سیده الهام باقری، استاد دانشگاه ادبیات در خصوص تاریخچه شب یلدا در گفتگو با خبرنگار برنا گفت: شب چله، شب زایش خدای کهن هند و اروپایی هایی ها است که مهر یا میترا نام داشته و از گستره مکانی و زمانی برخوردار است، این روز خاص، در بازه زمانی دوازده هزار ساله برای ایرانیان قدمت داشته و در گسترده مکانی نیز ، مردم از چین تا اروپا به مهر اعتقاد داشتند.
وی تصریح کرد: شب چله مصادف با شب اولین روز زمستان است، این شب به این دلیل چله نامگذاری شده است که آغازگر چله بزرگ زمستان بوده و ما ایرانیان در قدیم به چله بزرگ و چله کوچک زمستان بسیار اعتقاد داشتیم که چهل روز اول زمستان و بیست روز دوم زمستان را در برمی گرفتند.
باقری در خصوص اینکه خدای مهر که بوده و شب چله چه رابطه با خدای مهر دارد، گفت: این جشن در واقع یک جشن دانش به همراه اندیشه ایرانی است چرا که نیاکان ما توانستند کوتاه ترین و بلند ترین روز سال را کشف کنند که باعث افتخار ایرانیان است.
وی بیان داشت: تفکر که در رابطه با خدای مهر از هند تا اروپا میان مردم وجود دارد این است که خدای مهر پدرهمه ی موجودات بوده و به همه ی موجودات کمک می کند، در واقع یاری گر و یاور همه موجودات و خدای نور آسمان است، به سبب نورانی بودن، زندگی بخش و گرما بخش زندگی است.خدای برکت و حاصل خیزی و فراوانی نعمت و زلالی آّب ها و و رشد گیاهان است که مسببش زلالی آب است ، خدای باروری و عشق و صلح ودوستی وآرامش ،خدای عقل و شادمانی و دشمن ناخالصی و سیاهی و تاریکی است.
باقری گفت: چون شب چله یا همان شب اول دی ماه لحظه به لحظه روز بلند تر می شود، کوتاه ترین روز از این شب را مبدا مهر قرار دادند، جشن شب چله برای زایش مهر است و ایرانیان از قدیم دور هم جمع می شوند و تا صبح، زایش مهر و دور شدن تاریکی و سیاهی و سرما جشن می گیرند به این دلیل که آریایی ها همیشه از سرما گریزان بودند و نژادی هستند که به دلیل ترس از سرما ، از سیبری به سرزمین های گرم آمدند و به دلیل سرمای هوا نمی توانستند رمه های خود را به چرا بفرستند، برعکس اقوام عبری یا عربی که به سرما علاقمند هستند، آریایی ها گرما را دوست دارند.
این استاد دانشگاه دلیل اینکه چرا این شب را بیدار می مانیم و ازمیوه های تابستانی استفاده می کنیم، گفت: همیشه مهر مقابل سرما بوده و نمادش نیز تندیسی با یک مشعل در دست است، این مشعل بیانگر این موضوع است که چون مهر آغازگر گرما و زندگی بخش است، ما تا صبح بیدار می مانیم تا این شب را پاسداری کنیم و جشن بگیریم و به مهر بگوییم که از تابستان منتظر او بودیم، ما میوه ها ی تابستان را به صورت خشکبار که البته امروزه به آجیل تغییر نام داده، را در این شب بر سفره های مان قرار می دهیم و میوه هایی چون هندوانه که کاملا تابستانی است، در زمان قدیم آنرا در زمین نگه می داشتند تا برای بلندترین شب زمستان از آن مصرف کنند.
باقری ادامه داد: در گذشته در کنار این مراسمات، شعرخوانی و داستان کهن اسطوره هایی چون رستم و سهراب و زهاب خوانده می شد اما بعد از قرن هشتم فال حافظ خوانی در کنارش قرار گرفت که از شیرین ترین متن های فارسی بوده و باعث می شود تمام ایرانی ها حداقل یک بار در سال به حافظ روی می آورند. من فکر می کنم این کار شیرازی های شعر دوست بوده که با تلاش توانستند حافظ خوانی را در کنار شب چله هفت هزار ساله بنشانند.
این استاد ادبیات درباره بوجود آمدن یلدا نیز در انتها اضافه کرد: شب چله نسبت به شب یلدا از قدمت بیشتری برخوردار بوده و برگرفته از واژه سریانی عبری است ، این واژه بعد از تولد حضرت مسیح وارد فرهنگ ما شد و به معنای ولادت ،تولد و زایش است، سریانی ها یا همان مسیحی ها ولادت حضرت مسیح را که در اصل 25 دسامبر بود را 5 روز دیرتر موکول کردند که به شب چله ما نزدیک باشد در واقع با یک خلط تاریخ ، شب تولد حضرت مسیح همان شب اول دی ماه است. از آن زمان به بعد ما به جای واژه شب چله از شب یلدا استفاده می کنیم که من اعتقاد دارم باید همان شب چله گفته شود زیرا آغازگر چله بزرگ زمستان است.