کنون نیز در زمینه اعتیاد کودکان زیر 16 سال مطالعه ای انجام نشده، لذا آمار مشخصی که گویای تعداد یا شیوع مصرف مواد در گروه سنی کودک باشد منتشر نشده است.

نیاز به انجام پژوهش در حوزه اعتیاد کودکان

معاون سابق پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه براساس سایر روش ها می توان برآورد کرد که آیا کودکان اختلال مصرف مواد مخدر دارند یا خیر، عنوان کرد: مطالعه ای که مدتی پیش روی کودکان کار و خیابان انجام گرفت نشان داد که در صد کمی از این گروه مصرف مواد از نوع شیشه، حشیش و یا مواد مخدر را دارند، اگر چه این پژوهش قابل تسری به جمعیت عمومی کودکان کشور نیست اما می توان فهمید که مصرف مواد در میان کودکان نیز وجود دارد و ممکن است افزایش یابد و باید برای آن برنامه ریزی شود.

وی با تاکید براینکه اعتیاد در کودکان در حال افزایش است، تصریح کرد: طی سال های اخیر تعداد مراجعان زیر 18 سال برای درمان اعتیاد افزایش یافته است، لذا می توان تخمین زد که یا تعداد مصرف کنندگان بیشتر شده یا مطالبه درمان درمیان آنها بیشتر شده است و ضرورت دارد که برای پیشگیری و درمان اعتیاد در کودکان و نوجوانان برنامه ریزی کنیم.

روشن پژوه اضافه کرد: در حوزه پیشگیری از اعتیاد کودکان اقدامات متعددی شامل برنامه های بهزیستی کشور در مهدکودک ها و پیش دبستانی ها انجام می شود، همچنین برنامه ریزی برای افزایش سطح مهارت، دانش و توانمندی کودکان با الگوی اجتماع محور و مشارکت خانواده در حال انجام است، برنامه فست، یعنی خانواده و مدرسه با یکدیگر که توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام می شود، این برنامه توسط سازمان ملل طراحی شده و با حمایت ستاد مبارزه با موادمخدر و همکاری سازمان بهزیستی  و آموزش و پرورش در کشور اجرا می شود. 

وی افزود: برنامه دیگری سازمان بهزیستی اجرای برنامه هایی در محلات به صورت اجتماع محور و با تاکید برگروه کودک و نوجوان است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه وجود خلا برای انجام مداخلات اختصاصی و بومی شده را در حوزه کودکان و نوجوانان همچنان احساس می کنیم، اظهار کرد: برنامه های این حوزه باید به فضای اجتماعی و فرهنگی کشور بیشتر نزدیک شود، با توجه به ملاحظاتی که در ساختار و نهادهای مدنی و اجتماعی کشور ود ر فرایندها و نحوه ارتباطات و تعاملات خانواده، محله، مدرسه با کودکان و نوجوانان داریم .

وی تاکید کرد: پیشگیری از بروز اعتیاد در سنین پایین نوعی رویکرد ارتقا سلامت است، به این معنا که ما باید فرض کنیم زمینه ها و عوامل خطر اعتیاد و سایر آسیب های اجتماعی در دوران کودکی شروع به شکل گرفتن می کند همینطور عوامل محافقظت کننده که ما باید روی این سن تمرکز کنیم وقتی از بروز آسیب های اجتماعی مثل اعتیاد درا ین سنین پیشگیری می کنیم در حقیقت داریم ارتقا سلامت می دهیم و تمامی آسیب های اجتماعی هدف هستند.

روشن پژوه توضیح داد: وقتی به کودکان و نوجوانان آموزش می دهیم ضرورت پرداختن مستقیم به موادمخدر کمتر احساس می شود تا پرداختن به مهارت ها و قابلیت های فردی آنان یعنی در مهدکودک برای پیشگیری از اعتیاد لازم نیست در حوزه مواد مستقیم آموزش دهید بلکه لازم است بیشتر مهارت های انسان، همدلی، مهارت های شناختی، ارتباطی، کنترل عواطف و قابلیت های مشارکتی را در کودکان پرورش دهیم.

وی با اشاره به اینکه به طور کلی اختلال مصرف مواد در کودکی و بزرگسالی مبنای متفاوتی دارد، گفت: اعتیاد در کودکان و نوجوانان به ویژه کودکان عموما نشانه ای از وجود زمینه های آسیب زا یا مشکلات دیگری است، یعنی ممکن است کودک اختلال روانی، اختلال خانواده، اضطراب، افسردگی و ... داشته باشد، که خود را با اختلال مصرف مواد نشان می دهد.

این پژوهشگر اعتیاد با تاکید براینکه درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است، اظهار کرد: در گروه کودکان و نوجوانان درمان تخصصی تر است، و باید خانواده در درمان آنها محور بوده و با مشارکت خانواده درمان انجام شود.

وی با بیان اینکه اغلب کودکان دارای اختلال سوءمصرف مواد، خانواده به معنای واقعی نداشته، بی سرپرست یا بد سرپرست هستند یا والدین معتادی دارند که ممکن است از کودک خود استفاده ابزاری کرده یا آنها را معتاد کنند، تصریح کرد: برای این دوگروه از کودکان باید برنامه های مجزا دید، یعنی برای کودکان دارای خانواده مناسب برنامه درمان در دل خانواده باشد و کودک از خانواده جدا نشود، اما برای کودکان بدسرپرست و بدسرپرست باید حتما برنامه خاصی پیش بینی شود به این شکل که اگر والدین خصوصا مادر معتاد هستند، مادر و کودک و حتی پدر باید درکنار یکدیگر درمان شوند.

دبیر کمیته ملی کنترل و کاهش اعتیاد قوه قضائیه با یادآوری تدوین طرح درمان مادر و کودک در سازمان بهزیستی عنوان کرد: برای افرادی که والدین ندارند و امکان نیست رابطه عاطفی میان والدین یا سرپرست با کودک شکل گیرد باید نهادهای حمایتی مانند بهزیستی وارد عمل شوند و با ایجاد ساختارهایی که شبه خانواده باشد فرایند درمان انجام گیرد. که در زمانی که در بهزیستی بودم الگوی اختصاصی کودکان بدون سرپرست را نیز طراحی کردیم، پروتکل آن نوشته شد و اجرای پایلوت آن نیز انجام شد.

وی خاطرنشان کرد: درحال حاضر در کشور هم برای پیشگیری از اعتیاد کودکان و نوجوانان برنامه داریم، هم در حوزه درمان، اما همه آنها نیاز به ارتقا بازبینی و بومی سازی دارند و حتما باید براساس نیازهای واقعی جامعه توسعه یابند ، لذا مطالعه ای لازم داریم که بتواند مصرف مواد و شیوع اعتیاد در گروه های سنی مختلف را به دقت برآورد کند، کاری که برای جمعیت 15 تا 64 سال انجام شده اما نمی دانم برای گروه سنی زیر 15 سال نیز برنامه ای در نظر گرفته شده یا خیر، اما ضروری است که انجام شود.